Vluchtelingen hadden het nakijken in 2020
Het jaar 2020 vestigt een treurig laagterecord: extreem weinig vluchtelingen kregen een nieuw thuisland, en niet alleen vanwege corona. Er zijn wel tekenen dat landen de bescherming van kwetsbare vluchtelingen serieuzer nemen.
Door een gouden tip van een vriend in Libanon woont hij nu ruim vijf jaar in Nederland, zegt Armen Melkonian (30), een Armeense vluchteling uit Syrië, telefonisch vanuit Zaandam. “Deze vriend raadde mij, toen ik nog in Beiroet woonde, aan om uit te zoeken of ik in aanmerking kwam voor het speciale hervestigingsprogramma voor kwetsbare vluchtelingen.”
Melkonian was vanwege zijn homoseksualiteit zijn leven niet zeker in Syrië, maar ook in Libanon waar hij aanvankelijk naartoe vluchtte, was hij niet veilig. Daarom klopte hij in de Libanese hoofdstad aan bij het kantoor van de UNHCR. De vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties brengt wereldwijd in kaart welke mensen extra bescherming nodig hebben. Dat zijn onder meer lhbti+’ers die in eigen land gevaar lopen, alleenstaande ouders met minderjarige kinderen of mensen die specifieke medische zorg nodig hebben die alleen elders te krijgen is.
Ze kunnen niet terugkeren naar hun eigen land, maar ook niet blijven in het land – vaak in dezelfde regio – dat hen in eerste instantie heeft opgevangen. Als kwetsbare vluchtelingen hebben ze recht op hervestiging in een derde land, waar ze een verblijfsstatus, onderdak en toegang tot zorg en onderwijs krijgen.
Dit jaar hebben zo’n 1,4 miljoen mensen dringend zo’n plek nodig, berekende de VN. De 34 landen, waaronder Nederland, die aan het hervestigingsprogramma meewerken, stelden samen maar zo’n 50.000 plaatsen beschikbaar, nog geen 4 procent van het benodigde aantal plekken. En het aantal mensen dat dit jaar daadwerkelijk naar een nieuw leven heeft kunnen afreizen, ligt nog lager: nog geen 18.000.
We hopen echt dat dit jaar een uitzondering is
“Een druppel in de oceaan”, zegt UNHCR-woordvoerder Shabia Mantoo vanuit Genève, waar het hoofdkantoor van de VN-vluchtelingenorganisatie staat. “Over een paar weken loopt het jaar al af. Tot die tijd zullen we alles op alles zetten om nog zo veel mogelijk vluchtelingen te hervestigen. We hopen echt dat het laagterecord van dit afgelopen jaar een uitzondering is.”
Uitzonderlijk waren in elk geval de reisbeperkingen die vanwege corona wereldwijd golden, waardoor vluchtelingen die al een plek hadden toegewezen gekregen, niet konden vertrekken. Zo moesten honderden mensen die in maart halsoverkop uit Libië waren geëvacueerd maanden in opvangcentra in Niger en Rwanda wachten, voordat ze naar een nieuwe woonplaats in een van de hervestigingslanden konden.
Met wat creativiteit en flexibiliteit moet het volgens Mantoo ook mogelijk zijn tijdens de coronacrisis vluchtelingen een nieuwe plek te bieden. “Zo zorgde Libanon ervoor dat in augustus en september, toen veel landen hun lockdowns hadden opgeheven, duizend vluchtelingen naar negen verschillende landen konden vertrekken.”
Een structureler probleem dan de hopelijk tijdelijke reisbeperkingen is het grote tekort aan hervestigingsplekken. Vooral de ommezwaai in het Amerikaanse migratiebeleid veroorzaakte een flinke daling van het aanbod. Toen president Barack bama het Witte Huis in 2017 verliet, stond de teller nog op 110.000 plekken voor kwetsbare vluchtelingen. Afgelopen oktober kondigde president Donald Trump aan komend jaar maximaal 15.000 vluchtelingen te willen hervestigen, het laagste aantal sinds de jaren tachtig.
Aantredend president Joe Biden heeft weliswaar beloofd dat, als hij in januari Trump opvolgt, er 125.000 vluchtelingen welkom zijn in de VS, maar het is nog maar de vraag of dat aantal op korte termijn te realiseren is. Bij de afbouw van het hervestigingsprogramma is veel capaciteit en expertise verloren gegaan die niet een, twee, drie weer is opgetuigd.
Europese landen zijn deels in het gat gesprongen dat de VS lieten vallen, zegt Susan Fratzke, die bij het Migration Policy Institute onderzoek doet naar hervestiging in Europa. Ze ziet een duidelijk toegenomen Europese belangstelling voor de hervestiging van vluchtelingen. Wel maakt zij zich zorgen over de ‘uitruil’ in sommige landen tussen asielzoekers en kwetsbare vluchtelingen. “Ik heb het over de praktijk dat als de ene groep in aantal toeneemt, er minder mensen uit de andere groep worden toegelaten. Zo heeft Denemarken zijn hervestigingsprogramma al eens opgeschort, omdat het meer asielzoekers dan voorzien had ontvangen. Iets soortgelijks zien we ook in Nederland.”
Het aantal plekken voor hervestiging in Nederland is vorig jaar, op aandringen van de VVD, van 750 naar 500 teruggebracht. Zo’n zevenhonderd eerder afgewezen asielkinderen mochten in Nederland blijven vanwege het kinderpardon, maar alleen als er de komende jaren minder vluchtelingen worden toegelaten. In 2021 daalt het aantal plaatsen dat Nederland beschikbaar stelt verder naar 400.
Honderd minder kwetsbare vluchtelingen naar Nederland
Ook daar ligt een uitruil aan ten grondslag. Toen in september het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos in brand vloog, was de druk op de Nederlandse regering groot om een gebaar te maken en in navolging van andere landen een aantal slachtoffers op te nemen. VVD-staatssecretaris van justitie Ankie Broekers-Knol wees dat idee aanvankelijk resoluut van de hand, maar de coalitiepartijen bereikten alsnog een compromis. Honderd vluchtelingen van Moria waren welkom in Nederland, als er honderd minder kwetsbare vluchtelingen via het hervestigingsprogramma naar Nederland zouden komen.
Niet alleen van de kant van de oppositie, ook uit de achterban van de coalitiepartijen kwam stevige kritiek op het handjeklap over vluchtelingen. “Ik juichte de beslissing om mensen uit Moria op te nemen toe”, zegt Melkonian. “Ik was helemaal in de war toen ik hoorde van die verschrikkelijke brand. Later begreep ik dat hun komst ten koste zou gaan van mensen die al lang op een plek wachten. En ik kan mij hun teleurstelling heel goed voorstellen. Nog langer wachten zonder te weten wat de toekomst brengt, is een heel naar gevoel.”
Mensen die voor hervestiging in aanmerking komen, hebben al veel moeten wachten, weet Melkonian uit ervaring. Ook hij doorliep in Libanon een lange procedure en moest steeds opnieuw zijn verhaal vertellen. Hoe hij in zijn puberteit in Aleppo zijn homoseksualiteit ontdekte, iets waar in Syrië gevangenisstraf op staat. Hoe moeilijk het leven in de kast was en hoeveel lastiger het werd toen hij uitkwam voor zijn homoseksualiteit. “Mijn familie accepteerde het niet en mijn homovrienden wilden niet langer met mij praten uit angst zelf ontdekt te worden.” Toen de terreurorganisatie Islamitische Staat haar opwachting in Syrië maakte, werd het nog gevaarlijker voor homo’s. “IS gooit hen van gebouwen af.”
Tijdens een bezoek aan Damascus om medicatie voor zijn vader te regelen, greep Melkonian zijn kans en vluchtte naar Libanon. In Beiroet kwam hij er al snel achter dat hij ook daar niet veilig was. Hij vroeg hervestiging aan. “Het is een heel intensief proces. Om de paar maanden word je geïnterviewd door verschillende mensen. Het voelde echt als ondervragingen. En tussendoor is het steeds weer afwachten.”
Na twee jaar kreeg Melkonian te horen dat hij naar Nederland kon komen. In Beiroet begon direct de voorbereiding op zijn nieuwe leven. Hij leerde elke dag 25 nieuwe Nederlandse woorden en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (Coa) verzorgde de culturele oriëntatie op zijn nieuwe woonplaats. Waar die uit bestond? “Hoe je je buren begroet en hoe een ov-chipkaart werkt maar ook wanneer het grofvuil op straat gezet mag worden. Het was heel intensief. Via een hervestigingsprogramma worden vluchtelingen goed ingeburgerd en dat is voor iedereen het beste.”
Europese overheden zien steeds meer de voordelen van hervestiging van vluchtelingen, zegt Fratzke. “Het stelt regeringen in staat om op een ordelijke manier mensen bescherming te bieden. Als asielzoekers spontaan arriveren, hebben regeringen minder controle over de aantallen en over wie er precies komen.”
Europa experimenteert met hervestiging
De laatste paar jaar experimenteert Europa volgens de onderzoeker meer met hervestiging. “Zo zijn er sponsorprogramma’s, waarbij individuen of gemeenschappen de verantwoordelijkheid voor het verwelkomen van vluchtelingen op zich nemen. Dat idee is in Canada ontstaan en door Duitsland en Groot-Brittannië overgenomen. Ierland en Spanje proberen die vorm van hervestiging ook uit in een pilot en Portugal heeft interesse getoond.”
Bovendien valt het Fratzke op dat landen van elkaar proberen te leren door ervaringen en expertise uit te wisselen. Zo is in Turkije een ondersteuningscentrum voor hervestiging opgericht, waar mensen van verschillende Europese organisaties kennis kunnen delen.
Maar het zijn ervaringsdeskundigen als Melkonian die wellicht de beste tips hebben. Zo had hij in het begin best wat gezelschap kunnen gebruiken, zegt hij. Want hoe blij hij ook was dat hij een nieuw bestaan in Nederland kon opbouwen, in het begin was het heel eenzaam. “Ik kwam in de donkere dagen van december in Zaandam aan, vlak voor Kerst. Ik zat alleen in een huurappartement, zonder telefoon of televisie. Asielzoekers in een asielzoekerscentrum leven in veel meer onzekerheid, maar ze kunnen wel samen eten en een beetje over het nieuws praten.”
Het is de reden dat Melkonian – ook nu hij het heel druk heeft met het afronden van zijn hbo-opleiding aan de hotelschool – tijd vrijmaakt voor vluchtelingen die nieuw aankomen in Nederland. “In deze coronatijd is het extra belangrijk om mensen te helpen om hun weg te vinden, zodat ze eindelijk een beetje tot rust kunnen komen.”
Lees ook:
Wetenschapsjournalist Sonia Shah: Migratie is niet het probleem, maar de oplossing
Zoveel mogelijk mensen in hun eigen land houden: dat zal min of meer de inzet zijn van het nieuwe Europese migratiebeleid dat woensdag wordt gepresenteerd. Dat heeft geen enkele zin, stelt de Amerikaanse wetenschapsjournalist Sonia Shah in haar nieuwe boek ‘The next great migration’. Migreren is een natuurkracht.
Nederland wacht nog steeds op de eerste vluchtelingen uit Moria
Nederland wacht nog altijd op de eerste vluchtelingen uit kamp Moria. Ondertussen worden in Griekenland tehuizen ingericht voor minderjarigen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten