'Obama lost zijn beloften in als de ultieme anti-Bush'

OPINIE - Dirk-Jan van Baar − 02/12/13, 06:35

© epa. De Amerikaanse president Barack Obama.

 De afbladdering van Obama's imago is onterecht. Hij doet wat hij beloofde en brengt Amerika terug naar huis, schrijft Dirk-Jan van Baar.

Soms zou je bijna vergeten dat Amerika vijf jaar geleden tot grote tevredenheid van zichzelf zijn eerste zwarte president koos die een einde zou maken aan de erfenis van zijn voorganger.

Zo enorm is Barack Obama de laatste maanden verguisd. Er deugde niks meer van de man die de Amerikanen in eigen land een algemene ziektekostenverzekering zou geven en in het buitenland zou breken met het unilateralisme van de neocons. Van zijn belofte om Guantánamo Bay te sluiten kwam niks terecht, verzoenende gebaren naar de moslimwereld werden afgeslagen en Amerika raakte nog verder in opspraak raakte door wereldwijde afluisterschandalen. Ondertussen is het nog steeds moeilijk om bij Obamacare in te loggen.

Rode lijn
Zijn internationale dieptepunt bereikte de president nadat het bewind van Bashar al-Assad Obama's 'rode lijn' om chemische wapens in te zetten overschreed. De Amerikaanse president greep op het laatste moment een Russisch aanbod aan om van een half aangekondigde militaire strafactie tegen Syrië af te zien.

Sindsdien geldt Vladimir Poetin als de meesterstrateeg die het Witte Huis een lesje Realpolitik gaf en staat Obama als een watje te boek. Het is nog maar de vraag of de deal met Iran daarin verandering gaat brengen: de verwijten van appeasement klinken al.

Net als bij Syrië, waarbij Bashar beloofde zijn chemische wapens op te geven, is Obama bij de Iraanse deal afhankelijk van de IAEA, Rusland en Amerika's ergste vijanden. De man die over water kon lopen, heeft daarmee het initiatief uit handen gegeven. In het Midden-Oosten is het woord nu aan de opvolgers van Hans Blix en een nieuwe door het Kremlin gesponsorde As van het Kwaad.

• © reuters.

Het is de afbladdering van een president die een magisch charisma werd toegedicht. Obama gold als cool, maar dat ging ten koste van de persoonlijke chemie met andere wereldleiders. Waar Bill Clinton iedereen een hug gaf, is Obama afstandelijk. Waar George Bush nog Tony Blair had, heeft Obama alleen zichzelf. Op de vangst van Osama bin Laden kon hij zich niet laten voorstaan, omdat de oorlog tegen terrorisme alleen nog stiekem wordt gevoerd. In eigen land heet het dat de president niet in details is geïnteresseerd, alleen verheven toespraken houdt, het zakenleven minacht, en weinig feeling aan de dag legt voor het grondwerk van de politiek. Wat grotendeels waar is. Daarbij lijdt hij aan zelfoverschatting. Obama heeft zich op een voetstuk laten plaatsen en geloofde lang dat Amerika met zijn biografie van hope en change de wereld kon leiden door het goede voorbeeld te geven. Niet dus.

Onbekookte militaire actie
Toch is er met deze publieke verschrompeling iets vreemds aan de hand. Wie zich niet blindstaart op het imago van de president, ziet een wereld die zich in zijn richting beweegt en een Obama die zich aan het herpakken is. Misschien moest zijn buitenlandse politiek daarvoor eerst mislukken. Begin augustus leek het einde oefening voor de 'reset' met Moskou, maar binnen een maand was de relatie alweer opgewaardeerd. Dat betekende wel dat Poetin Obama van een onbekookte militaire actie tegen Syrië moest redden. Maar hoe rampzalig is het dat Obama afzag van een militair avontuur waarin het Amerikaanse publiek geen trek had, hijzelf niet echt geloofde, en dat zijn presidentschap totaal had verwoest?

Amerika was met een halfhartig ingrijpen niks opgeschoten en de critici die het allemaal beter wisten, hadden dan ook met de mond vol tanden gestaan. Het zal best dat Obama's gezigzag afbreuk deed aan zijn geloofwaardigheid, maar het bevrijdde hem uit een zelfgeschapen klem.

Sindsdien zien we een Obama die aan politieke speelruimte heeft gewonnen. De deal met Iran is er een gevolg van. De diplomaten zijn aan zet, wat altijd Obama's bedoeling was. Ook de Russen zullen nu moeten leveren en kunnen in het Midden-Oosten niet alleen meer spoiler zijn. En als het werkt, doen alle bokkesprongen onderweg er niet meer toe.
De verschrompeling van Obama is ook niet los te zien van het verminderde prestige van Amerika, dat onder Bush tegen zijn grenzen was aangelopen. Daarom koos Amerika in 2008 voor een linkse president, en daarom trok Obama zijn troepen terug uit de oorlogen in Irak en Afghanistan. Om zich om zijn eigen achterban te bekommeren - niet zo zeer banen voor de blanke middenklasse, maar betaalbare zorg die vooral in het belang van zwarten is.

Staying the course
Wat voor een moeras Obamacare ook is, de president is staying the course. Waarmee hij niet alleen de erfenis van zijn voorganger ontmantelt, maar zelfs die van Ronald Reagan, toen Amerika in de greep kwam van een anti-overheidsideologie, sterk opgevoerde bewapening en een ontketend Wall Street.

Het is heel goed mogelijk dat we straks op het presidentschap van Obama als transformative zullen terugkijken, als de man die Amerika - leading from behind - terug naar huis bracht. Dan is Amerika niet meer de politie-agent van de wereld, maar heeft Obama zijn beloften van 2008 als anti-Bush meer dan waargemaakt.

_{Dirk-Jan van Baar is historicus}