Theologisch ElftalEncycliek
Wat is het belang van de nieuwe encycliek van paus Franciscus?
In zijn nieuwe encycliek - afgelopen zondag gepresenteerd - spreekt paus Franciscus zich uit voor ruimhartig migratiebeleid en tegen populisme, kapitalisme en de rechtvaardige oorlog. Leden van het theologisch elftal van Trouw buigen zich over het document.
Sjoerd Mulder8 oktober 2020Ze gelden als de belangrijkste pauselijke documenten, dus als er weer een encycliek verschijnt – en zo vaak gebeurt dat niet – is er alle reden goed op te letten. Vijf jaar na zijn beroemde tekst over duurzaamheid presenteerde paus Franciscus afgelopen zondag zijn nieuwste encycliek, getiteld ‘Fratelli tutti’. Daarin beschrijft hij hoe in de wereld populisme toeneemt, internationale samenwerking hapert, en een groeiende kloof tussen arm en rijk ontstaat. Daartegen pleit hij voor een herontdekking van de waarde van ieder mens. Want alleen een radicale erkenning daarvan kan volgens hem een uitweg bieden uit de problemen van deze tijd.
Wat is het belang van deze encycliek, en wijst de paus hiermee een richting voor onze samenleving?
Jos Moons, Jezuïet en onderzoeker aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg: “We zijn ondertussen wel wat gewend van deze paus, maar wat ik ook nu weer erg waardeer is dat Franciscus zich niet vastbijt in een klein aantal issues zoals euthanasie of seksualiteit. Hij stelt het idee van broeder- en zusterschap van alle mensen centraal als belangrijkste christelijke idee. Dat werkt hij zo breed mogelijk uit en hij past het toe op allerlei domeinen. Dat begrip wordt leidend om na te denken over onze omgang met vluchtelingen, met slavernij, de doodstraf, het idee van eigen bezit, enzovoorts. De paus geeft hiermee een heel mooie en verstaanbare presentatie van het christendom. Hij laat zien hoe het christendom betekenis heeft voor het hele leven. En hij versmalt het christendom niet tot een orthodoxie maar legt de nadruk op de orthopraxie: dat wij ons geloof op een goede manier leven. Daar kan ik wel wat mee.”
Erik Borgman, hoogleraar publieke theologie aan de Universiteit van Tilburg, vult aan: “In deze encycliek legt deze paus uit wat de centrale insteek van zijn hele pontificaat is. Alle standpunten die hij de afgelopen jaren heeft ingenomen, worden nu samengebracht rondom dat thema van broeder- en zusterschap. Die standpunten gaan soms tamelijk ver. Hij keert zich tegen het idee van de rechtvaardige oorlog, hij pleit voor de afschaffing van de doodstraf en stelt dat vluchtelingen ook recht hebben op het land waar ze naartoe komen. Daarbij legt hij er de nadruk op dat broeder- en zusterschap een actieve bijdrage van ons allemaal vraagt. Wij mogen ons er niet bij neerleggen dat sommige mensen buiten de maatschappij worden gesloten, maar moeten actief verbinden. Daarmee maakt de paus politieke kwesties tegelijkertijd heel persoonlijk.”
Moons: “Toch heb ik mijn aarzelingen bij dit document. We zijn maar een klein kerkje aan het worden, geplaagd door schandalen en oppervlakkigheid. Ik wil voorzichtig zijn met anderen voorschrijven hoe het anders moet. En dan zie ik hier de paus schrijven over hoe alles fout gaat en hoe alles compleet anders moet. De paus heeft het elders ook vaak over de kerk als veldhospitaal, waar de gewonden uit de samenleving terecht kunnen. Die vraag laat mij niet los: is de kerk wel zo’n veldhospitaal, en zit de samenleving nog wel te wachten op die plek waar ze welkom zijn met hun wonden?”
Borgman: “Zo’n hospitaal is volgens mij essentieel. Ik vind de kracht van deze encycliek juist dat serieus wordt genomen wat allemaal de verkeerde kant uit lijkt te gaan en dat dit niet klopt met hoe het zou moeten zijn. Beter dan het gekrakeel dat we zo’n fantastisch land zijn! Wat mij betreft zouden wij veel meer op dat niveau moeten praten. In bijvoorbeeld de huidige coronacrisis mis ik dat gesprek enorm: we hebben het met zijn allen over concrete maatregelen, niet over de onderliggende maatschappijvisie.”
Moons: “Maakt de paus daardoor de thema’s niet veel te groot voor de gewone man of vrouw? Ik was heel opgelucht toen hij op een gegeven moment begon over de waarde van gebaren van vriendelijkheid: ‘dank je wel’ zeggen, of mensen groeten. Daar kon ik iets mee. Maar als de paus het over xenofobe tendensen heeft, of over bedrijven die moderne slavernij plegen, dan is dat niet onterecht maar tegelijkertijd wel ver van mijn bed. Daarnaast vond ik deze encycliek soms wel erg vermoeid en geërgerd klinken. Niet zo sterk. Heeft de kerk nog wel de positie om zich zo over de wereld te beklagen? Ik zou het geloofwaardiger vinden als we ín de kerk een cultuur van dialoog cultiveren, als we onze inzet voor het milieu belangrijk zouden vinden, en als we ons geld zouden investeren in nette fondsen. In mijn Leuvense Jezuïetenhuis zijn wij allemaal erg fan van deze paus. Maar als ik voorstel om dan vegetarisch te gaan eten, is het huis te klein. Als we in ons geëngageerde huis al zo kleingeestig zijn, hoe moeten we dan de wereld vertellen hoe het moet?”
Borgman: “Als de kerk pas iets kan zeggen als ze eerst haar eigen zaken op orde heeft, dan zal ze altijd moeten blijven zwijgen! Ik zie de encycliek als een brief van een zondaar aan zijn medezondaars: laten we elkaar helpen een andere koers in te slaan. Ik proef geen enkel triomfalisme in deze encycliek, en lees nergens de suggestie dat de kerk beter is dan de wereld. Integendeel: de paus maakt een duidelijke beweging naar anderen, het meest uitgesproken in de dialoog met groot-imam Achmed al-Tayeb. Ik zie van alles in de wereld waar ik deel van ben waar ik me zorgen over maak, ver weg en dichtbij. Uitbuiting, minachting, onverschilligheid. Grote woorden, jazeker, maar dit is gaande. Tegelijkertijd is dit een hoopvolle tekst. Er wordt geen optimistisch sausje over wereldproblemen gegooid. Nee, er zijn grote problemen, maar ieder van ons kan deelnemen aan een tegenbeweging door de ander weer als broeder of zuster te zien en daaruit consequenties te trekken. Dat geeft mij ook persoonlijk, als gelovige, weer moed.”
Lees ook:
Paus Franciscus maakt zijn politieke testament op en neemt daarbij populisten, kapitalisten en anderen onder vuur
In zijn nieuwe encycliek spreekt paus Franciscus zich uit voor een ruimhartig migratiebeleid en tegen populisme, kapitalisme en de rechtvaardige oorlog.
Lees ook:
Paus: christenen zijn verplicht voor het milieu te strijden
Het is alweer meer dan vijf jaar geleden en er was lang naar uitgekeken: de ‘milieuencycliek’ van paus Franciscus. De populaire Amerikaanse krant USA Today schreef op haar voorpagina dat de paus met één pennenstreek het klimaatdebat zou kunnen veranderen. Klimatologen verwachtten van dat het pauselijk schrijven meer invloed zal hebben op de publieke opinie dan weer een klimaatconferentie van de VN.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten