"Reken de leraar niet af op prestaties van leerling"

OPINIE - Agnes Jongerius en Fred van Leeuwen − 09/03/13, 06:00

© anp. Een leerling wil een vraag stellen

opinie Als leerkrachten geen vertrouwen hebben in de wijze waarop hun prestaties worden gemeten, heeft dit een averechts effect op de kwaliteit van lesgeven. Dat schrijven Agnes Jongerius en Fred van Leeuwen.

•  Een jonge leraar aan een school in een achterstandswijk van Los Angeles werd op grond van openbaar gemaakte test­resultaten uitgeroepen tot slechtste leraar. Hoewel door ouders, kinderen en collega's op handen gedragen, kon hij de openbare vernedering niet verdragen en pleegde zelfmoord

Afrekenen op prestaties
Amerikaanse toestanden? Helaas niet. In een groeiend aantal landen wil men leraren afrekenen op de prestaties van hun leerlingen. Deze prestaties worden bij voorkeur gemeten door regelmatig afgenomen centrale toetsen. Onder leerkrachten in de VS en het Verenigd Koninkrijk groeit de ergernis. In sommige landen weigeren leraren al om dergelijke van overheidswege opgelegde standardized tests af te nemen. In Zuid-Korea leidde het in 2012 zelfs tot hongerstakingen.
Leraren vinden dat deze 'tests' niet leiden tot kwaliteitsverbetering, maar juist tot onderwijsverschraling. Vaak voelen zij zich gedwongen hun lessen erop af te stemmen. De school mag onder geen beding zakken op de ranglijsten die ons onderwijs in hun greep hebben. Gevolg: de autonomie van de leraar wordt beperkt en het leraarsvak uitgehold. Wanneer testresultaten bovendien een belangrijke rol gaan spelen bij de beoordeling van de prestaties van docenten, of zelfs bij de vaststelling van hun salaris, dan zijn de rapen gaar.

Het beoordelen van prestaties in het onderwijs, onderwerp van discussie tussen onderwijsministers en lerarenorganisaties volgende week in Amsterdam, is een lastige onderneming. Er bestaan grote meningsverschillen over wat kwaliteitsonderwijs precies is, welke maatstaven je moet hanteren en wie daar over beslist. Duidelijk is wel dat als leerkrachten geen vertrouwen hebben in de wijze waarop hun prestaties worden gemeten, dit een averechts effect heeft op hun motivatie en effectiviteit, en dus op de kwaliteit van lesgeven en leren.

Dik tevreden
Onderwijsvakbonden vinden dat de beoordeling en evaluatie van leerkrachten zo veel mogelijk aan de beroepsgroep zelf moet worden overgelaten. Ook bij de verbetering van de initiële opleiding van leraren en hun beroepsontwikkeling moeten vakorganisaties een belangrijke rol kunnen spelen, wellicht naar het voorbeeld van artsen, accountants en advocaten. Leerkrachten zijn verantwoording verschuldigd aan de samenleving en mogen hun ogen niet sluiten voor evident slecht presterende vakgenoten.

Wordt in sommige landen weliswaar veel geklaagd over 'het onderwijs', wanneer ouders en leerlingen gevraagd wordt naar de eigen school en de eigen leraren, zijn zij meestal dik tevreden. Het kan natuurlijk altijd beter. Niet door het zelfvertrouwen van leerkrachten voortdurend op de proef te stellen, maar door hun beroepsontwikkeling te bevorderen. Onderwijsvakbonden in de OESO-landen hebben hun verantwoordelijkheid genomen en daarvoor modellen ontwikkeld. Een Nederlands voorbeeld is het project 'Leerkracht', dat leraren helpt beter samen te werken. 

Marktdenken
Discussies over prestatiebeoordeling - en haar zeer omstreden stiefzusje: de prestatiebeloning - zijn van grote betekenis voor de toekomst van het leraarsvak. Er bestaat wereldwijd consensus over de cruciale rol van leraren in de sturing en begeleiding van leerprocessen en over het belang van hun bijdrage aan onderwijsvernieuwingen. Toch zijn er zorgwekkende trends die het beroep dreigen uit te hollen: het marktdenken van beleidsbepalers en hun ranglijstjes, het ontstaan van leerfabrieken geleid door managers in plaats van kundige schoolleiders, de instroom van onbevoegde onderwijskrachten en de almaar kleiner wordende rol van docenten in de keuze van leerdoelen, lesmethoden en leermiddelen. De de-professionalisering van het leraarsvak heeft zich aangediend.
(...)

'Wanneer het nog niet aangeboorde talent van een kind in aanraking komt met de creativiteit en verbeeldingskracht van de leraar, dan voltrekt zich een wonder', zegt Mary Futrell, hoogleraar onderwijskunde aan de George Washington Universiteit in Washington. Waarschijnlijk is dit de kern van het leraarsvak. Het maakt het beroep, ondanks de matige honorering, nog steeds zeer de moeite waard. Tot verdriet van beoordelaars en statistici zijn wonderen verdraaid lastig te meten. Het zij zo.
Op 13 en 14 maart confereren onderwijsministers en lerarenorganisaties in Amsterdam over de evaluatie van leraren en de kwaliteit van lesgeven.