Filmmaker Paul Verhoeven: ‘Ik ben ook wel beschuldigd van feminisme’
Paul Verhoevens lesbische nonnenfilm Benedetta heeft al heel wat stof doen opwaaien. Een interview met de Nederlandse Hollywoodregisseur die een vaste stek heeft gevonden in Parijs. ‘Waarom heeft iedereen het over de seksscène, en niet over de scène over martelen in opdracht van de kerk?’Virginie Efira als Benedetta met regisseur Paul Verhoeven. ©x Een echte Verhoeven veroorzaakt rumoer. Vorige week nog protesteerden boze katholieken in New York, vanwege de vertoning van Benedetta, zijn film over een lesbische non in de zeventiende eeuw. Pure godslastering volgens de demonstranten.
In Rusland is Benedetta zelfs verboden, omdat de film een scène zou bevatten die in strijd is met de Russische wet. Het is niet moeilijk te raden om welke scène het gaat. Want ook op het filmfestival van Cannes, waar het historische drama in juli in wereldpremière ging, was het hommeles.
Twee nonnen die heimelijk de liefde bedrijven en daarbij een houten beeldje gebruiken van de Heilige Maagd in de vorm van een dildo. Het was in Cannes hét gesprek van de dag.
“Wat mij fascineert”, vertelt Paul Verhoeven (83) daags na de première in Cannes, “is dat er van de liefdesscène met de dildo in de film een tegenbeeld is. Namelijk een geweldsscène waarin Benedetta’s geliefde Bartolomea een vaginale marteling ondergaat in opdracht van de kerk. En daar heeft niemand het over. Terwijl, wat is erger? De liefdesscène of de martelscène? Ik zou zeggen het laatste, de marteling met de pear of anguish, de peer van angst, een bekend middeleeuws martelwerktuig.”
Verhoeven zegt de gruwelscène elliptisch te hebben gefilmd, suggestief. “Dat is al erg genoeg, nietwaar? Je ziet Bartolomea gillend onderuit glijden, je voelt de bezoedeling van haar lichaam. En ik heb goed bestudeerd wat de inquisitie destijds deed met mensen. Dat was uitkleden, water erover en martelen.”
Benedetta werd in 2018 voor de lockdown opgenomen. ©x “Eenzelfde lot was een paar eeuwen eerder Jeanne d’Arc beschoren, ook haar zijn vreselijke dingen aangedaan door de kerk. Ik heb me ook lang met Jeanne d’Arc beziggehouden, circa twintig, dertig boeken over haar gelezen, omdat ik een tijdje heb gedacht: ik wil een film over haar maken.”
Stigmata en visioenen
Maar uiteindelijk viel de keus dus op een andere historische vrouw in het nauw: de Italiaanse Benedetta Carlini, abdis van de nonnen theatinessen van Pescia, een stadje niet ver van Florence. Verhoeven zoekt in zijn tas en legt het boek over Benedetta dat hij gebruikte voor zijn film op tafel: Immodest Acts, The Life of a Lesbian Nun in Renaissance Italy (1986) van Judith C. Brown. Onlangs is het ook in een nieuwe Nederlandse filmuitgave verschenen.
Het gaat om een non die voorgaf een mystica te zijn, maar van wie werd ontdekt dat zij – zoals het heette – ‘een ontuchtige vrouw’ was. Omdat Benedetta voor de rechtbank werd gedaagd, en de verslagen werden bewaard en teruggevonden, is er veel over haar bekend.
Het was scenarioschrijver Gerard Soeteman (85) die met het boek aan kwam zetten, vertelt Verhoeven. De twee werkten veelvuldig samen en vierden vele successen, van de populaire tv-serie Floris uit 1969 tot iconische films als Turks Fruit en Soldaat van Oranje. “Maar Gerard zag het meer als een film over een vrouw die macht wilde, zoals een politicus macht wil.”
Want Benedetta zegt stigmata te hebben ontvangen en visioenen te hebben van Jezus. Hoewel er ook scepsis is, heeft men in het klooster groot ontzag voor haar. De oude kloosteroverste, gespeeld door Charlotte Rampling, wordt afgezet. Benedetta, vertolkt door de Belgische Virginie Efira, wordt de nieuwe abdis.
“Dat is natuurlijk waar”, zegt Verhoeven, “maar ik vond dat die macht genuanceerd moest worden, dat Benedetta die macht wilde omdat die haar de vrijheid gaf om met Bartolomea samen te kunnen zijn en seks te hebben. Ze kreeg een eigen kamer en kon de deur op slot doen.”
Helaas werden Verhoeven en Soeteman het na vijftig jaar samenwerken niet eens. Soeteman weigerde verdere medewerking, Verhoeven moest uitkijken naar een andere co-scenarist. “Ik weet niet”, zegt hij, “misschien vond hij het vulgair of zo. We hebben wel geprobeerd om er samen uit te komen, maar dat is nog steeds niet helemaal gelukt”, zegt hij met spijt in zijn stem.
“Ik ben niet boos of zo, ik heb veel van Gerard geleerd, maar ik vind die animositeit wel onnodig. Ik zou denken: wat kan mij het schelen. We hebben ruzie gehad. Nou, dan zoeken we iets waar we geen ruzie over hebben, nietwaar? Ik ben wat dat betreft eigenlijk heel erg Jezus-gericht, je stapt eroverheen.”
