Verguisd door de een, verafgood door de ander, maar Greta Thunberg wil vooral dat het niet over háár gaat
Weinig jonge mensen roepen zulke sterke reacties op als klimaatactivist Greta Thunberg. In het ene kamp is er onvoorstelbare haat, in het andere onverholen bewondering. Voor de nieuwe documentaire I am Greta werd ze een jaar lang gevolgd.
We zien Greta Thunberg zitten in een zaal waar een man een verhandeling houdt over wc’s doortrekken met gerecycled water. We zien haar geërgerd kijken. Ze laat een koptelefoon zakken waarop een vertaling van het gezegde is te horen en verzucht: ‘Ik snap niet waarom ik ben uitgenodigd. Het lijkt alsof ze alleen in de schijnwerpers willen staan. Als we dit konden oplossen met losse theebladeren in plaats van zakjes en één keer in de week vegetarisch eten, dan was het geen crisis.’
Die man aan het woord is de voorzitter van de Europese Commissie. De scène komt uit I am Greta, een documentaire over het jonge klimaaticoon die in Nederland op 20 oktober in première gaat. En haar reactie is typisch. Want Greta Thunberg is al van klimaattop naar klimaattop gereisd. Wereldleiders van de Franse president tot de paus hebben haar met open armen ontvangen. Op het hoogtepunt deden wereldwijd 4 miljoen mensen op één dag mee aan haar schoolstaking voor het klimaat. Maar Thunbergs oordeel over de resultaten van haar acties is onbarmhartig: ‘We hebben weer twee jaar verloren aan nietsdoen door de politiek’, schreef ze onlangs in de Britse krant The Guardian.
Het was 20 augustus 2018 toen Thunberg voor het eerst in haar eentje op de grond ging zitten bij het Zweedse parlementsgebouw in Stockholm. Naast haar een zelfgemaakt bord met ‘Skolstrejk för klimatet’ erop. Inmiddels is een rivier naar haar genoemd. En een spin. Een Britse school heeft haar portret over de volle lengte op het sportveld geverfd, in steden over heel de wereld bestaan muurschilderingen van haar. Ze heeft haar eigen Spitting Image-pop en figureert als helderziende in een videoclip van Pearl Jam. Op internet wordt ze meer besproken dan Angela Merkel of Cardi B. Een mode-icoon wordt ze ook genoemd. Of juist een voorbeeld voor vrouwen die puur op inhoud willen worden beoordeeld. En zij, zij voelt slechts ongemak bij alle belangstelling voor haar persoon. ‘Het frustreert me dat media alleen op mij zijn gericht’, zegt ze tegen The New Scientist. ‘In plaats van staatshoofden en ceo’s ter verantwoording te roepen, schrijven ze over mij.’
Als de Britse prins Charles haar begin dit jaar op de top in Davos in het flitslicht van camera’s de hand schudt, zegt hij begripvol: ‘Het heeft me jaren gekost om hieraan te wennen.’ Greta stamelt: ‘Ik ben er nog niet aan gewend.’
‘Het is dankzij de celebritycultuur dat zij veel aandacht heeft gekregen voor de klimaatkwestie’, zegt documentairemaker Nathan Grossman tegen de Volkskrant. Hij volgde haar een jaar. ‘Maar door die cultuur is het ook juist moeilijk om de discussie over het klimaat te laten gaan en niet over haar.’
Soms, als ze zelf een zaal toespreekt, heeft ze het idee dat haar microfoon niet eens aan staat, vertelt ze in I am Greta. Maar als ze dat zo’n zaal vol hoogwaardigheidsbekleders voorhoudt, leidt het slechts tot schaapachtig gegrinnik. Er zijn momenten dat ze zin heeft om te gillen. Want het enige wat voor haar telt, gebeurt niet: een stop op alle investeringen in en subsidies voor fossiele brandstof.
Vertrokken van woede
Als ze in de zomer van 2019 bij de VN in de coulissen zit te wachten tot ze daar haar befaamde speech kan geven, vormt zich een rij: de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern staat erin, de Duitse bondskanselier Angela Merkel die een selfie met haar wil. ‘Politici zijn overal ongeveer hetzelfde’, vertelt ze daarover in een podcast. ‘Ze zeggen dat het geweldig is dat ik zo actief ben en dat ik een politicus kan worden als ik volwassen ben. Ik zeg dat het tegen de tijd dat ik mijn opleiding heb afgemaakt te laat is en dat we nu moeten handelen als we willen dat de aarde niet meer dan anderhalve graad opwarmt. Dan praat ik ze door het rapport van het internationale klimaatpanel heen en beginnen zij zenuwachtig lachend over iets anders.’
In dat meisje dat toen de VN toesprak, met een van woede vertrokken gezicht, kon je van alles zien: een tiener met te veel hooi op haar vork. Een autist die alle drukte niet trok. Maar verdiep je in Thunberg – de nieuwe documentaire kleurt het beeld weer iets meer in – en de conclusie dringt zich op dat daar vooral iemand zat die simpelweg één ding niet begrijpt: dat leiders bij de keiharde feiten over de aftakeling van de aarde niet al het andere uit hun handen laten vallen.
Nu is het zwijgen over successen ook strategie van Thunberg, erkent ze. Ze wil voorkomen dat de aandacht verslapt. Ze heeft wel degelijk een beweging geïnspireerd die mondiaal én lokaal niet meer is te negeren. Bezoek een klimaatmars waar Thunberg spreekt en het is moeilijk om niet onder de indruk te raken van de energie die daar loskomt.
Zoals in februari, als ze jonge klimaatactivisten in Bristol heeft opgebeld: of die binnen een week een klimaatstaking kunnen organiseren waar ze kan komen spreken. Vanaf het moment dat Thunbergs komst bekend is, beginnen in het hele land kinderen en ouders bussen te regelen. De politie waarschuwt voor de toeloop: er kunnen kinderen in het gedrang komen. Op de dag van de demonstratie moet het stadscentrum worden afgezet en staan vijftienduizend scholieren met aanhang vanaf de vroege ochtend in de stromende regen op een modderig veld om hun heldin te horen. Tijdens het lange wachten klinkt door de boxen de bewerking die de band The 1975 van een speech van Thunberg heeft gemaakt, met een New Age-deun eronder: ‘Homo sapiens heeft nog niet gefaald’. De associatie met een religieuze dienst is makkelijk gemaakt. Andere jongeren zijn naar traditionele maatstaven eigenlijk betere sprekers, maar het is Thunberg die als ze eenmaal verschijnt – een bleek figuurtje in een gele regenjas – de menigte betovert.
Dat de klimaatstakers zo snel een massa op de been brengen, is niet alleen toe te schrijven aan Thunbergs sterrenkwaliteit. De beweging die zij steunt en die opereert onder namen als Youth Strike for Climate of Fridays for Future, leidt wereldwijd kader op. Aanwezigheid bij een webinar leert dat ervaren rotten jongeren lesgeven over de praktijk van het actievoeren. En over het vasthouden aan één boodschap: de overheid moet naar de wetenschap luisteren en de opwarming van de aarde onder de anderhalve graad houden. Waarbij het belangrijk is niet te veel oplossingen aan te dragen, maar op het probleem te blijven hameren. En Thunberg, zegt cursusleider Rolf vom Dorp, is ‘de inspirerendste persoon van deze tijd en geweldig voor de rekrutering’.
Wat nu miljoenen aan haar fascineert, dat zag documentairemaker Grossman al in het klein die eerste dagen bij het parlement in Zweden. ‘Ze was erg verlegen, maar ze had een speciale wil, leek het. Als mensen naar haar toe kwamen, wist ze het ingewikkelde onderwerp klimaatverandering begrijpelijk voor hen te maken met formuleringen die bleven hangen. Ze zegt de waarheid, hoe ongemakkelijk ook. Zonder enig gevoel voor sociale wenselijkheid.’
‘Ik denk dat dit is wat de Dalai Lama heeft’, zegt fotograaf Shane Balkowitsch, ‘wat John Lennon en Martin Luther King moeten hebben gehad. Een charisma dat ik niet kan uitleggen.’
Balkowitsch heeft Thunberg in oktober 2019 voor zijn lens gehad tijdens haar bezoek aan Standing Rock, het reservaat waar Native Americans protesteerden tegen de aanleg van een pijplijn. ‘Ik heb met Bill Clinton meegereden in zijn colonne, ik ben wel wat gewend en niet snel starstruck. Er is niets flamboyants aan Greta. In de twintig minuten die we hebben doorgebracht heeft ze misschien dertig woorden tegen me gezegd, ze is introvert. Maar ze heeft een aanwezigheid waar je niet omheen kunt.’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten