Je zult je handen er vol aan hebben, jongen
- Zanger Leonard Cohen tegen zijn zoon Adam, die beloofde het postume album Thanks for the Dance te produceren. Cohen overleed op 7 november 2016.
Drie jaar na zijn dood is het postume studioalbum uitgekomen van Leonard Cohen.
Een plaat die niemand zag aankomen, behalve de Canadese zanger zelf en
zijn zoon Adam. De beste producer is Adam naar eigen zeggen geenszins,
toch liet Cohen hem de plaat maken. Omdat de zoon precies aanvoelt hoe
hij de dingen wilde hebben.
In de vroege zomer van 2016 lieten
Leonard Cohen (81) en zijn zoon Adam (44) zich in Cohens huis in
Mid-Wilshire, Los Angeles, meevoeren door wat Cohen de ‘mystical wind’ van hun inspiratie noemde. Leonard schreef, droeg voor en zong. Adam hielp, voor het eerst, als opnameleider en producer.
Tussen de opnamen door sloeg de oude, broze man soms even zijn arm om zijn zoon heen. ‘We’re the Cohen boys,’ zei hij dan grijnzend. ‘We gaan samen nog tien albums maken.’
Adam grijnsde met hem mee, maar
ondertussen wisten ze allebei wel beter. De oude Cohen werd zwakker,
zijn gezondheid holde achteruit door de oprukkende leukemie in zijn
lichaam. Ze waren zijn afscheidsalbum aan het opnemen – en ze wisten
het.
Leonard benoemde het niet, maar hij zong het wel: ‘I’m leaving the table/ I’m out of the game.’ En: ‘I’m ready, my Lord.’
Het bloedstollend mooie album You Want It Darker
verscheen op 21 oktober 2016. Negentien dagen later, op 7 november,
maakte Leonard Cohen een ongelukkige val in zijn woning die de laatste
krachten uit zijn lijf wrong. Hij stierf later die avond in zijn slaap,
anderhalve maand na zijn 82ste verjaardag.
De volgende dag won Donald Trump de
presidentsverkiezingen. Ze deelden de voorpagina’s: Trump en Cohen, de
Canadese dichter, songschrijver en zanger van Suzanne en So Long, Marianne (1967) en natuurlijk het zowat aan gort gecoverde Hallelujah (1984). Zijn laatste acht jaren waren in bijna elk opzicht de meest succesvolle van zijn leven.
Ruim drie jaar later. Adam Cohen, nu 47, is in Berlijn om te vertellen over Thanks For The Dance,
het postume studioalbum van zijn vader dat bijna niemand zag aankomen.
Niemand, behalve de ‘Cohen boys’ zelf. Adam (qua uiterlijk een kruising
tussen zijn vader en talkshowpresentator Jimmy Fallon) voltooide het
prachtige, volwaardige album, al is het kort: negen songs, 29 minuten.
‘In 2016 werd al snel duidelijk dat You Want It Darker een
donkere plaat zou worden over God, afscheid en de dood. De songs die
aan die thema’s raakten, kregen voorrang. De andere helft van de songs
was sensueler, romantischer, erotischer. Voluptueuzer. Die vormen nu Thanks For The Dance.’
Leonard koos de albumtitel nog zelf.
Zingen en aan de muziek werken kon hij na de voltooiing van zijn
zwanenzang niet meer, maar hij bleef wel schrijven. Zijn laatste worp
gedichten, schrijfsels en tekeningen moesten nog worden samengebracht in
een boek dat The Flame moest gaan heten. Het was zijn laatste artistieke project.
Voltooiing van de laatste worp songs zat
er niet meer in. Pal voor zijn dood gaf hij Adam de instructie het
karwei af te maken. De vraag hóe zijn vader dat precies zei, lijkt hem
te overvallen.
‘You’re gonna have your hands full, kid,’ zegt hij, na een korte stilte. Je zult je handen eraan vol hebben, jong. ‘Zo zei hij het.’
Zeven maanden na zijn vaders dood trok
hij zich met de opnamen terug in een tot studio omgebouwde garage bij
Leonards huis. Vaak waren het kale opnamen van zijn vaders stem:
Leonard, praatzingend, voordragend, zonder muziek. Andere songs waren
spaarzaam opgetuigde demo’s, met basale muzikale begeleiding.
‘Toen ik zijn stem weer hoorde, was het alsof hij tegen me sprak, alsof we weer een conversatie hadden in de studio.’
Viel het hem zwaar?
‘Nee, het was makkelijk. Echt heel
makkelijk. Dat hij me bij de opnamen wilden hebben als producer, was
niet omdat ik nou zo’n geweldige producer of albummaker ben. Dat ben ik
niet. Hij vroeg me omdat ik precies aanvoel hoe hij dingen hebben wil.
Bij alles wat ik deed, hóórde ik hem zijn goedkeuring of juist afkeuring
uitspreken. Ik wist precies wat me te doen stond.’
Hij haalde onder anderen Javier Mas
erbij, de Spaanse gitarist uit de begeleidingsband waarmee Cohen de
laatste acht jaar van zijn leven eindeloos op tournee was. Mas luisterde
naar die majestueuze stem en moest huilen: hij had niet verwacht
Leonard nog eens te begeleiden.
Adam Cohen werd grootgebracht door
zijn moeder, Suzanne Elrod, die hem na haar scheiding van Leonard een
tijd meenam naar Cohens huis op het Griekse eiland Hydra, waar Leonard
in de jaren zestig twee romans schreef, maar ook een groot aantal
liedjes die de start van zijn tweede carrière markeerden: als
singer-songwriter.
Ook Adam werd muzikant. Tussen 1998 en
2014 bracht hij vier soloalbums uit (de labels stonden voor hem in de
rij), maar een doorbraak bleef uit. Het frustreerde hem, maar inmiddels
heeft hij er vrede mee: ‘Ik was niet goed genoeg.’
Een van zijn soloplaten werd geproduceerd
door de ervaren rot Patrick Leonard, die hij aan zijn vader koppelde
toen die in 2012 zijn eerste album in acht jaar wilde maken. Dat werd Old Ideas, het eerste paneel van een majestueus drieluik in de herfst van Cohens leven. Patrick Leonard produceerde ook Popular Problems (2014) en een deel van You Want It Darker (2016), de plaat waarop Adam de fakkel als producer een beetje overnam. Het voltooien van Thanks For The Dance liet Leonard helemaal aan Adam Cohen.
‘Ik viel zowat van mijn stoel toen mijn
vader met Patrick Leonard ging werken. De oude Cohen die míjn advies
opvolgde, dat was nooit eerder gebeurd. In 2015 haalde hij mij er ook
bij. Patrick gaf me de ruimte. Zo heb ik op de valreep een krap jaar met
mijn vader kunnen werken. Ik hoef je niet uit te leggen hoe waardevol
dat was.’
Leonard had toen al leukemie. Zijn krachten verlieten hem, maar Adam was niettemin diep van hem onder de indruk: zo ‘masterful’, zo ontzettend ‘in command’.
‘Hij kon het huis niet meer uit, noemde
zichzelf een gevangene. Hij zei: het enige dat ik nog heb, is tijd. Die
benutte hij om te schrijven, zijn voordracht en melodieën te oefenen.
Tegen de tijd dat hij voor de microfoon plaatsnam en ik op ‘record’ drukte, had hij het volkomen onder controle en stond het er meestal in één keer op.’
Alles voor zijn kunst, zijn werk, tot het einde toe. ‘I was always working steady, but I never called it art,’ luidt de eerste tekstzin op het album, in Happens To The Heart, zo’n kenmerkend lied waarin Cohen couplet op couplet stapelt. Als gedicht zette hij het vooraan in afscheidsbundel The Flame (2018); als lied opent het daarom Thanks For The Dance.
De glorieuze artistieke eindsprint van
Leonard Cohen begon noodgedwongen. In 2008 ging hij voor het eerst sinds
de vroege jaren negentig weer op tournee, nadat dochter Lorca bij
toeval had ontdekt dat het grootste deel van zijn geld was verdwenen.
Het bleek weggesluisd door Cohens ex-manager Kelley Lynch. Cohen won de
rechtszaak, maar het geld was verdwenen.
