Regering-Scholz wil vooruitstrevend migratiebeleid

 

Nieuwe Duitse regering De Duitse coalitie, die deze woensdag aantreedt, stelt zich ambitieus op rond migratie. In hun regeerakkoord stellen de coalitiepartijen dat Duitsland een ‘migratieland’ is.

• Nynke van Verschuer

7 december 2021 om 22:43

De aankomende Duitse bondskanselier Olaf Scholz (midden) dinsdag met ministers Robert Habeck (Economie en Klimaat, tweede van links) en Christian Lindner (Financiën, vierde van links) in Berlijn. Foto Tobias Schwarz / AFP

Dinsdagochtend zetten de partijleiders van SPD, Groenen en FDP, na instemming van hun achterban, hun handtekening onder het coalitieakkoord. Woensdagochtend kiest de Duitse Bondsdag de nieuwe kanselier Olaf Scholz (SPD). Scholz lost na zestien jaar Angela Merkel af, die zo op een paar dagen na het regeerrecord van Helmut Kohl mist – Kohl was 5870 dagen kanselier.

„Mehr Fortschritt wagen”, („meer vooruitgang wagen”) zo luidt de titel van het regeerakkoord, een variatie op het motto van SPD-kanselier Willy Brandts „Mehr Demokratie wagen” uit 1969. Vooruitgang zien de coalitiepartners in de vergroening en digitalisering van het land, in minder bureaucratie en in meer „innovatie en ondernemersgeest”. Onder leiding van de SPD moet Duitsland ook socialer worden en gaat het minimumloon omhoog naar 12 euro per uur. Een nieuw superministerie voor economie en klimaat onder leiding van Groenen-co-voorzitter Robert Habeck moet er voor zorgen dat Duitsland een industrie- en een autoland blijft, maar dan klimaatneutraal.

Eveneens vooruitstrevend zijn de plannen van de stoplichtcoalitie op het gebied van migratiebeleid, of tenminste ambitieus. De Frankfurter Allgemeine Zeitung noemde de nieuwe „welkomscultuur” van de coalitie „geen vooruitgang maar achteruitgang”. CDU-fractievoorzitter Ralph Brinkhaus noemde de plannen op de radio: „zeker heel, heel, heel links”. Het voorstel van de stoplichtcoalitie staat in ieder geval in opmerkelijk contrast tot omringende landen, waar politieke partijen overwegend punten menen te kunnen winnen met een zo streng mogelijk migratiebeleid.

Kansenkaart

SPD, Groenen en FDP zijn vanzelfsprekend geen zielsverwanten op het vlak van migratiebeleid; de FDP noemde in de verkiezingscampagne de Groenen nog „naïef”, en de achterban van de liberale FDP is beduidend rechtser dan die van SPD. Toch besluiten de partijen dat „Duitsland een migratieland [is]” in hun akkoord. Met name aan de oostelijke grens was dat de laatste maanden een onontkoombare conclusie: vooral in Brandenburg kwamen sinds de zomer duizenden migranten aan die via Minsk en Polen Duitsland wilden bereiken. En in de deelstaten Saksen en Beieren, waar de vaccinatiegraad laag is en ziekenhuizen tegen hun capaciteitslimiet aanzitten, worden veel ziekenhuizen draaiende gehouden door artsen en verpleegkundigen die oorspronkelijk uit Tsjechië en Polen komen.

Het migratiebeleid van de coalitie staat in contrast met dat van omringende landen

Dergelijke arbeidsmigratie wil de stoplichtcoalitie makkelijker maken door een zogenaamde „kansenkaart”, een puntensysteem naar Canadees model, om werkzoekenden toegang te geven tot de Duitse arbeidsmarkt. „Om nieuw potentieel voor wetenschap- en kennisland Duitsland te ontsluiten”, valt er te lezen in het regeerakkoord, moet het bovendien makkelijker worden om in Duitsland te studeren of een opleiding te volgen. Ook moet het makkelijker worden om een Duits paspoort te krijgen, en zal een dubbele nationaliteit mogelijk zijn.

Prestaties

Onder de stoplichtcoalitie moet het mogelijk worden om al na 5 jaar, in bijzondere gevallen al na 3 jaar, de Duitse nationaliteit te krijgen, nu is dat nog 8 jaar. Kinderen die in Duitsland geboren worden moeten, krijgen een Duits paspoort als een van de ouders minstens vijf jaar in het land woont. En voor de oudere generatie, die van de zogenaamde „Gastarbeitergeneration”, moeten de eisen voor het niveau van taalkennis naar beneden worden bijgesteld, zodat het ook voor hen makkelijker wordt om een paspoort te krijgen, „in erkenning van hun prestaties”, aldus het akkoord.

In Duitsland kunnen afgewezen asielzoekers die toch nog niet terug naar het land van herkomst kunnen ‘geduld’ worden. Die verblijven dan niet illegaal in Duitsland, maar hebben ook geen zicht op een verblijfsvergunning. Scholz’ nieuwe regering wil personen met een dergelijke status – naar schatting 200.000 mensen – die al vijf jaar in Duitsland zijn en een schoon strafblad hebben, de kans geven om een jaar met een verblijfsvergunning een baan te zoeken en de taal te leren en zo alsnog de mogelijkheid geven om papieren voor een langere periode te krijgen. Ook moeten de voorwaarden voor gezinshereniging worden versoepeld.

Daar tegenover staat dat personen met een afgewezen asielaanvraag sneller en consequenter moeten worden uitgezet. De regering-Scholz zal zich er bovendien voor inzetten om het Europese asielsysteem te hervormen; net als onder de regering-Merkel moet de humanitaire opvang en de verantwoordelijkheid gelijk worden verdeeld onder de EU-staten. De nieuwe minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser (zie inzet) zal verantwoordelijk worden voor migratie.

Partijleiders en markante ministers van de stoplichtcoalitie

Olaf Scholz SDP

Olaf Scholz (Osnabrück, 1958), de opvolger van Angela Merkel, is in vele opzichten haar geestelijk erfgenaam: net als Merkel is Scholz een dossiervreter en wars van grote woorden. De laatste weken maakte hij indruk met de gedisciplineerde coalitiebesprekingen die hij leidde: geen detail kwam voortijdig naar buiten.

Christian Lindner FDP

Christian Lindner (Wuppertal, 1979) wordt minister van Financiën, de eerste FDP-man op dit ministerie sinds 1966, en de jongste ooit. Zelf ziet hij die post als een waarin hij de plannen „mogelijk maakt”, en niet dwarsboomt met een blik op de kosten. Lindner werd in 2013, toen de FDP de kiesdrempel voor de Bondsdag niet haalde, partijvoorzitter van de liberalen en bracht de partij in 2017 weer terug in het parlement. Hij heeft daarom veel aanzien in zijn partij.

Annalena Baerbock Groenen

Annalena Baerbock (Hannover, 1989) wordt de eerste vrouwelijke minister van Buitenlandse Zaken. Voor Baerbock, die internationaal recht studeerde, is dat een gedroomde post. De Groenen, en Baerbock, pleiten voor een hardere koers tegenover Rusland en China, waarin meer nadruk komt te liggen op mensenrechten. Groenen-co-voorzitter Robert Habeck pleitte er in het voorjaar zelfs voor om aan Oekraïne defensief materieel te leveren. Nu Rusland troepen verzamelt aan de Oekraïense grens voor een mogelijke invasie, zal dat vraagstuk Baerbocks aandacht direct opeisen.

Robert Habeck Groenen

Robert Habeck (Lübeck, 1969) gaat leiding geven aan een nieuw ministerie van Economie en Klimaat en wordt vice-kanselier. Habeck ziet het als zijn grote opdracht om de Duitse industrie klimaatneutraal te maken, onder meer door in 2030 80 procent van de energie duurzaam op te wekken, nu is dat nauwelijks 50 procent. Na de verkiezingsnederlaag van de Groenen onder Baerbock is Habeck weer de onbetwiste leider, en nam hij het voortouw bij de besprekingen.

Karl Lauterbach (SPD, Gezondheid) Epidemioloog en alarmistische Einzelgänger

„Snel zout kopen voordat dat straks verboden is”, grapten verschillende Twitteraars maandag toen bekend werd dat Karl Lauterbach (SPD) minister van Gezondheid wordt in het kabinet-Scholz. Want Lauterbach is een fanaticus: zelf eet hij geen korrel zout, hij doet veel aan sport (tafeltennis) en drinkt hooguit af en toe een glas rode wijn. Bovendien zat de man met het vlinderdasje, gepromoveerd epidemioloog en gezondheidseconoom, de afgelopen anderhalf jaar voortdurend in talkshows om het coronavirus toe te lichten. Hij is een soort Marion Koopmans van Duitsland, die op alle kanalen en in alle kranten de eerste deskundige is die wordt opgebeld met vragen over besmettingscijfers of nieuwe varianten.

Naast zijn wetenschappelijke werk aan de universiteit van Keulen en aan Harvard is Lauterbach sinds 2005 parlementariër. Toch was het absoluut geen gegeven dat Lauterbach (Düren, 1963) zijn vurig gewenste ministerspost ook zou krijgen. Ten eerste omdat tijdens de coalitieonderhandelingen geen van de drie partijen het ministerie van Gezondheid zou hebben gewild, omdat er in deze maanden moeilijk eer aan te behalen valt. Ten tweede omdat partijgenoten hem een irritante Einzelgänger vinden, die op partijbijeenkomsten aan het buffet staat uit te leggen welke voedingsmiddelen allemaal ongezond zijn. Tot slot omdat Lauterbach in zijn vele bijdragen vaak een nogal alarmistische boodschap brengt, wat na anderhalf jaar veel toehoorders vermoeit. Maar Lauterbach heeft met zijn professorale en voorzichtige optredens ook veel aanhang vergaard. Kanselier Olaf Scholz erkende die populariteit, en gaf er gehoor aan.

Nancy Faeser (SPD, Binnenlandse Zaken) Prioriteit voor bestrijding rechts-extremisme

De grootste verrassing in het kabinet-Scholz is de benoeming van Nancy Faeser tot minister van Binnenlandse Zaken. Tot deze week zal Faeser (Bad Soden am Taunus, 1970) voor de meeste Duitsers een onbekende zijn geweest, nu zal ze als eerste vrouw het ministerie met circa tachtigduizend medewerkers gaan leiden.

Faeser (niet te verwarren met de New Yorkse filosofe Nancy Fraser) is advocaat, voorzitter en fractievoorzitter van de SPD in Hessen. In de oppositie in Hessen viel Faeser op door haar vasthoudende rol in de NSU-onderzoekscommissie die een serie moorden onderzocht. Bovendien was ze een geducht critica van de Hessische minister van Binnenlandse Zaken Peter Beuth (CDU), die niet genoeg zou hebben gedaan om de moord door een rechtsextremist op politicus Walter Lübcke in 2019, en de rechtsextremistische aanslag in Hanau in 2020, te voorkomen. Maandag zei Faeser dat rechts-extremisme in Duitsland de grootste bedreiging voor de democratie is en het haar prioriteit heeft. „De veiligheid zal in de handen van sterke vrouwen liggen”, zei Scholz bij de presentatie van de SPD-ministers.

Naast Faeser is Christine Lambrecht (SPD) minister van defensie en Annalena Baerbock (Groenen) minister van Buitenlandse Zaken. Het kabinet-Scholz telt acht vrouwen en negen mannen. Van de zeventien komen er slechts twee uit deelstaten in de voormalige DDR: Klara Geywitz (SPD) zal het nieuwe ministerie van Bouw gaan leiden, en Steffi Lemke (Groenen) wordt minister van Milieu.

Cem Özdemir (Groenen, Landbouw) Populaire politicus op onwaarschijnlijke post

Een van de populairste politici van de Groenen van Duitsland is Cem Özdemir (Bad Urach, 1965). Geen van zijn partijgenoten haalde 40 procent, zoals Özdemir in zijn kiesdistrict in Stuttgart. Tegelijkertijd is Özdemir onder zijn partijgenoten omstreden vanwege liberale opvattingen, die niet altijd stroken met de sociale en progressieve agenda van de rest van de partij. In de autostad Stuttgart valt Özdemirs gematigde geluid juist wel in goede aarde.

‘Realo’ Özdemir wordt in het nieuwe kabinet minister van Landbouw. Voor de vegetariër is dat geen natuurlijke post; hij profileerde zich tot dusver vooral op het gebied van binnenlandse zaken en internationale betrekkingen. In de Frankfurter Allgemeine Zeitung zei Özdemir dat hij als minister zowel de soortensterfte als de ‘boerenbedrijvensterfte’ wil tegengaan