Pakeha: Hoe groot is de schade aan de binnenkant van de Notre-Dame? Dit weten we nu over de kunstschatten / bron de Volkskran

Het vuur in de Notre-Dame is geblust, nu is het afwachten hoe groot de schade binnen is. Jaarlijks trekt de kathedraal zo’n 13 miljoen bezoekers. Die komen niet alleen voor het gotische gebouw, maar ook voor de relikwieën en kunstschatten die binnenin worden getoond. Het is nog niet met zekerheid te zeggen wat de brand wel of niet heeft overleefd. Wat zijn de belangrijkste bezienswaardigheden in de kathedraal?

Michiel Kruijt en Merlijn Kerkhof 16 april 2019, 19:09

De doornenkroon. ©RV

Kerkschatten

In de Notre-Dame worden drie relikwieën bewaard die voor gelovigen heel belangrijk zijn, zegt Annabel Dijkema, conservator Middeleeuwen bij het Museum Catharijneconvent in Utrecht. Het gaat om een stuk van de doornenkroon die volgens de overlevering op het hoofd van Christus was geplaatst, een stuk van het kruis waaraan hij was vastgenageld, en een spijker waarmee dat gebeurde. ‘Het zal een enorme opluchting zijn dat die op tijd zijn weggehaald’, zegt Dijkema. Ook een ander belangrijk reliek, het 13de eeuwse linnen tuniek waarvan men aanneemt dat het heeft toebehoord aan koning Lodewijk IX, ‘de Heilige’, is in veiligheid gebracht. De schatten zullen voorlopig in het Louvre worden tentoongesteld, zo maakte de Franse minister van Cultuur bekend.

Tot de zogeheten Domschat, die zich in de voor publiek toegankelijke schatkamer (‘Tresor’) van de Notre-Dame bevindt, behoren ook relieken in reliekhouders en objecten gebruikt bij de religie. Dijkema: ‘Ik zag op foto’s dat mensen die in veiligheid aan het brengen waren. Van de Domschat is in het verleden al een en ander geplunderd. Heel veel schatten in middeleeuwse kerken zijn niet zo oud als die kerken zelf.’

Gebrandschilderde ramen

De Notre-Dame heeft drie roosvensters – cirkelvormig gebrandschilderd glas – die uit de dertiende eeuw stammen. Het roosvenster in het midden van de zuidgevel van de kathedraal, door de Fransen La Rose Sud of La Rose du Midi genoemd, is het beroemdst. Dijkema: ‘Het licht dat daardoor schijnt, valt precies op het midden van de kerk, waar het altaar staat.’ Volgens de eerste berichten zouden deze roosvensters tegen de verwachting in de brand hebben doorstaan.

Het zuidelijke roosvenster. ©De Agostini via Getty Images

Onduidelijk is hoe het met de vele andere gebrandschilderde ramen in de kathedraal is. Dijkema: ‘De kerk is vaak verbouwd, onder meer in de 19de eeuw tijdens een grootscheepse restauratie onder leiding van de Franse architect Eugène Viollet-le-Duc. Die is uiterst goed gedocumenteerd, wat bij de komende herstelwerkzaamheden een voordeel kan zijn.’

Koor

Om het altaar heen is het houten koor gebouwd, dat in de 14de eeuw is gemaakt. Aan de buitenkant daarvan bevinden zich beroemde reliëfs van houtsnijders die scènes uit het leven van Christus en Maria verbeelden. ‘Het dak boven het midden van de kerk is naar beneden gekomen, op het altaar, zo blijkt uit foto’s. Het is de vraag of het koor daaromheen nog intact is.’

Orgel

Het grote orgel in de kathedraal is een van de beroemdste instrumenten ter wereld en werd gebouwd door Aristide Cavaillé-Coll, de meest vermaarde en vernieuwende orgelbouwer van de 19de eeuw. Diens klankkleuren (van zacht zoemend en tintelend tot schroeiend en pompeus) en technische snufjes (een ‘zwelwerk’ waarmee de organist het volume kan beïnvloeden) vormden de inspiratie voor talloze orgelcomponisten, zoals César Franck, Charles-Marie Widor en Olivier Messiaen.

Toen Viollet-le-Duc in 1844 begon aan zijn restauratie van de Notre-Dame en de vervallen kerk voorzag van een weelderig neogotisch uiterlijk, moest er ook een nieuw orgel komen. Cavaillé-Coll werd gestrikt. Het orgel werd in 1868 opgeleverd. Je kon er een symfonieorkest mee vervangen, zo groot en rijk was het instrument, dat ook nog eens perfect leek afgestemd op de akoestiek. Maar als orgel van de beroemdste kathedraal ter wereld dienden zich altijd orgelbouwers aan die vonden dat het nóg beter, groter en luider kon. Zo voegde iedere generatie er iets aan toe. Volgens de eerste berichten is het orgel ongeschonden, op roetschade na.

Klokken

Alleen al vanwege De klokkenluider van de Notre-Dame, het beroemde boek van Victor Hugo uit 1831, zijn de klokken van de kathedraal beroemd. Ze dragen allemaal namen. De grote klokken die in de twee torens hangen, lijken net als die torens de brand te hebben overleefd. Er is ook een Nederlandse bij: de Mariaklok van het bedrijf Koninklijke Eijsbouts uit het Brabantse dorp Asten. Die klok, in 2013 geïnstalleerd, weegt 6.000 kilo en heeft een diameter van 1,7 meter. Volgens directeur Eijsbouts kunnen klokken tegen enkele honderden graden hitte. Het enige gevaar is volgens hem dat de klokken kunnen barsten als er bluswater op komt.

Beelden

De belangrijkste beelden staan al lang niet meer in de kathedraal. De koningsbeelden die rondom de Notre-Dame zijn opgegraven, staan permanent opgesteld in Musée de Cluny, het museum voor de Middeleeuwen dat niet ver verwijderd is van de kathedraal. Onduidelijk is nog hoe het met de vele sculpturen en grafmonumenten staat die nog wel in de Notre-Dame aanwezig waren. De drie barokke beelden van beeldhouwer Nicolas Coustou die op het altaar staan, lijken ondanks hun centrale plaats niet verwoest te zijn. Geluk bij een ongeluk is ook dat vanwege de lopende restauratie van de Notre-Dame een aantal beelden van apostelen van het dak was weggehaald om elders te worden gerestaureerd.

Schilderijen

In de kathedraal hangen ook metershoge schilderijen met christelijke beeltenissen, die een bijzondere ontstaansgeschiedenis hebben. Tussen 1630 en 1708 werd elk jaar voor de kathedraal een schilderij gemaakt door beroemde schilders van de Franse Kunstacademie. De doeken werden steeds op 1 mei aangeboden en dragen daarom de bijnaam ‘Grote mei-schilderijen’. Oorspronkelijk waren het er 76, maar veel van deze schilderijen zijn verdwenen tijdens de Franse Revolutie. Er hingen er nog dertien. Die schijnen alleen rookschade te hebben.