 |
| Boek van de week |
| Als een jonge Angela Merkel net is afgestudeerd als natuurkundige wordt ze benaderd door twee Stasi-agenten. Ze willen haar inzetten als informant. Hoe ze zich daar onderuit wurmt is een van de opvallendste anekdotes uit de nieuwe biografie van Ralph Bollmann. Onze recensent is razend enthousiast over dit encyclopedische werk (●●●●●), waaruit een beeld oprijst van Merkel als eeuwige buitenstaander. |
Bioscoop Tuschinski, gebouwd als droompaleis voor het volk, bestaat honderd jaar. Er is een jubileumboek, en dit weekend worden filmklassiekers Turks Fruit en Soldaat van Oranje er opnieuw vertoond.
Als je op een willekeurige vrijdagavond in het jarige Theater Tuschinski naar de film wil, kan het maar zo gebeuren dat dat niet lukt. Dat je bij de imposante entree komt en de bioscoop bijna geheel blijkt afgehuurd door een bedrijf, zoals vorige week, door een bandenproducent. Even struinen door de prachtige gangen kan dan niet, de laatste James Bond zien evenmin.
Een paar dagen eerder lag hier de rode loper nog uit voor de première van Benedetta, het langverwachte pikante nonnendrama van Paul Verhoeven. Volgens een jonge Pathé-medewerkster aan de kassa in de belendende Abraham-bar, die deze vrijdagavond wel open is, waren sommige genodigden al geshockeerd door de filmposters in de hal, waarop de blote borst van een non deels te zien was. Ze hadden de film nog niet eens gezien.
Dan waren de jaren zeventig toch een stuk minder preuts. In februari 1973 ging in Tuschinski de eerste grote hit van Verhoeven in première: Turks fruit, naar het boek van Jan Wolkers. Ter promotie van de film werden van te voren naaktfoto’s van de spelers verspreid. Het werd een van de succesvolste Nederlandse films ooit. En vier jaar later ging de rode loper uit voor een andere grote hit van Verhoeven: Soldaat van Oranje.
Beide klassiekers worden komend weekend nog eens in de originele 35-millimeter-print vertoond, in aanwezigheid van makers van toen. Onder hen ook Soldaat van Oranje-acteur Jeroen Krabbé, die destijds met zijn tegenspeler Rutger Hauer in rokkostuum op de motor aan kwam rijden bij de fameuze bioscoop. De film leverde hun een Hollywood-status op. Het was de eerste filmpremière waarbij ook de koninklijke familie in de stalles zat.
Koningin Juliana vertelde Krabbé na afloop dat zij haar hart had vastgehouden hoe haar moeder, Wilhelmina, door Andrea Domburg zou worden gespeeld. Ze was opgelucht. En ze moest zelfs breeduit lachen om de scène waarbij Domburg er getuige van was dat Krabbé de liefde bedreef met een Britse secretaresse.
Het is allemaal te lezen in het jubileumboek Theater Tuschinski 100 jaar van filmjournalist Robbert Blokland, waarin honderd jaar geschiedenis tot leven komt door interviews met onder anderen acteurs, producenten en regisseurs.
Voor Krabbé heeft Tuschinski, met al z’n grandeur, nog steeds iets magisch. Zijn moeder, Margreet Reiss, was een van de bekendste filmondertitelaars van Nederland, vandaar dat hij als jongen al veel in Tuschinski kwam. Zij vertaalde vanaf de jaren vijftig de meeste films die in Nederland uitkwamen en werkte meestal vanuit de showroom boven in de bioscoop.
Zijn Soldaat van Oranje-première in 1977 herinnert Krabbé zich als een nationaal volksfeest. Buiten speelde een militair orkest, er waren duizenden mensen op afgekomen. “Ik was de filmster waar ik als jongetje van had gedroomd.” Voor de rode loper die bij dit soort gelegenheden altijd in de drukke en smalle Reguliersbreestraat ligt uitgerold, worden trams tegenwoordig omgeleid. Vroeger bleef de tram net zo lang wachten tot iedereen weer binnen of verdwenen was.