De zeventigplusser Cohen palmde de hele
wereld in. Hij was charmant, innemend, geestig. De lange optredens (soms
wel drie uren) waren onvergetelijk. Aan de tournee leek geen eind te
komen.
‘Het waren de succesvolste en misschien
ook wel gelukkigste jaren van zijn leven,’ zegt Adam. ‘Al die mensen die
van zijn werk bleken te houden en vaak ook hun kinderen meenamen, ik
denk dat het verklaart waarom hij weer zo enthousiast begon te schrijven
en platen wilde maken. Hij had het altijd over de ‘strategieën’ die hij
toepaste om het leven het hoofd te bieden. Hij probeerde er veel:
drugs, vrouwen, leermeesters, reizen, medicatie, therapie. Maar
uiteindelijk bleek de effectiefste levensstrategie toch zijn werk te
zijn: schrijven en optreden. Het laatste jaar bleef hij letterlijk leven
voor zijn werk, denk ik. Dat boek en dat album moesten af.
‘Ik denk dat die eindeloze tournee hem
fysiek versleten heeft en in die zin bijgedragen heeft aan zijn
aftakeling, maar het heeft hem vooral veel geluk en plezier gebracht.
Per saldo waren die laatste acht jaren een geschenk uit de hemel. Zonder
de erkenning van het publiek waren die fantastische laatste albums er
ook niet gekomen.’
Eén ding bevreemdde hem: veel mensen
meenden dat de zwaarmoedige, pretentieuze dichter en songschrijver uit
Montreal op zijn oude dag ineens geestig en met veel zelfspot uit de
hoek kwam.
‘Zo was hij altijd al,’ zegt Adam. ‘Hij
heeft soms met depressies geworsteld, maar ik herinner me hem als
warmbloedig, lief, charismatisch en genereus. Hij is er altijd voor ons
geweest, is altijd grappig geweest. Die zelfspot had hij al toen hij 15 was en heeft hem nooit verlaten.’
En toen kwam er toch nog een crisis. Adam beleefde een vliegende start, na twee weken was Thanks For The Dance
voor 90 procent voltooid, maar toen kwam de twijfel over de laatste
puntjes op de i. Had hij het goed gedaan, zoals zijn vader het gewild
had?
Hij besloot artiesten te benaderen die
hij bij zijn vader vond passen: Beck, Feist, Damien Rice en
producer/muzikant Daniel Lanois.
‘Damien Rice zei dat ik naar Berlijn
moest komen, waar hij op het People Festival zou optreden. Veel van de
muzikanten die ik had benaderd, waren daar. Ook Bryce Dessner van The
National, bijvoorbeeld. Dat samenzijn, in augustus 2018, was zo
belangrijk. Ze luisterden, gaven adviezen, praatten me moed in, leverden
muzikale bijdragen. Het beeld van een Joodse begrafenis drong zich op:
ze kwamen respectvol een steentje op Leonards grafzerk leggen. Het is
fijn om juist hier in Berlijn over het album te praten: het kreeg hier
het beslissende duwtje.’
De gastmuzikanten stelden zich dienstbaar
op: je hoort nauwelijks dat ze meedoen. Ze maken zich ondergeschikt aan
de oude meester.
En toen was het klaar: het vijftiende studioalbum van Leonard Cohen. Het is tevens het laatste.
‘Mijn vader was een man van orde, die afmaakte waaraan hij begon. Al zijn laatste schrijfsels zijn gebundeld in The Flame.
Alle nagelaten opnamen zijn nu ook verschenen. Op één na. Dat lied
kreeg ik niet af, het paste niet bij de rest. Misschien komt het er nog
eens van, als los lied. Daarna is de koek echt op.’
De dame van het platenlabel steekt haar
hoofd om de hoek: tijd om af te ronden, laatste vraag. Wat was het
mooiste compliment dat hij ooit van zijn vader kreeg?
Adam Cohen is even stil.
‘Tijdens de opnamen zakte de moed ons
even in de schoenen. Mijn vader was breekbaar. Ik begon aan mezelf te
twijfelen. Ik zei: pa, je hebt een betere producer nodig. Hij zei: nee,
ik heb jou nodig.’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten