• PORTRET. Asterix-tekenaar Uderzo (92) overleden: liefst van al nam hij de Galliërs mee in zijn graf

  Asterix-tekenaar Alberto Uderzo overleed gisteren in zijn slaap aan een hartaanval. Hij was al weken moe, reageerde zijn schoonzoon. In de afgelopen 60 jaar gingen er zo'n 380 miljoen albums over de toonbank. Op enkele uitschuivers na, reed de 92-jarige Fransman met Asterix een bijna foutloos parcours.

  DM/LB 24 maart 2020, 23:00

  

  Pas toen Uderzo zijn antiheld koppelde aan een ietwat dommige, maar zachtaardige compagnon, zwichtte scenarist René Goscinny en werd hun idee verder uitgewerkt. ©Alain Canu via Bestimage

  Dat de kaap van 90 ronden al moeilijk genoeg was, zo reageerde Uderzo twee jaar geleden op de vraag van een journalist of Asterix na zijn dood zou worden verdergezet. De Fransman verwees naar zijn moeder, die op haar honderdste overleed, en zijn vader, die 97 werd. "Lang leven zit in de familie", beaamde hij. Maar over de voortzetting van Asterix bleef hij in datzelfde vraaggesprek vaag. "Ik wil Asterix niet in andere handen overlaten na mijn dood. Ik wil het risico niet lopen alles te verprutsen of om eender wat te doen voor geld."

  Asterix is al sinds 1991 in handen van twee andere Fransen, scenarist Jean-Yves Ferri en tekenaar Didier Conrad. Maar Uderzo kon zijn papieren kindjes maar moeilijk loslaten, zo bleek. Contractueel gezien mocht hij zich nog moeien met de nieuwe albums, en hij liet niet na dat te doen. Toen hij vond dat Ferri te veel grappen in een verhaal had gestoken, maande hij hem aan tot herschrijven.

  Contract van 23 miljoen

  Uderzo bleef al die tijd herhalen dat hij Asterix mee in het graf zou nemen. Maar vorig jaar rakelden Franse media het contract op met Albert René, de uitgeverij die hij in 1977 eigenhandig uit de grond had gestampt om zijn bestseller te verkopen. Daaruit bleek dat Uderzo al in 2008 zestig procent had verkocht aan Hachette, de distributeur van Asterix. De 22,7 miljoen euro die daarvoor op tafel werd gelegd, hield ook in dat enkel Hachette besliste over nieuwe Asterix-albums. Niemand die daar overigens aan twijfelt: met een verkoop van zo'n 380 miljoen albums in 60 jaar is de potige Galliër één van de sterkhouders in de Europese stripwereld.

  Ketels met toverdrank, everzwijnen die het met hun korte pootjes angstig op een lopen zetten, vliegende vissen, Romeinen die in de pan worden gehakt door de Gallische versie van de dikke en de dunne... Met de typetjes en grappen die Uderzo en scenarist René Goscinny uitvonden, net als hun maatschappelijke verwijzingen en cameo's van internationaal bekende koppen, hadden ze Europa snel in hun greep. Al was het een klein wonder dat Asterix überhaupt het daglicht zag.

  

  ©2008 Lés Editions Albert René / Goscinny - Uderzo

  Sigaretten en pastis

  Toen Goscinny en Uderzo - die elkaar al sinds 1951 kenden en strips creëerden als Hoempa Pa, Luc Junior en Johan Pikbroek - hun Gallische helden introduceerden, deden ze dat in eerste instantie om hun eigen opgerichte, snel legendarisch geworden stripblad 'Pilote' een hoofdreeks te gunnen. Volgens de overlevering gebeurde dat in 1959 in het appartement van Uderzo in Bobigny, een banlieue van Parijs. Gehuld in sigarettendamp en gevuld met pastis zou het concept volgens Uderzo in een kwartier beklonken zijn. Latere berichten spraken dat tegen. Uderzo wilde een antiheld, Goscinny niet. Pas toen Uderzo zijn antiheld koppelde aan een ietwat dommige, maar zachtaardige compagnon, zwichtte Goscinny en werd hun idee verder uitgewerkt: een humoristische avonturenreeks over een ingesloten groepje Galliërs dat het tegen de Romeinen opnam. De marketinglui van 'Pilote' waren not amused. De reden? Asterix en Obelix beantwoordden niet aan de moderne strippersonages van die tijd: jong en aantrekkelijk. "Als 'Pilote' er niet was geweest en we het niet zelf voor het zeggen hadden gehad, was Asterix er nooit gekomen", wist Uderzo. "Geen uitgever zou in hem hebben geloofd."

  Feministisch album

  Niet dat de oplage meteen naar de champagne deed grijpen. Het eerste album werd gedrukt op tienduizend exemplaren, waarvan er zesduizend werden verkocht. Maar bij elk nieuw album verdubbelde de oplage, en midden jaren 60 maakte Asterix zijn definitieve sprong richting bestsellerlijsten.

  Uderzo trok zich de kritiek aan dat het niveau van de reeks na Goscinny's dood in 1977 was gedaald. En dat terwijl hij tekenaar én scenarist was. Hij trachtte met zijn tijd mee te gaan door vaker vrouwen te introduceren, zoals in het 'feministische' album 'De roos en het zwaard' (1991), en kreeg daar lof voor. Pijnlijk was echter 'Het geheime wapen' (2005), waarbij buitenaardsen de reeks betraden. De kritieken op die stijlbreuk waren zo verschroeiend dat hij lange tijd interviews weigerde.

  Familieverraad

  Vandaag is Asterix goed voor een pretpark, enkele speelfilms, animatiefilms en -series. In welke mate Hachette de reeks nu ongelimiteerd verder kan exploiteren is onduidelijk. Hachette bezit zestig procent van het kapitaal van Albert René, dat naast de stripverkoop ook de (animatie)films, Parc Astérix en de merchandising inhoudt. De overige 40 procent gingen naar Alberto Uderzo en Goscinny's dochter Anne. Zij behielden hun auteursrechten en een moreel recht over de personages. Nu Uderzo overleed, komt echter ook diens dochter Sylvie opnieuw in beeld, alsook de vraag of zij haar vaders rechten krijgt. Zij sprak van "verraad" toen Uderzo aan Hachette verkocht. "Alsof het Gallisch dorp zijn poorten opende voor de Romeinen." Haar daaropvolgende ontslag als algemeen directeur van Albert René leidde tot een rechtszaak tussen vader en dochter. In 2013 sleepte Uderzo - toen 86 - haar en zijn schoonzoon voor het gerecht voor "psychologisch geweld". Sylvie bestreed al die tijd de voortzetting van Asterix.

  Herr Seele: “Geboren met 12 vingers”

  

  ©Benny Proot

  Kunstenaar en striptekenaar Herr Seele noemt Uderzo een vreemd fenomeen. “Hij was kleurenblind en liet een tijdlang zijn broer zijn tekeningen inkleuren. Uderzo is geboren met twaalf vingers, de twee extra vingers werden in zijn kindertijd operatief verwijderd en het is daarom dat hij de laatste jaren niet meer kon tekenen.”

  “Asterix is ontstaan in mijn geboortejaar, 1959, en had een grote invloed op mij. Naast Lucky Luke, Nero en Kuifje. In 1948 maakte Uderzo de reeks Belloy en omdat ik met Katia Belloy ben getrouwd, zoek ik die reeks. Die zal nu wel prijzig zijn, maar ik betwijfel of Uderzo de kunstentop van Hergé zal halen. Zijn kunst ademt de pop-art van de sixties. Het is jammer dat die strips nog als toegepaste kunst worden gezien. Voor mij is het verhalende, grote kunst. Uderzo werd beïnvloed door Disney en de slapstick van Laurel en Hardy. Dat laatste zorgde ervoor dat zijn werk ook filmische kwaliteiten had, waardoor het commercieel imperium van Asterix groter werd dan dat van Kuifje.”

  Patrick Van Gompel: “Hij heeft strips de literatuur binnengeloodst”

  

  Vlnr: Frank Daniëls - Albert Uderzo - Patrick Van Gompel ©RV

  Stripkenner en VTM-journalist Patrick Van Gompel prijst de bijzondere combinatie van het schrijftalent van Goscinny met het tekentalent van Uderzo. “Wanneer die Romeinen op hun bakkes kregen en uit hun sandalen vlogen, zag je ook dat het pijn deed. Dat illustreert Uderzo’s grote talent. Maar toen hij dacht zelf scenario’s te kunnen schrijven, bleek het resultaat veel minder. Belangrijk is dat die twee ervoor gezorgd hebben dat ook de intellectuelen en de onderwijswereld voor de strip gewonnen raakten. Ze hebben de strip de literatuur binnengeloodst.”

  Van Gompel had het genoegen Uderzo enkele keren te mogen ontmoeten (zie foto). “Ja, hij was steenrijk en verzamelde sportwagens, maar hij liep daar niet mee te koop. Onvermoeibaar bleef hij de zoveelste vraag over Asterix beantwoorden, en daarom heb ik altijd sympathie gehad voor de man.” 

  Hec Leemans: “Artistieke vluchteling in ons land”

  

  ©Wannes Nimmegeers

  Voor striptekenaar Hec Leemans, bekend van ‘F.C. De Kampioenen’, is Albert Uderzo een reus in de stripwereld. “Hij liet artistieke kwaliteiten samengaan met commercieel succes. Eigenlijk waren Uderzo en Goscinny artistieke vluchtelingen in ons land. In de jaren vijftig maakten ze reeksen voor het weekblad ‘Kuifje’ en de krant ‘La Libre Belgique’. Uit die tijd dateert één van mijn favoriete reeksen van hen, Hoempa Pa, over een gekke indiaan. Maar de twee werden in ons land buitengekeken nadat ze een soort vakbond voor stripartiesten hadden proberen oprichten. Dan zijn ze naar Frankrijk teruggekeerd en hebben ze het tijdschrift ‘Pilote’ uit de grond gestampt.”

  “Is Asterix een icoon van de Franse cultuur? Ja en neen. Uderzo en Goscinny waren kinderen van migranten. Uderzo Italiaans, Goscinny Pools-Joods. Het is zeker geen chauvinistische strip, ze lachen met de Franse onhebbelijkheden: hun gekibbel en geruzie, hun geklaag, en de vrouwen die finaal de broek dragen. In de jaren 60 werden hun albums in Duitsland uitgegeven door een uitgever met fascistische sympathieën, die de verhalen vertaalde naar de Duitse situatie. Dat sloeg niet aan en toen de Joodse Goscinny daar lucht van kreeg, zette hij de samenwerking stop. Een paar jaar later werden in Duitsland getrouwe vertalingen van de oorspronkelijke versies uitgebracht, en dat werd een nog groter succes dan in Frankrijk.”