In de jaren vijftig kende de bioscoop ook nog een voorprogramma. Dan kwam er een jongleur, danser of goochelaar op het podium. En als er enge films draaiden, richtte het Rode Kruis in de foyer een EHBO-hulppost in om bezoekers te behandelen die waren flauwgevallen.
Voordat hij aan zijn Amsterdamse avontuur begon, had de Pools-Joodse ondernemer Abraham Tuschinski (Brzeziny, 1886 – Auschwitz, 1942) al vier bioscooptheaters in Rotterdam laten bouwen. Maar zijn droom was in de hoofdstad een bioscoop neer te zetten waar gewone mensen zich even ver weg waanden van hun dagelijkse beslommeringen. Een sprookjespaleis van internationale allure waar bij binnenkomst het geluid wordt gedempt door dikke tapijten.
De barokke stijl die Tuschinski overal in het gebouw consciëntieus toepaste was een mix van art deco, art nouveau en Amsterdamse School. De porseleinen koffiekopjes en de serveersters met witte kapjes zijn er niet meer, maar veel van het originele ontwerp binnen en buiten is intact gebleven of hersteld. Reden voor het Britse magazine Time Out om de bioscoop begin dit jaar uit te roepen tot mooiste bioscoop ter wereld.
In 2019 was de laatste grote verbouwing waarbij muren en wanden, zo’n negenhonderd lampen en zelfs het authentieke Wurlitzer-orgel onder het podium in oude glorie werden hersteld. Nicotinelagen werden verwijderd, een goed aircosysteem werd aangelegd en zalen kregen nieuwe stoelen.
De stoffen kwamen uit dezelfde fabriek waar Tuschinski ze in 1921 van betrok. Wat definitief verdwenen is, is de gymnastiekzolder. Dat is nu zaal 4. Tuschinski was een van de eerste werkgevers in Nederland die er bij personeel op aandrong dat zij moesten sporten.
Waar alle bioscopen last van hebben, ontkomt zelfs een legendarische bioscoop als Tuschinski niet aan: want waar popcorn is, zijn muizen. In het jubileumboek vertelt regisseur Will Koopman dat ze tijdens de vertoning van Komt een vrouw bij de dokter ineens een servet over de vloer zag wandelen. Het bleek een muis te zijn met een servet in zijn bek. Wel goed passend bij de entourage.
Robbert Blokland schreef Theater Tuschinski 100 jaar, uitg. Kyosei, € 37,50
De films Turks Fruit en Soldaat van Oranje worden op 23 en 24 oktober eenmalig vertoond in Tuschinski, info: pathe.nl
Zelfs de vloer áchter de electriciteitskasten in de kelder van Tuschinski is van mooi tegelwerk voorzien. Tot in die allerkleinste details wilde Abraham Tuschinski dat zijn bioscooptheater een ongekende luxe, glamour en kunstzinnigheid zou uitstralen.
Grote zorgen over kwaliteit van de asielopvang
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
Korte verhalen De Franse schrijver Larbaud beschouwde zijn kindertijd als zijn verloren paradijs. In Kinderscènes zijn negen verhalen gebundeld over kinderen, voor volwassenen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data77408960-dea4f4.jpg)
Larbaud werd in 1881 geboren in Vichy, in de ‘gouden driehoek’ in het hart van Frankrijk. Zijn vader was apotheker; hij ontdekte de heilzame werking van het water uit de bronnen van St. Yorre en werd schatrijk. Valery heeft dan ook nooit hoeven werken. Wel hield zijn moeder hem, na de dood van haar man, financieel kort; ze was bang dat hij zijn erfenis over de balk zou smijten.
Voor het voortzetten van de zakelijke belangen van de familie bleek Valery niet geschikt. Als jongen was hij een verlegen dromer, die zich terugtrok in zijn fantasiewereld. Als volwassen man was hij een lezer, schrijver, reiziger en kosmopoliet, die de kwaliteiten van Europa bezong. Als passeur bracht hij vooral de Engelse literatuur in Frankrijk onder de aandacht. Bekend werd Larbaud met A.O. Barnabooth (1913), een ironisch getoonzet fictief dagboek van een rijke Zuid-Amerikaanse wereldreiziger die een luxe leventje leidt (in het Nederlands vertaald als Dagboek van een miljardair). Net als zijn alter ego Barnabooth reisde Larbaud graag door Europa; hij installeerde zich in Engeland, Spanje of Portugal en zette zich aan een vertaling. Ook ondersteunde hij schrijvers die hij bewonderde, zoals James Joyce en Beckett.
Ondanks zijn blik naar buiten is Larbaud steeds bezig gebleven met de tuin van zijn kindertijd. In Kinderscènes bundelde vertaalster Katrien Vandenberghe negen mooie korte verhalen die allemaal een kind tot onderwerp hebben. Acht ervan verschenen in 1918 bij Gallimard, het negende wilde Larbaud pas later publiceren.
Verhalen voor kinderen zijn het niet, Larbaud droeg ze op aan zijn volwassen vrienden. ‘Het hakmes’ bijvoorbeeld, is opgedragen aan André Gide, de man die hem binnenhaalde bij de Nouvelle Revue Française, het toonaangevende literaire tijdschrift dat aan het begin van de twintigste eeuw werd opgericht. ‘Het hakmes’ gaat over een achtjarige jongen uit een aristocratisch milieu die tijdens zijn vakantie verliefd wordt op een herderinnetje dat voor zijn ouders werkt. Omdat zij zich bij het houthakken aan haar hand heeft verwond, doet hij hetzelfde – met opzet. Niemand die zijn verliefdheid opvalt, behalve het jonge, jaloerse twaalfjarige meisje dat op hem moet letten. Wreed is de kindertijd, hard zijn de anderen – ook op die leeftijd. Larbaud geeft de jongen een paar onzichtbare vrienden die zijn kant kiezen bij zijn confrontaties met de volwassenen die alleen maar spreken over ‘veepacht, vruchtgebruik, contract, hypotheken’. Met opzet schopt hij tegen de heilige huisjes van de familie, de vereerde politicus Gambetta of de grootvader in wiens voetstappen hij geacht wordt te treden. In de tussentijd denkt hij aan zijn herderinnetje en zorgt hij onopvallend voor haar – totdat de vakantie voorbij is.
Fijngevoelig schrijft Larbaud, beeldend en poëtisch. Steeds blijft hij heel dicht bij de gedachtewereld van zijn jeugdige hoofdpersonen. Ook als de verteller een volwassene is die terugdenkt aan zijn of haar jeugd. Dat is bijvoorbeeld het geval in het openingsverhaal ‘Rose Lourdin’, een door de ogen van een beroemde artieste verteld verhaal. Ze denkt terug aan haar verliefdheid op een meisje uit een klas hoger; ‘ik hield van haar leven, elke druppel van haar bloed was me lief’. Het betreffende meisje werd, tegelijk met een juf, vanwege ‘smeerlapperij’ van school gestuurd. Geheimen wegen zwaar in de kindertijd en ze maken diep ongelukkig.
Mooi is ook ‘Het uur met het gelaat’. Een jongen wacht op de komst van zijn muziekdocent, die te laat is. Terwijl de tijd verstrijkt en hij steeds meer hoopt dat hij niet zal komen opdagen, verliest hij zich in het marmer van de schouw, waarin hij een gezicht ziet. Samen maken ze een wandeling door een imaginair bos, op een ‘pad van duizend geheimen’. Zo weet Larbaud in zijn poëtisch proza steeds ‘de bekoring van de primitieve opwelling’ te bewaren, zoals bewonderaar en Larbaud-vertaler E. du Perron schreef.
In 1935 werd Larbaud door een beroerte getroffen, waarna hij zich nauwelijks meer kon bewegen en slechts met de grootste moeite kon spreken. ‘Jeunesse’ en ‘merveilleux’, ‘kindertijd’ en ‘buitengewoon’, behoorden tot de geringe woordenschat die hij gedurende de resterende twintig jaar van zijn leven nog bezat.
