De woorden van 2019 verbeelden, dat was de opdracht voor de tien fotografen die ­meewerkten aan deze bijlage. / Trouw

Nooit eerder was het in Nederland zo heet als deze zomer. Niet alleen de buitentemperatuur ging richting kookpunt. In het najaar rukten boze boeren op naar het Malieveld in Den Haag, de plek waar in ­februari de klimaatspijbelaars al samen­ kwamen. Op Schiphol was het weliswaar ­onverminderd druk, maar niet iedereen gaat nog onbekommerd naar de gate: 2019 was het jaar waarin het woord vliegschaamte oprukte. Parallel daaraan lijkt ook de elektrische auto definitief door te breken, evenals veganisme.
Het ging dit jaar, samengevat, direct en ­indirect veel over milieu en klimaat. Stikstof is een van de woorden die niet konden ont­breken in dit alternatieve jaaroverzicht. Maar Nederland zette zich ook schrap voor een brexit die maar niet kwam, en we bleken te wonen in een heuse narcostaat.
De woorden van 2019 verbeelden, dat was de opdracht voor de tien fotografen die ­meewerkten aan deze bijlage. De een is pas afgestudeerd, de ander al jaren bekend bij de Trouwlezer. Ze wisten ons allemaal te ­verrassen met hun aanpak: van reportage en portret tot abstracte fotografie en zelfs ­microscopie.

STIKSTOF

In mei vernietigde de Raad van State het ­Nederlandse stikstofbeleid, met directe gevolgen voor onder meer bouwers en boeren. Het kabinet moest op zoek naar noodmaatregelen, en zodoende ­mogen we straks nog maar 100 kilometer per uur rijden op de snelweg. Een definitieve ­oplossing voor het ‘stikstofprobleem’ – ook zo’n woord uit 2019 – is nog niet ­gevonden.

Het ging in Nederland vooral over de ­neerslag van stikstofverbindingen zoals ­ammoniak en nitraat in natuurgebieden. ­Stikstof is een essentiële bouwstof voor alles wat leeft, maar een overmaat van bemesting is slecht voor de bodem en de soortenrijkdom, omdat snelgroeiers gaan domineren.

Hetzelfde principe geldt in onze sloten, plassen en zeeën. Voor het plantaardige ­plankton dat daarin leeft, het zogeheten ­fytoplankton, zijn die stikstofverbindingen voedingsstoffen. Maar net als op land geldt: overbemesting is slecht.

En dat terwijl fyto­plankton van levensbelang is: het is de grootste primaire producent van zuurstof op aarde.

Fotograaf en filmmaker Jan van IJken bracht onder zijn microscoop fytoplankton in beeld. Deze micro-organismen zijn zo klein en fijn van structuur dat één foto niet werkt. Jan heeft de foto’s gestacked. Dat wil zeggen: door een heleboel foto’s achter elkaar te ­maken, telkens de scherpte even te verleggen en al die foto’s op elkaar te stapelen krijg je één helder beeld.
De meeste foto’s die u hier ziet zijn van individuele cellen, de foto hierboven is van een kolonie. De bovenste foto bij dit artikel is een cel van een diatomee te zien, ook wel kiezelwier. Het plankton op deze foto’s komt onder meer uit de Noordzee (o.a. cover) en het Grevelingenmeer.
Foto’s: Jan van IJken

HITTERECORD

Zucht, puf, zweetdruppels. Wat was het heet in juli. Nog nooit werd in Nederland een temperatuur van boven de 40 graden celsius gemeten, maar in juli was het raak. En hoe! In liefst vijf ­provincies passeerde het kwik de 40-graden-grens. Het heetst werd het op 25 juli in Gilze-Rijen: 40,7 graden.

Tijdens de hittegolf stapelden de codes oranje van het KNMI zich op. Het Nationaal Hitteplan werd afgekondigd. Zoek de schaduw op! Drink ­genoeg water! Denk aan zieken en ouderen! Het bracht kunstfotograaf Mark Kohn op het idee van dit zelfportret. “Al die symptoombestrijdende maatregelen helpen ons op termijn vooral ­verder van huis. Doe die koelkastdeur dicht, zet de airco uit, isoleer je huis en trek zo nodig iets warms aan. Met een beetje geluk kunnen we dan onze nakomelingen een catastrofe besparen.”

Foto: Mark Kohn

VLIEGSCHAAMTE

Ton den Boon begon zijn taalrubriek begin augustus als volgt: “Als we de Bijbel mogen geloven, is schaamte een van de vroegste emoties die de mens heeft ervaren. (…) Het mag dus een wonder heten dat het tot 2019 duurde voordat het Jaar van de ­Schaamte aanbrak.”

Vliegen werd misschien wel schaamte nummer één, Judith Jockel bracht het woord in beeld. “De foto moest een mix worden van vakantie, vliegen, natuur en schaamte. Fel en grotesk, met blauw voor de hemel en een mens om de schaamte te verbeelden. Na het fotograferen bekende mijn model dat hij die ochtend een vliegticket had gekocht naar Wenen, en met een lachje, ‘erg hè’.”

Foto: Judith Jockel

KLIMAATSPIJBELAAR

De term klimaatspijbelen haalde op 18 ­januari van dit jaar voor het eerst deze krant, vanwege Belgische scholieren die spijbelden om actie te voeren voor het ­klimaat. Een dag later meldde Trouw dat ook Nederlandse scholieren plannen maakten om te spijbelen.

De eerste Nederlandse klimaatspijbel­actie was op 7 februari. Zo’n 15.000 ­scholieren zaten niet in de schoolbanken maar trokken te voet door Den Haag. Het leverde de scholieren onder meer een ­gesprek met premier Mark Rutte in het ­Torentje op. In de loop van het jaar werd klimaatspijbelen een wereldwijd fenomeen. In beeld drie klimaatspijbelaars van het eerste uur.

Foto’s: Martijn Gijsbertsen

Lilly (11), woont in Huis ter Heide, krijgt thuisonderwijs
Lilly werd bekend omdat ze elke week een uur alleen voor het gemeentehuis van Zeist zat om bestuurders te wijzen op het ­klimaat, nog voordat klimaatspijbelen in Nederland serieus werd. Lilly: “Mijn wens voor 2020 is dat milieuthema’s zoals ­klimaatverandering en plasticvervuiling vanaf de eerste klas op school worden ­onderwezen, zodat er een generatie ­kinderen opgroeit die van de natuur houdt en deze problemen wil oplossen.”

Ianthe (16), woont in Maarssen, gaat naar het Gerrit Rietveld College Utrecht
Ianthe is al meer dan een jaar klimaat­spijbelaar. Ze maakte in september 2018 deel uit van een klein groepje scholieren dat actievoerde op het Binnenhof, net ­zoals Greta Thunberg staakte bij het Zweedse parlement. Ianthe: “Mijn wens voor 2020 is dat alle politici hun verant­woordelijkheid nemen ten opzichte van de toekomstige generaties. Wij zijn ­scholieren, ons enige doel is om politici te wijzen op klimaatverandering. Wij zijn er niet om oplossingen aan te dragen.”

Dana (17), woont in Utrecht, gaat naar de Stichtse Vrije School in Zeist
Dana spijbelde voor het eerst in februari en ging naar het Malieveld in Den Haag. Daarna ­begon ze in Utrecht met een eigen groepje vaker actie te voeren. Zoals op 29 ­november tijdens de internationale ­actiedag klimaat. En vorige week vrijdag nog, tijdens de Urgenda-uitspraak. Dana: “Mijn wens voor 2020 is dat de grote vervuilers gaan betalen voor de schade die ze toebrengen aan het klimaat. Zo kunnen we toewerken naar een leefbare toekomst voor iedereen.”

ELEKTRISCH

De gaskraan gaat dicht, fossiele brandstoffen zijn uit de mode: iedereen moet over op ­elektrisch. Als het aan de regering ligt, hebben alle auto’s die na 2030 nieuw worden verkocht een stekker.

Het mantra lijkt aan te slaan in Nederland. Voor het eerst is maakt een ­elektrische auto kans om de best­verkochte van het jaar te worden: de Tesla Model 3, waarvan er tot en met september 13.587 stuks zijn verkocht. Gerenommeerde auto­bouwers ­besloten dit jaar om alleen nog elektrische auto’s te ontwikkelen.

Lars van den Brink fotografeerde zijn ­gedachte bij het nieuwe elektrische rijden. Want wat als je niet in staat bent om te ­investeren in een elektrische auto of een dak vol zonne­panelen? Misschien voel je je dan wel bedolven onder alle duurzame berichten van 2019.

Foto: Lars van den Brink

VEGANISME

Naar schatting zijn er in Nederland 131.000 veganisten, becijferde de Nederlandse ­Vereniging voor Veganisme. Dat is nog geen 1 procent van de bevolking, maar het aantal veganisten groeit iedere dag. De belangrijkste redenen om veganist te worden zijn dierenwelzijn en het milieu.

Een veganist kiest ervoor om helemaal geen dierlijke producten te eten, dus ook geen zuivel, eieren of honing. Nog verder gaan de ­veganisten die voor zover dat mogelijk is afzien van alle vormen van exploitatie van dieren, ook voor onder meer kleding en cosmetica.

Emma Metz fotografeert vooral voedsel. Voor haar afstudeerproject maakte ze vorig jaar een fictief kookboek met recepten van kweekvlees. Vorm en kleur zijn niet langer een beperking. Alles kan, is Emma’s adagium. Dus ook deze ­veganistische zoete aardappelkaasbitterbal.

Foto’s: Emma Metz

NARCOSTAAT

Minister Grapperhaus van justitie hield cocaïnegebruikers dit jaar een spiegel voor: ‘Iedereen die een lijntje snuift, ­financiert misdadigers’, zei hij.

De ­Brabantse boswachter Erik de Jonge zette een filmpje van op Twitter. ‘Lieve xtc-gebruikers. Het is 03:39. Vanaf 18:00 (uur) hebben we gewerkt om het afval van jullie pilletjes op te ruimen. (…) kunnen jullie weer lekker festivallen!’

Politici en politie richtten dit jaar hun pijlen op drugsgebruikers. Nederland is een drugsland bij uitstek, geschikt voor de doorvoer en productie van verdovende middelen. Een narcostaat. De drugscriminaliteit die daarbij komt kijken ontwricht de ­samenleving, concludeerden onder­zoekers dit jaar. Jongeren worden al vroeg het drugscircuit ingezogen.

Deze gebruiker, die in beeld wil, maar verder anoniem wil blijven, legt de waarschuwingen naast zich neer. Deze avond gebruikt hij een zegeltje LSD. Dat doe hij soms. Verder blowt hij vooral. “Ik gebruik drugs, omdat ik er plezier in heb. Drugs kopen is voor mij net alsof ik naar de ­supermarkt ga. Dat een minister of wie dan ook iets zegt, is voor mij geen reden om minder te gebruiken. En ik vind dat zonder een beetje risico is het leven ook zo saai is.”

De naam en gegevens van de gefotografeerde zijn bij de hoofdredactie bekend. 

Foto’s: Folkert Koelewijn

12345

BOERENPROTEST

Ineens waren ze er, de boeren en hun trekkers, op 1 oktober in Den Haag. Genoeg hadden ze ervan, al die regeltjes die de overheid ze oplegt. Of dat stikstofprobleem dat uit de lucht kwam vallen. Halveren van de veestapel? Ho maar.

Vrijwel wekelijks voerden agrariërs actie. Bij provinciegebouwen, bij het Binnenhof, bij het RIVM in Bilthoven, bij de studio van Harry Mens in Noordwijk en meermaals in Den Haag. En altijd met hun trekker, hét symbool van het boerenprotest.

Deze boeren komen uit Noord-Holland. Zoals Tim Pijper, trots op zijn trekker, maar zegt hij, “Ik ben vooral een koeienman. Met die ­trekker vallen we meer op. Mensen denken ‘oh daar zijn die boeren weer. Dan zwaaien en toeteren ze.’”

Bart Klaver, ook een koeienman, protesteerde twee keer in Den Haag en stond bij het provinciehuis in Haarlem. “Deze Fendt 820 heb ik van mijn broer geleend. Zonder ­trekker zijn we als boer niets. Onze beroepsgroep is in aantallen maar klein, wil je een lonend protest dan moet je je goed laten zien. Dat kan met de trekker. Niet dat die protesten leuk zijn, ik heb werk zat en moet personeel regelen om het werk over te nemen. Maar we moeten onze stem laten horen.”

Bollenkweker Cees Koopman protesteerde 18 december nog. Hij steunt de veehouders, die nu vooral getroffen worden. “Wij bollen­kwekers krijgen ook regels voor ­onze kiezen waar we niets mee ­kunnen. We moeten er voor elkaar staan. Die trekker? Dat is een middel om onze kracht te tonen.”

Foto’s: Loek Buter. Swipe naar rechts voor meer.

DEMENTIE

Dementie is een terugkerend thema in Trouw. Dit jaar verhevigde de discussie over ­voltooid leven of euthanasie. Die woorden bleken extra gevoelig in combinatie met dementie. Zo werd dit jaar een arts ­vervolgd voor euthanasie, omdat de patiënt een oudere met vergevorderde dementie was. Zowel de rechter als de Hoge Raad vonden dat de arts niets te verwijten viel. Een zwaarwegend besluit.

Sjaak Verboom maakte een fotoserie over het thema dementie. Hij fotografeerde ­kledingstukken omdat ­kleding vaak meer blijkt te zijn dan slechts een middel om je warm te houden of te bedekken. Zie je de ­kleding, dan zie je de drager. Verboom liet zich inspireren door een citaat van Johannes van Damascus. ‘Ik heb vaak ­geliefden gezien die de kleren van hun geliefde ­aankijken, ze ­omhelzen met hun ogen hun lippen, alsof het kledingstuk de geliefde was…’

De kledingstukken fotografeerde Verboom in een huis met zichtbare sporen van het ­verleden. Herinneringen die ontoegankelijk zijn geworden. Net als bij dementie.

Op de foto staan met de klok mee vanaf linksboven kledingstukken van Rie (89), Klaas (85), Coby (88) en Janny (85).

Foto’s: Sjaak Verboom

12345

BREXIT

Al ruim twee decennia haalt Jacob de Ridder (53) uit heel Europa vracht op met als eindbestemming het Verenigd Koninkrijk. Trailers beladen met ­landbouwmachines, staal of complete hotelkamers levert de vrachtwagenchauffeur af bij havens in Nederland en België.
2019 zou het jaar zijn van de brexit. Maar Groot-Brittannië verliet de EU niet. De Britse terugtrekking uit het grootste handelsblok ter wereld staat nu gepland voor 31 januari 2020. Met de verkiezingswinst die premier Boris Johnson in december haalde, lijkt een vertrek van het VK uit de Europese Unie nu een kwestie van tijd. Toch blijft De Ridder laconiek. “Ik denk dat we nog wel een paar jaar aanmodderen voordat er een deal ligt tussen het VK en Europa.”
Hoe zijn werk er daarna uitziet, stemt De Ridder minder gelukkig. “Groot Brittannië blijft gewoon bestaan. Al die goederen die nu naar het VK moeten en die deze kant op komen, die stroom die houdt niet op. Ik voorspel je: dan loopt alles vast. Havens, wegen, alles. Laten we hopen dat ik straks niet iedere dag uren sta te wachten voor het lossen van mijn vracht. Ik wil wel een beetje bezig blijven.”
Foto’s: Jeroen Toirkens. Swipe naar rechts voor meer.

DE FOTOGRAFEN

Jan van IJken - Stikstof

Jan van IJken is fotograaf en filmmaker. Hij is gefascineerd door natuur, biologie en microscopie. Zijn werk bevindt zich op het grens van kunst en wetenschap en zijn korte films ‘The art of flying’ en ‘Becoming’ kregen internationaal veel aandacht. Nu werkt hij aan een korte film over plankton.

Mark Kohn - Hitterecord

Portretspecialist, maar vooral perfectionist die graag alles naar zijn hand wil zetten. Met zijn koelkast foto wil Mark Kohn zichzelf en anderen wijzen op de gebreken van de maakbare ­wereld. Wordt het warm, dan zorgen mensen voor verkoeling. Maar niet alles hoeft maakbaar te zijn, een beetje ontbering kunnen we best verdragen.

Martijn Gijsbertsen - Klimaatspijbelaar

Ze zijn de toekomst, ze zijn strijdbaar en ze hebben een boodschap, de klimaatspijbelaars. Door hen niet tegen een neutrale achtergrond in zijn studio te portretten wil Martijn Gijsbertsen de spijbelaars én hun boodschap centraal zetten. Zo komt de oproep van de scholieren het beste tot zijn recht.

Lars van den Brink - Elektrisch

De roep om over te schakelen naar duurzaam energiegebruik wordt luider. Lars van den Brink houdt ervan de werkelijkheid naar zijn hand te zetten, of het nou gaat om een portret, landschap of een illustratieve foto. Dus nam hij de auto van de vader van zijn ­stagiair en 800 meter stroomkabel en maakte de werkelijkheid absurd.

Jeroen Toirkens - Brexit

Op de dag van de Britse verkiezingen trof Jeroen Toirkens op de ferry-terminal Jacob, een vrachtwagenchauffeur die zojuist opa was ­geworden. Voor zijn werk heeft hij veel met het VK te maken, Toirkens vroeg wat hij van de brexit vond. “Als dit maar niet het failliet van Engeland wordt”, was zijn antwoord.

Judith Jockel - Vliegschaamte

Als Judith Jockel een onderwerp verbeeldt, gaat ze eerst op onderzoek uit; visueel en ­inhoudelijk. Ze verzamelt beelden, ideeën, houdingen, gebaren en kleuren. Een van haar favoriete kunstwerken is een sculptuur van Martin Kippenberger: ‘Martin, ab in die Ecke und schäm’ dich’. De man in de hoek is ­universeel. Haar foto moest dat ook zijn. ­Helder in beeldtaal, maar niet te serieus. Met een knipoog.

Emma Metz - Veganisme

Hoe de toekomst er precies uit zal zien, is ­uiteraard niet te voorspellen. Welke rol ­veganisme erin speelt ook niet. Emma Metz koos ervoor om futuristische beelden te maken van veganistische gerechten om zo het oog te voeden. Laat de kijker maar aan het ­denken worden gezet.

Sjaak Verboom - Dementie

Sjaak Verboom is portretfotograaf en werkt aan projecten, zoals ‘Dit is mijn Land’, over samenleven met ­ruimte voor verscheidenheid. Hij onderzoekt hoe de mens (samen)leeft in relatie tot zijn ­geschiedenis, religie en geografische wortels. Zijn project Biblebelt maakte deel uit van de expositie ‘Bij ons in de biblebelt’ in het Catharijneconvent, eerder dit jaar.

Folkert Koelewijn - Narcostaat

In zijn handen hield hij twee zakjes met LSD, zijn ‘tickets naar het geluk’. Een rustige, vriendelijke ­jongen, met een relatief uitzichtloos leven, die recreatief gebruikt. Zijn nacht hield niet meer in dan hangen bij een skatepark en dwalen door de straten. Fotograaf Folkert Koelewijn begreep zijn verlangen om te ­ontsnappen aan de werkelijkheid.

Loek Buter - Boerenprotest

Trekkers zijn hét symbool van de boerenprotesten. In de chaos van de ­demonstraties maakte Loek Buter portretten van de ­boeren in de intimiteit van hun cabine, de plek waar ze dagelijks veel tijd door­brengen, nadenkend over de toekomst van hun bedrijf.