Matthias uit Gent woonde een half jaar op Urk: ‘Incest, drugs, geloofstwijfel, alles werd me toevertrouwd’
,,Ik heb één boek gelezen in mijn leven en dat is de Bijbel. Ik ga nu mijn tweede boek lezen, en dat is die van jou.” Het is een van de vele reacties die Declercq kreeg van de Urker vissers. Afgelopen weekend verscheen het boek en op Urk stond een rij bij de boekwinkel.
Dit dorp heeft de wereld veroverd die ze wil buitensluiten, dat vind ik onwaarschijnlijk
Declercq woonde maanden in een kamertje bij een gereformeerd gezin met vijf kinderen. Tien jaar geleden was hij al eens op Urk om verslag te doen van de moord op de 15-jarige Dirk Post, in een namiddag moest hij destijds een portret maken van dat malle dorp in Nederland voor de krant De Morgen. ,,Dat was een onmogelijke taak. Ik zie het wel als falen wat ik toen deed, want feitelijk had ik geen idee waarover ik schreef. Ik wist niet eens dat de Zuiderzee en het IJsselmeer hetzelfde waren.”
Zin in avontuur
Misschien een beetje om dat verhaal goed te maken, maar vooral de fascinatie voor het ‘gesloten’ dorp dat vanaf dat moment bij hem onder de huid kroop, deed hem besluiten er volop in te duiken. ,,Ik had zin in avontuur, gewoon als vreemdeling onaangekondigd daar gaan wonen.” Hij begon bij een Airbnb, zou dat zijn op Urk? Hij vindt een vaag kamertje ergens en een van jongens die hij er leert kennen, introduceert hem bij ‘zijn’ gereformeerde familie. Voordat hij zijn koffers inpakte, had hij uit alle Nederlandse antiquariaten 2 meter boeken over Urk naar Gent laten komen en doorgeploegd.
Nee, ik kerk niet, nee, ik geloof niet
Al gauw is hij ‘de Belg’, praat hij met
iedereen en het voelt alsof er een drone boven zijn hoofd hangt die alle
Urkers laat zien waar hij uithangt en wie hij spreekt. Nergens komt hij
‘zomaar’ binnen, er is altijd wel iemand die hem introduceert, waardoor
hij zijn netwerk steeds verder kan uitbreiden. ,,Ik was open en
eerlijk: ik ben Matthias, nee, ik kerk niet, ik geloof niet, ik heb geen
kinderen, maar ik wil jullie graag leren kennen.’’
,,Het
doodgewone leven, dat was wat me interesseerde, en vooral het nu, niet
het roemruchte verleden. Want aan dat heden zitten heel veel
schaduwkanten die ook wel eens beschreven mogen worden. Ik voerde soms
vier gesprekken met gezinnen op een dag, liep ’s avonds in de haven,
dronk bier en koffie, at vis en taart bij mensen thuis, ging naar alle
25 kerken. Het waren intensieve dagen, ik heb me kapotgewerkt.”
Wat heeft je nou het meeste verrast eigenlijk?
,,Die dubbelheid van Urk. Ze willen alles behouden van de oude cultuur, de wereld buitensluiten. Maar tegelijkertijd is er het industrieterrein, dat groter is dan het hele dorp, waar de wereld binnenstroomt. Waar vis geïmporteerd wordt uit Japan, Argentinië en Namibië, die vis wordt daar verwerkt. Honderdduizenden tonnen vissen liggen daar, die Urkers in hun eentje beheren. Ze worden er steenrijk mee. Dit dorp heeft de wereld veroverd die ze wil buitensluiten, dat vind ik onwaarschijnlijk.”
De zwaar-gelovigen die in een dikke Audi rijden, maar dat niet mogen van de kerk. ,,Urk is eigenlijk een archipel van eilandjes die niet bij elkaar komen. De zware en de lichte kerken spreken elkaar niet. Ik ging naar al die kerken, omdat ik geen achtergrond heb, geen familiale verbinding, waardoor ik een helikopterview kon hebben. Verbaasd werd mij dat gevraagd: ben je echt bij al die kerken geweest? Dat heeft nog nooit een Urker gedaan.”
Drugsgebruik en incest
Hij kreeg veel mails van mensen die niet met hem gezien wilden worden. Op dezelfde plek, aan de bosrand waar Dirk Post werd gevonden, sprak hij af met Urkers die anoniem hun verhaal wilden vertellen. Het werd hem duidelijk hoe veel leed er is waar niet over gesproken mag worden. Verhalen over incest, misbruik, drugsgebruik, homofilie, geloofstwijfel, alles werd hem toevertrouwd.
De verbondenheid op Urk heeft hele mooie kanten, maar die heeft ook een prijs
,,De verbondenheid op Urk heeft hele mooie kanten, maar die heeft ook een prijs. Je moet een stukje van je eigen identiteit opgeven om erbij te horen. Het is een korset dat je moet aandoen en velen krijgen geen zuurstof. Urk praat niet over die schaduwkant. Het is wel triest dat een Belg nodig is geweest om het aan de rand van een bos aan te kunnen vertellen.”
Ook nu ziet hij het bij de Urkse wethouder Post, die onlangs aftrad door een schandaal met het bedrijf van zijn zoon. Declercq volgde de livestream van de raadsvergadering en wist niet wat hij zag, zo symbolisch. ,,Er hing een condoleance-stemming. Er is niemand die de vraag stelt: zeg, wat is daar nou eigenlijk gebeurd? Nee, het is vervelend voor Post. Er wordt niets besproken, geen antwoorden. De Urker bevolking heeft toch recht om dat te weten? Maar alles wordt toegedekt, want iedereen kent elkaar.”
Hij noemt het het Urker paspoort, waar je als buitenstaander niet zomaar aan komt. Je hoort er niet bij als je niet op Urk geboren bent. Het is een exclusieve samenleving. Dat blijkt ook uit wat bij het Marokkaanse gezin met de rellen in maart 2019 is gebeurd. Ook daar heeft Declercq op de bank gezeten.
Je tocht op de viskotter gaf je de nodige status?
,,Het gonsde van bewondering toen ik terug was. ‘Hij is mee geweest op zee, heeft hij meegewerkt? Heeft hij het overleefd?’ Na die week was ik helemaal kapot. Om de anderhalf uur gaat er een bel op de kotter, dan moet je uit je nest en vis snijden, dan ga je weer terug en na anderhalf uur gaat weer die bel, dat gaat zo dag en nacht door, dagen. Mijn bioritme was helemaal naar de klote, ik wist niet meer wat voor dag het was of hoe laat. Daar denk je niet bij na als je je scholletje eet op de markt, hoe veel werk daar in zit.”
Illegale kroegen
Na de maanden op Urk was hij leeg, op. Hij heeft 21.000 mensen moeten leren kennen, waar de Urker er maar één hoefde te leren kennen. Hij was bij de illegale kroegen, wilde alles zelf zien en meemaken. Vierhonderd uur interviews verzamelde hij. Mooie verhalen over de visfraude in de jaren tachtig, hoe hij de visserman aan het praten krijgt die ervoor gezeten heeft. Hoe het hele dorp - van kerk tot bank, tot winkel, iedereen - erin mee deed, hoe plastic tassen met stapels briefgeld onderhands bezorgd werden.
Het mooiste verhaal gaat over de vraag waarom de jonge Bennie niet op het vissersmonument staat. Declercq researchte wat er precies gebeurde toen, een 15-jarige jongen kwam om op weg naar de haven. In een dorp waar men niet gewend is te praten, lukt het hem bij het gesprek te zijn van Rinke en Albert.
Albert reed vijftig jaar geleden met Bennie, het broertje van Rinke, en nog drie andere vissers naar de haven. Op weg ernaar toe slipte de auto in de sneeuw, waarbij Bennie omkwam. Rinke verloor zijn broertje, maar er werd hem niets uitgelegd. Zijn naam staat niet op het vissersmonument, waardoor hij het gevoel heeft dat hij niet mag bestaan. De moeder van Rinke mijdt Albert na het ongeluk al die jaren. Declercq is erbij als de mannen elkaar voor het eerst spreken over het traumatische ongeluk. Ze worden het eens dat de naam van Bennie op het monument moet.
,,Dat gesprek was het bijzonderste wat mij overkwam. Ik kwam thuis en dacht echt, wow, er ontstond daar zo iets moois. Ik was zo blij voor beide mannen, het was een soort catharsis.”
Wat hoop je dat Urk doet na het lezen van jouw boek?
,,Dat is natuurlijk niet aan mij. Maar het zou goed zijn als ze de schaduwkant van de eilandcultuur zoals ie vandaag de dag is, bespreekbaar maken. Dat hoop ik.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten