ReportageExpositie
JR in Groninger Museum: geloven in een betere wereld dankzij foto’s en een muur
De Franse kunstenaar JR maakt kunst van enorme foto’s van buurtbewoners die hij op gebouwen en daken plakt. Nu is in Groningen te zien hoe zijn projecten ontstaan. Daarmee is zijn werk nóg laagdrempeliger.
Het verhaal over hoe JR in het jaar 2000 begon met fotograferen klinkt bijna te mooi om waar te zijn. De kunstenaar was zeventien, hij wachtte in de metro op een vriend. Iemand liet naast hem een rugzak achter en daar zat een simpele automatische fotocamera in. JR nam het toestel mee naar huis, eerst nog zonder er iets mee te doen. Hij was immers een graffiti-kunstenaar, foto’s maken interesseerde hem niet.
Totdat hij bedacht dat hij wilde vastleggen en delen wat hij meemaakte als hij in een metrotunnel stond en de metro voorbij kwam terwijl hij en met zijn spuitbus zijn tag, zijn handtekening zette; JR. Of wat hij voelde als hij op een Parijs dak was geklauterd en in de verte de Eiffeltoren zag. Dat kon met die camera.
Over reclameposters, en met een rode spuitbus
Hij fotografeerde zijn vrienden en zichzelf en drukte de foto’s af in het fotolab van zijn middelbare school. Het was nog voordat iedereen een smartphone had, dus om ze uit te delen fotokopieerde hij foto’s en deelde ze uit aan vrienden. Of hij plakte ze op kale muren en over reclameposters, en met een rode spuitbus, die hij nog altijd bij zich had, tekende hij er een knalrode lijst omheen. Zo begon hij met eerste ‘Expo 2 rue’, waarbij je het cijfer twee -deux- in Franse straattaal verbastert tot ‘de’. Een straattentoonstelling dus.
Nu is die straattentoonstelling op foto’s te zien in het Groninger Museum, samen met foto’s, films en onderdelen van alle projecten die de kunstenaar tot nu toe over de hele wereld maakte, eerder was de tentoonstelling te zien in New York.
JR werd in 1983 in een Parijse banlieue geboren als zoon van ouders uit Oost-Europa en Tunesië. Nog steeds noemt hij zich JR, en hij draagt altijd een donkere zonnebril en een hoed, uit angst voor autoriteiten die iets minder enthousiast zijn over zijn werk.
Bij binnenkomst in de grote ovalen zaal lijk je als bezoeker meteen midden tussen de mensen te staan - even wennen na alle coronaregels. Het is een levensgrote fotocollage waarop de foto’s van 1200 mensen zijn samengebracht in een stadslandschap, mensen die op 24 verschillende locaties in San Francisco in een mobiele fotostudio poseerden. Ze mochten allemaal kiezen hoe ze op de foto kwamen: sommigen maken een selfie met hun telefoon, mensen lezen, lopen, omhelzen en lachen. Met een speciale app kun je als bezoeker sommige mensen ‘scannen’, en dan hoor je ze vertellen over wie ze zijn, wat ze doen, waar ze mee bezig zijn in hun leven.
Overweldigend door de schaal
Het is de typische JR-methode: het beeld is overweldigend door de schaal, tegelijk is het verhaal herkenbaar en klein. Hier zijn het ‘gewone’ stadsbewoners, vaak kiest hij ook een groep mensen die om de een of andere reden achtergesteld wordt. Na de rellen in de Parijse banlieues vanaf 2004 zocht JR naar een manier om te laten zien dat niet alle jongeren uit die voorsteden monsters waren.
Hij bezocht de jongeren en liet ze juist zo gek mogelijk in de camera kijken. “Journalisten kwamen in die tijd als een soort voyeurs met telelenzen naar de buitenwijken”, vertelt hij in een filmpje. “Ik gebruikte een lens waarmee de gezichten automatisch vervormen, net zoals de media ons beeld van de voorsteden hadden misvormd.” Die foto’s plakte hij in de binnenstad op de muur, zodat deze gezichten ook gezien zouden worden.
Portretten van religieuze leiders
Een soortgelijk project deed JR met Palestijnen en Israëli’s, in 2007: hij portretteerde leraren, artsen, taxichauffeurs, kunstenaars en religieuze leiders van beide kanten van het conflict. Hun portretten kwamen naast elkaar te hangen op beide kanten van de muur op de Palestijns-Israëlische grens, in acht steden. In Groningen hangen de foto’s van de religieuze leiders naast elkaar, daarbij is een film te zien waarop te zien is hoe voorbijgangers erop reageren: soms eerst geïrriteerd, later moeten ze toegeven dat ze al een kwartier aan het praten zijn met mensen die ze anders nooit hadden aangesproken.
JR werkt zonder sponsoren en zonder politieke agenda, zegt hij zelf. Het zijn vaak verbazingwekkend eenvoudige middelen die een imposant effect hebben. Bij de achtergrondfilms over het ‘Women Are Heroes’-project, waarbij de ogen van vrouwen op bussen, treinen en daken in Kenia, Brazilië en Liberia zijn geprint, is het lastig de eigen ogen droog te houden.
En je moet wel een enorme barbaar zijn om niet even te smelten bij het zien van het extreem uitvergrote portret van Kikito, de peuter die opgroeit aan de Mexicaanse kant van de Amerikaans-Mexicaanse grensmuur en nu in uitvergrote versie over de rand van die muur kijkt. De foto van de Amerikaanse militairen die dát dan weer bekijken, is typisch JR. Je zou het makkelijk effectbejag kunnen noemen, dat zou wel erg bot zijn. Laat ons nou toch heel even geloven dat het wél een effect heeft, denk je bij het verlaten van de tentoonstelling.
Zelf plakken en knippen volgens de JR-methode
Iedereen kan meedoen met JR, via het project Inside Out, binnenste buiten dus. Het idee: iedereen, overal ter wereld, die een statement wil maken, kan een groep aanmelden en zich zo beter zichtbaar maken.
De mensen moeten gefotografeerd worden volgens de JR-methode, dat wil zeggen met alleen het gezicht in beeld. De foto’s kunnen via de website www.insideoutproject.net afgedrukt op groot formaat worden toegestuurd. Vervolgens moet je een muur hebben - of een vloer, of een serie ramen - en daar de zwart-wit-foto’s op plakken. Het recept voor huisgemaakt behangplaksel - suiker, bloem en water - staat ook op de website.
Het fotograferen en delen van het resultaat hoort uiteraard ook bij het project, zo blijft het werk ook zichtbaar als de posters om de één of andere reden niet lang zichtbaar zijn.
In een filmpje vertelt een jongen in Tunesië, waar de actie in 2011 kort na het afzetten van de president werd uitgevoerd. “In het begin begreep ik niet waar jullie mee bezig waren”, vertelt hij als reactie op de portretten. Maar later valt het kwartje. “Honderden, duizenden mensen zien die niet beroemd zijn. Het zijn geen sterren, geen journalisten. Het zijn mensen zoals jij en ik...” Op de Grote Muur van Ben Ali, het voormalige hoofdkwartier, kwamen foto’s te hangen van die gewone mensen.
Inmiddels hebben sinds de lancering in 2011 zo’n 400.000 mensen meegedaan in 138 landen over de hele wereld, en daarmee is het het grootste interactieve kunstproject ter wereld.
Lees ook:
Art nouveau in Groningen: gevels vol bloemen, sierlijke krullen en wuivende strohalmen
Art-nouveauhoofdstad van Nederland mag dan Den Haag zijn, ook Groningen herbergt pareltjes van de kunststroming met de zwierige lijnen. Vijf tips voor een noordelijke jugendstilwandeling.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten