Wie
Reinbert de Leeuw wil leren kennen, moet hem beluisteren – hij was een
en al muziek. Deze acht albums mogen niet in je collectie ontbreken.
De vrijdag overleden dirigent, pianist en componist Reinbert de Leeuw laat een geweldige discografie na. Als
een van de voornaamste pleitbezorgers van muziek uit de 20ste eeuw
spande hij zich in voor baanbrekende componerende generatiegenoten, maar
veranderde hij ook onze kijk op Erik Satie (de revolutionaire, gestolde
eenvoud) en Franz Liszt (die veel meer dan een pianovirtuoos en
orkestcomponist bleek te zijn: een wegbereider voor de atonale muziek!).
Merlijn Kerkhof stelde een Spotify-playlist samen voor een stoomcursus Reinbert de Leeuw, of ter ontspanning voor iedereen die juist wat stoom af wil blazen.
Wel
zijn er twee problemen. Eén: een hoop van wat De Leeuw opnam, is niet
of slecht verkrijgbaar. Zo nam hij veel op voor het label Philips. Een
aantal van die lp’s en cd’s is heruitgebracht door Decca, maar de
ordening in de catalogus kan beter. Lang niet alles is op de
streamingdiensten beschikbaar. Probleem twee: naar albums met muziek van
de componist Reinbert de Leeuw moet je al helemaal goed zoeken. Dat is
deels te verklaren door het feit dat hij na de jaren zeventig weinig
componeerde, maar van het veelgeprezen orkestwerk Der nächtliche Wanderer uit 2014 is bijvoorbeeld ook nog geen handelsopname beschikbaar.
Hoe dan ook: deze acht albums mogen niet ontbreken in uw platencollectie.
1. Schönberg Ensemble Edition
We spelen meteen een beetje vals, want dit is een box met 22 cd’s, vier dvd’s en een super-audio-cd (want Gruppen
van Karlheinz Stockhausen, voor drie orkesten en waarbij ruimtelijkheid
essentieel is, kun je nu eenmaal niet in stereo beluisteren). De box
van het Schönberg Ensemble, waarmee De Leeuw vergroeid was (maar dat
niet door hem is opgericht, zoals vaak is beweerd), biedt een weergaloos
overzicht van de muziek van de 20ste eeuw.
Al
De Leeuws lievelingen, zoals Louis Andriessen, Pierre Boulez, György
Ligeti en Galina Oestvolskaja, staan erop. Net als De Leeuws eigen
ontregelende hercompositie van Schubert- en Schumann-liederen Im wunderschönen Monat Mai.
2. Erik Satie: vroege pianowerken
Zijn
grootste platensucces vierde Reinbert de Leeuw met de vroege
pianomuziek van de Franse dwarsligger Erik Satie (1866-1925). In 1975
verscheen de eerste van drie lp’s, met onder meer de opzettelijk zeer
traag en ‘expressieloos’ gespeelde Gnossiennes – als pianist was De Leeuw van de klare taal. Zijn Satie is nog steeds een culthit.
3. Franz Liszt – Via Crucis
Franz
Liszt (1811-1886), die zijn carrière begon als flitsende pianoheld die
het liefst zo veel mogelijk noten speelde, voltooide zijn Via Crucis
in 1879. Het stuk voor koor en piano of orgel is gebaseerd op de
veertien kruiswegstaties. Door zijn gregoriaanse introductie, vaak
sobere, bijna atonale pianopartijen en eenvoudige koorbijdragen is het
een hoogst merkwaardig stuk. De Leeuw herkende de revolutionair in Liszt
en maakte een even bloedstollende als bloedmooie opname met het
Nederlands Kamerkoor.
Vorig jaar verscheen een nieuwe versie met het Belgische Collegium Vocale, die nog uitgebeender klinkt.
4. Claude Vivier – Lonely Child
Claude Vivier (1948-1983) heeft nooit geweten wie zijn biologische ouders waren. Lonely Child
voor sopraan en orkest is van die onzekerheid wellicht de neerslag. En
misschien herkende De Leeuw, een notoire alleenganger die zijn ouders
vroeg verloor, die onderstroom. Een aangrijpend pleidooi voor de muziek
van de Canadees, die op zijn 34ste werd vermoord.
5. Olivier Messiaen – Quatuor pour la fin du temps
De
Fransman Olivier Messiaen (1908-1992) schreef zijn ‘kwartet voor het
einde der tijden’ in 1941 als krijgsgevangene in Duitsland. In 1980
slingerde De Leeuw met violist Vera Beths, klarinettist George Pieterson
en cellist Anner Bylsma een versie de wereld in waar alle latere
opnamen aan werden getoetst.
6. Het Collectief: Berg & Zemlinsky
De
Leeuw was gefascineerd door de componisten van de ‘Tweede Weense
School’, de groep componisten rond Arnold Schönberg. Die componisten
gaven vaak uitvoeringen van werken voor een select gezelschap, waarbij
de partituur tot een soort pocketversie werd gereduceerd, vaak met
harmonium als middelpunt. Voor het Belgische ensemble Het Collectief
maakte De Leeuw ook zulke bewerkingen. Hun album uit 2014 zit vol
onbestemde muziek en momenten van grote bezonkenheid.
7. Kurtág: volledige werken voor ensemble en koor
Het
laatste megaproject van De Leeuw betrof de opname van de ensemble- en
koorwerken van György Kurtág (1926) met Asko|Schönberg en het Groot
Omroepkoor. Vooruit, slechts drie cd’s, maar de Hongaarse componist
staat te boek als uiterst kritisch. De Leeuw wilde het precies doen
zoals Kurtág het wilde, wat dus nogal wat werk en reizen naar Hongarije
koste.
Ondogmatische
muziek is het, vol nuances die niet in notenschrift zijn vast te
leggen. Alex Ross, een Amerikaanse musicoloog en muziekjournalist van The New Yorker,
schreef over De Leeuw dat hij zal worden herinnerd tot lang nadat de
sterdirigenten van vandaag zijn vergeten: ‘Hij betekende veel meer voor
de muziek van onze tijd.’
8. Vienna: fin de siècle
De
laatste muze in De Leeuws leven was Barbara Hannigan (1971). De
Canadese sopraan en hij waren zielsverwanten. Op hun laatste album
(2018) staat het lied Licht in der Nacht van Alma Mahler. Twee zachte pianotonen tot slot, een uitdovende harteklop, zijn de mooiste uit De Leeuws carrière.
Een onvoorwaardelijk geloof in de muziek
Zijn
uitvoeringen waren compromisloos, bevlogen en bijna altijd maatgevend.
In Reinbert de Leeuw verliest het Nederlandse muziekleven een van zijn markantste voormannen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten