Boekhandel Donner is terug – en het papieren boek ook

Boekhandel Donner in Rotterdam ging failliet toen de ketens Selexyz en Polare omvielen. Maar de zaak ging door en trotseerde een verbouwing van vijf jaar. Een opsteker voor de branche.

Bart Dirks23 oktober 2019, 19:01

Boekhandel Donner in Rotterdam, gezien vanaf de tussenverdieping. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

‘Tijdens de verkoop gaat de verbouwing gewoon door’ – met die knipoog heeft boekhandel Donner in Rotterdam vijf pittige jaren doorstaan. Vijf keer moesten alle boeken intern verhuizen, één keer zelfs zonder lift, omdat het rijksmonument aan de Coolsingel werd opgeknapt.

Tientallen lekkages later eindigt ‘de reis door het gebouw’ dit weekend met een feestelijke opening – al was de winkel nooit dicht. Burgemeester Aboutaleb ontvangt zaterdag het eerste exemplaar van Denkend aan Donner.  De ‘ode aan het lezen’ is een een cadeautje voor de klanten, als dank voor hun trouw en geduld. In de levendige winkel van 3.750 vierkante meter zien ze ook het monumentale trappenhuis waarvoor glaskunstenaar Andries Copier na de oorlog 180 gezandstraalde ramen maakte als ode aan Rotterdam.

Een van de ramen van Andries Copier in boekhandel Donner. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

‘Cultuur op acht niveaus’

Dat Donner – in 1912 begonnen als gereformeerde boekhandel – überhaupt nog bestaat, is een klein wonder. De zaak die 26 jaar aan de Lijnbaan zat (‘cultuur op acht niveaus’) werd twee keer meegetrokken in een faillissement. Eerst in 2012, met het omvallen van moederbedrijf Selexyz. Vervolgens in 2014, toen opvolger Polare ten onder ging.

Het speelde in de tijd dat de boekhandel en het papieren boek alom werden doodverklaard. Het e-book, de ontlezing en de opmars van Bol.com zouden de genadeslag toedienen. ‘Tot overmaat van ramp moesten we binnen drie maanden ons pand uit aan de Lijnbaan en hadden we slechts zes weken om aan kapitaal te komen voor een doorstart’, zo vat Leo van de Wetering de uitdagingen samen. Hij is een van de vijf boekverkopers van Donner die niet wilden opgeven. Op een vrijdagavond bleven ze net wat langer hangen dan de andere collega’s. Ze besloten alles op alles te zetten voor een reddingspoging. Samen brachten ze 135 jaar ervaring in, van jongste bediende tot winkelmanager.

Crowdfunding

Ze konden rekenen op warme steun: 1.750 crowdfunders brachten 250.000 euro bijeen en er dienden zich zeven particuliere investeerders aan. Ze konden terecht in een deel van het oude kantoor van ABN Amro aan de Coolsingel – eerst als pop-upstore, maar ze bleven, ondanks de ongemakken van de renovatie.

Hoofdingang van boekhandel Donner, gevestigd aan de Coolsingel op de begane grond en twee verdiepingen. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Verrassend genoeg hebben vrijwel alle boekwinkels van voorheen Polare en Selexyz de woelige tijd doorstaan – alleen in Arnhem, Breda en Hilversum lukt het niet. Scheltema in Amsterdam werd gered door Harold Zwaal, die zijn geld verdiende met tv-zender SBS en Novamedia, het bedrijf achter de Postcodeloterij. In Den Haag werd boekhandel Verwijs overgenomen door collega Paagman.

Veerkracht

‘Het draait in de boekhandel toch vooral om lokaal ondernemerschap’, constateert Anne Schroën, directeur van de Koninklijke Boekverkopersbond. ‘Een boekenwinkel in Utrecht is anders dan in Rotterdam of Nijmegen. Het hoofdkantoor van Polare had dat onvoldoende door. De succesvolle doorstart van de winkels bewijst dat. Er was meer veerkracht dan verwacht.’

Al heeft de boekhandel het niet gemakkelijk. ‘In de winkelstraat speelt veel tegelijk’, zegt Schroën. ‘Denk aan de stijgende energie- en vastgoedprijzen, de btw-verhoging en de nieuwe cao voor de boekhandel. Het is een pittige strijd om de kosten in de hand te houden. Helemaal als je, zoals Donner, zo'n gigantische winkel hebt.’

Zorgen heeft ze over de kleine en middelgrote winkels die ‘smaak geven aan een dorp of buurt’. Toch is ze optimistisch over de kracht van de lokaal ingebedde ondernemers. ‘Volgend jaar verhuist Broese in Utrecht naar het oude postkantoor. Het Haagse Paagman opent een fonkelnieuwe vestiging in Leidschendam.’

Vanzelf gaat het nergens – in Amsterdam past Harold Zwaal elk jaar vijf ton bij om de toplocatie aan het Rokin overeind te houden. ‘Maar wij vinden het belangrijk dat een instituut als Scheltema blijft bestaan’, zei Zwaal vorig jaar in Het Parool. ‘We willen graag dat mensen lezen.’ Op termijn moet Scheltema, met een halte van de Noord-Zuidlijn voor de deur, wel winst gaan maken.

Het trappenhuis van boekhandel Donner. Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Spaarzaam

Bij Donner maken ze bescheiden winst. ‘We hebben spaarzaam geleefd’, zegt Leo van de Wetering, inmiddels een van de vijf directeuren. ‘Achteraf gezien was 2014 de bodem van de markt. De boekverkopen waren met 20 procent gedaald in Nederland, maar de wereld kwam weer uit de crisis.’ Het negatieve sentiment rond het papieren boek is weggeëbd, het e-book bleek minder bedreigend dan gevreesd. Van de Wetering haalt een uitspraak aan van Umberto Eco: ‘Het boek is als een lepel, een schaar, een hamer, een wiel. Als het uitgevonden is, kan het niet verbeterd worden.’

Een boekhandel blijkt maatwerk. Je moet aanvoelen wat je klanten willen – en tegelijk je klanten verrassen met boeken die níet in de bestsellerlijsten staan. Dat verloren de hoofdkantoren van Selexyz en Polare uit het oog, aldus Van de Wetering. ‘Niet de boekverkoper had het primaat in de bestellingen, maar het algoritme.’

Erudiet en gepeperd

Omgekeerd moet de klant de boekhandel wel koesteren, benadrukt Van de Wetering. De drieslag boek, boekhandel en lezen kan volgens hem alleen bestaan als de klanten de fysieke boekhandel trouw blijven. ‘Als je bij de plaatselijke boekhandel bestelt, is je boek er even snel en voor hetzelfde bedrag als wanneer je naar Bol gaat.’ Zijn credo: ‘Denk je aan boeken, denk dan aan Donner.’

Anne Schroën van de Boekverkopersbond ziet de wonderbaarlijke wederopstanding van Donner als opsteker voor de hele branche. ‘Donner toont een staaltje ondernemerslust en vooral lef. Het is erudiet en gepeperd volk, die boekverkopers, maar ze zijn commercieel niet op hun achterhoofd gevallen.’

Omslag van Denkend aan Donner, een ode aan het lezen. Beeld Donner

Codetaal bij Donner: ‘Is Prisma 500 nog aanwezig?’

De klanten van de Rotterdamse boekhandel Donner boffen maar. Niet alleen is ‘hun’ boekenpaleis eindelijk klaar met vijf jaar verbouwen, ze krijgen voor hun geduld en trouw een bundel cadeau met bijdragen van dichters, schrijvers, filosofen, wetenschappers en journalisten. Denkend aan Donner is een ‘ode aan het lezen’ en vaak ook aan Donner zelf.

De ooit gereformeerde boekhandel heeft geen vaste klanten, maar Eeuwige Boekenzoekers, schrijft Louise O. Fresco. Ze deinsden niet terug voor het betonnen flatgebouw waar Donner jaren in huisde, want ‘hun passie brandt te hevig’. Een passie waarvoor de Japanners een woord hebben, weet Ger Groot: tsundoku – het kopen van méér boeken dan je ooit kan lezen.

Zoals de lezers zich aan de boeken laafden, zo laafden de verkopers zich aan de boekenzoekers. Dat onthult Maria Heiden, die Donners fameuze pocketkelder bestierde. Neusde daar een knappe man rond, dan waarschuwde ze een collega op zolder met een telefoontje in codetaal: ‘Is Prisma 500 nog aanwezig?’ De collega haastte zich twee trappen omlaag met een pocket in haar hand.