Vrouwelijke blik
Ondertussen is er vooral over de seks tussen de nonnen veel te doen, en over de ‘male gaze’, de mannelijke blik. “Dat vind ik onzin”, zegt Verhoeven. “Want moet je luisteren: het boek is gebaseerd op de getuigenis van twee vrouwen, het boek is geschreven door een vrouw, en ik had geen cameraman, maar een cameravrouw. Dan denk ik, waar is de mannelijke blik? Het is een vrouwelijke blik.”
Of Verhoeven denkt dat mannen en vrouwen op een andere manier kijken, films maken? “Nou, daar geloof ik niks van. Ik geloof niet dat mannen en vrouwen verschillend zijn, behalve biologisch. Ik geloof niet dat vrouwen meer of minder hersens hebben, nou, wel vaak meer hersens, trouwens. Dat heb ik altijd zo gezien, vanaf mijn vijfde levensjaar, toen ik in de klas zat en de meisjes altijd beter waren dan ik. Dat is me altijd bijgebleven. En ik heb nooit gevoeld dat het anders was.”
Zusters Bartolomea (links) en Benedetta. De film deed door de expliciete scènes veel stof opwaaien. ©x Je begrijpt wel waar Verhoeven op doelt. In films als Keetje Tippel, De Vierde Man, Showgirls en Zwartboek gaat het om vrouwen die even slim en sterk zijn als mannen. In zijn grote Amerikaanse succes Basic Instinct is de biseksuele bestsellerschrijfster die van moord wordt verdacht het allerslimst. In die film leidt de vrouw (Sharon Stone) en volgt de man (Michael Douglas). In een douchescène in Starship Troopers, zijn veelgeroemde satire op de Amerikaanse samenleving, zijn mannen en vrouwen even naakt.
Verhoeven lijkt zich daar altijd bewust van te zijn geweest. “Ja”, gniffelt de regisseur, ik ben ook wel beschuldigd van feminisme.” En hij vervolgt: “Het is natuurlijk veel sensationeler om te zeggen: wat een smeerlap. Als je zegt: het is wel oké wat hij doet, dan heb je niets. Het is hetzelfde als met de voorpagina van The New York Times of willekeurig welke andere krant. Daar staat zelden iets leuks of positiefs op. Nee, het gaat over problemen die zijn ontstaan en fouten die zijn gemaakt. Dat is blijkbaar nieuws.”
‘Totaal profetisch en helemaal toevallig’
Paul Verhoeven is 83 jaar, maar voorlopig nog niet uitgewerkt. In Frankrijk heeft hij een nieuwe thuishaven gevonden. Na Elle en Benedetta werkt hij er aan een achtdelige serie, Bel Ami, gebaseerd op de klassieke roman van Guy de Maupassant over een Parijse journalist die zich via welgestelde vrouwen omhoogwerkt. Ook is er na lange tijd weer voorzichtig sprake van een Nederlandse film, Het geheim van een goed huwelijk, waarvoor Robert Alberdingk Thijm het scenario schrijft.
Vindt Verhoeven dat hij als filmmaker eigenlijk nog groeit? Lachend: “Nou, nee, of laat ik het zo zeggen: omdat de Cinémathèque française in Parijs deze zomer een retrospectief van mijn werk organiseerde, heb ik Starship Troopers weer eens bekeken en die vond ik eigenlijk heel leuk. Ik bedoel: ik vind niet dat Benedetta beter is dan Starship Troopers. De films zijn zo totaal anders.”
“Of laat ik het zo zeggen: ik heb een grote voorliefde voor de Russische componist Igor Stravinsky, ik heb zijn werk altijd bestudeerd, van Le Sacre du Printemps tot Petroesjka en van de neoclassicistische periode tot de twaalftoonstechniek. Stravinsky heeft die muziek op verschillende momenten in zijn leven gemaakt. Zo denk ik dat er in Benedetta reflecties zitten van de vijftien jaar dat ik in Amerika lid was van het Jesus Seminar, het genootschap van bijbelgeleerden. Ik denk niet dat ik het eerder had gedurfd om visioenen van Jezus te filmen zoals ik in Benedetta heb gedaan.”
Benedetta werd al in de zomer van 2018 gemaakt, een film waarin de pest uitbreekt en de poorten van de stad worden gesloten, terwijl we anderhalf jaar later een echte pandemie meemaakten inclusief lockdown. “Ja”, grijnst Verhoeven, “totaal profetisch, natuurlijk, en helemaal toevallig.”
Lees ook:
Paul Verhoeven in Cannes: ‘Als mensen seks hebben, trekken ze hun kleren uit!’
Op het Filmfestival van Cannes ging dit weekend de lesbische nonnenfilm van Paul Verhoeven in wereldpremière. De gemoederen raakten aardig verhit.
Paul Verhoeven is klaar met hedendaagse preutsheid, getuige zijn nieuwe film Benedetta
Benedetta, de nieuwe film van Paul Verhoeven die vrijdagavond in wereldpremière ging op het 74ste Filmfestival van Cannes, heeft een hoog oelala-gehalte. Dat was ook wel een beetje te verwachten, van de 82-jarige filmmaker.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten