even (3 weken) in Nieuw Zeeland / 3 weeks (only!) in New Zealand / 3 semaines seulement (hélàs!) en Nouvelle Zélande!....
en dan / nu alles en nog wat / des choses et d'autres ensuite / allerlei dann bzw. jetzt / other things which now matter (to me!)
We zijn het afgelopen jaar weer onverminderd misleid door
voedselfabrikanten en supermarkten met verborgen boodschappen en
valse versiertrucs. Daarom organiseren we ook dit jaar weer de Gouden
Windei verkiezing. Zo laten we zien dat mooi-praat-marketing
niet oké is, en dat we een einde aan misleiding willen!
Wij hebben ons over alle honderden inzendingen die we van jullie hebben
ontvangen gebogen en vijf kanshebbers geselecteerd. Er is geen
twijfel over mogelijk, wettelijk en/of gevoelsmatig, misleidend zijn ze
alle vijf!
Aan jou de vraag om je stem te laten horen en mee te beslissen wie dit
jaar het Gouden Windei het meest verdient. Wie gaat de prijs winnen
die geen enkele voedselproducent wil krijgen? Hieronder staan in
willekeurige volgorde de genomineerden. Breng nu je stem
uit!
1. 'Dure appelsapfrisdrank' van Apple Bandit
Goed dat er steeds meer alcoholvrije alternatieven komen. Maar hoe
Apple Bandit hun 0.0-variant maakt is niet gangbaar in de wereld van
(alcoholvrije) cider-maken. Koolzuurhoudend water mengen met
appelsapconcentraat en andere toevoegingen leidt volgens de European Cider
and Fruit Wine Association (waar Apple Bandit's moederbedrijf Heineken nota
bene lid van is) tot: een frisdrank!
Heel veel consumenten verwachten bij het groots afbeelden van
pistachenoten op de voorzijde van de verpakking dat er daadwerkelijk
pistache in zit. In deze Danio zit alleen helemaal geen verse pistachnoot,
of pistache uit extract. De smaak van pistache aan dit product komt bij
navraag van een "natuurlijk aroma". Al wil Danone/Danio niet zeggen wat de
basis daarvan is, omdat dit "vertrouwelijke informatie" is... Ons
vertrouwen in Danio is diep gezonken!
3. ‘Mierzoete gebakken lucht mét proteïne’ van Hero
Het merendeel van alle Nederlanders krijgt dagelijks voldoende eiwitten
binnen. Een handje ongezouten pinda's van 25 gram bevat trouwens meer eiwit
dan een reepje Hero B'tween Protein van 24 gram! Bovendien ontloop je dan
alle suikers die in de proteïne-reepjes van Hero zitten. De reepjes zitten
mooi zichtbaar achter een doorkijkvenster, maar ze komen maar net boven de
helft van de verpakking uit.
We balen een klein beetje dat ook voedselverpakkingen
van relatief gezonde producten misleiden. Maar het is wat het is, en daarom
mag Lidl op hun huismerk Crownfield 7 Granen Ontbijt niet optisch
bedriegen. Ingredienten die je afbeeldt met foto's moeten proportioneel met
de inhoud ervan zijn... Hier staan alle zeven granen op de achterzijde even
groot afgebeeld, en dat is misleidend!
5. 'Roombeter ipv roomboter' van Blue Band/Upfield
Laat iemand deze verpakking zien en vraag daarna wat
voor product het is. Bijna iedereen zegt: roomboter! En dat is niet eens zo
gek. De gouden wikkel, de productnaam Roombeter die snel als roomboter
leest en een krul boter als illustratie op de wikkel. Door jullie het
vaakst getipt als misleidend product met als commentaar: "Handige
marketingtruc", "We dachten met roomboter thuis te komen...", en "Wat flauw
dit!"
Deel deze nieuwsbrief vooral en roep al je vrienden, je hele
familie en al je collega’s op om ook te stemmen. Hoe meer stemmen, hoe
groter de druk op de voedselindustrie om snel een stuk eerlijker te
worden.
De stembus voor het meest misleidende voedselproduct is open!
Wordt dit bericht niet goed weergegeven? Klik dan hier
Je zou het haast missen naast de verkiezingsuitslag van gisteren... Een
uitslag die ons óók voldoende werk oplevert (PVV ziet preventie op het
gebied van voedsel en gezondheid als 'betutteling'). Maar het Europees
Parlement heeft gisteren het langverwachte pesticidenplan weggestemd. Het
plan hield een belofte om in 2030 de helft minder pesticiden te
gebruiken.
Europarlementariër Sarah Wiener noemt het verwerpen van het plan
"een groot risico voor de gezondheid van onze
samenleving". Wij noemen het een schande! Maar we geven niet op. We
gaan de strijd opnieuw aan, en niet voor een halvering, maar voor een eind
aan pesticiden. Nú is het moment om op te komen voor ons recht op gezond
voedsel en een gezonde leefomgeving.
Een schande voor Brussel
Onze afgevaardigde in Brussel kreeg het nieuws gistermiddag door.
Toevallig was ze bij ons op kantoor in Amsterdam, samen met alle
campaigners uit de verschillede Foodwatch-kantoren. Ontzet bracht ze het
nieuws over aan de groep. Ik kan je vertellen dat we er even stil van
waren. Eerst de stemming over glyfosaat, waar de Europese Commissie
besloten heeft het gif nog eens 10 jaar toe te staan, en dan nu dit? Wat
zijn ze toch aan het doen daar in Brussel?!
Maar, breng dit nieuws aan een groep van tientallen
Foodwatch-campaigners, en je krijgt er een enorme strijdlust voor terug. We
zijn direct plannen gaan maken en zullen deze de komende maanden uit gaan
rollen.
Pesticidenvrije landbouw in het regeerakkoord?
Naast die nieuwe acties en gesprekken in Brussel (want we gaan
achterhalen hoe dit voorstel verworpen kon worden), hebben we nu nog onze
campagne voor de formateurs lopen. Punt vier van ons vijfpuntenplan
betreft: pesticidenvrije landbouw. Dat er wat gaat veranderen in Nederland
mag duidelijk zijn; de verkiezingen lieten een nog niet eerder vertoonde
verschuiving zien. De uitslag gaat hoe dan ook gevolgen hebben voor onze
voedselomgeving, milieu en samenwerkingen op Europees niveau. Laten wij er
dan in ieder geval voor zorgen dat één van die veranderingen een goed
voedselbeleid is. Teken (of deel) het plan hier!
Na de formatie gaan we de campagne doortrekken naar de Europese
verkiezingen. Nieuwe Europese voorstellen en regelgeving met betrekking tot
pesticiden zullen pas na die verkiezingen worden gestart. Hoe meer mensen
het vijfpuntenplan ondertekend hebben, des te beter zijn we voorbereid om
het verschil te kunnen gaan maken in Brussel. Teken of deel het plan dus
vooral, als je dat nog niet gedaan hebt.
De Oostenrijkse parlementariër Wiener, onderhandelaar van het Parlement,
beschuldigde de Europese christendemocraten ervan dat ze de
bestrijdingsmiddelenindustrie aanpassingen hebben laten schrijven aan het
wetsvoorstel. Ook noemde ze de een stevige lobby van de landbouwsector. "De
Duitse lobby was het ergst. Ik ben voor gek uitgemaakt en heb ook meerdere
doodsbedreigingen gehad." lezen we bij de NOS.
Het maakt pijnlijk duidelijk wie we tegenover ons hebben. Een
machtige lobby uit de industrie, die hun winstbelangen boven onze
gezondheid stellen. Dit kan en mag niet gebeuren!
Ik wil vandaag dan ook mijn dank uitspreken dat jij ons werk
ondersteunt. Alleen samen kunnen we deze campagnes voeren, en samen staan
we zoveel sterker. Mocht je ons een beetje extra willen ondersteunen, dan
zijn we daar natuurlijk ook ontzettend dankbaar voor!
Dankjewel voor jouw steun. Samen gaan we een einde maken aan pesticiden
en zorgen we voor gezond, veilig en eerlijk voedsel. Daar ben ik van
overtuigd!
Met vriendelijke groet,
Nicole van Gemert
Directeur foodwatch Nederland
woensdag 22 november 2023
ChardonneeHoe ik stopte met drinken en begon met leven
Clare Pooley (1970) studeerde in Cambridge en werkte twintig
jaar als Managing Partner bij een van ’s werelds grootste reclamebureaus
tot ze besloot haar stressvolle baan op te zeggen om voor haar gezin te
zorgen. Ze woont in Fullham, London, met haar Schotse man, drie
kinderen, een hond en een plankje in de koelkast met alcoholvrij bier.
Ze is de vrouw achter de populaire blog ‘Mummy was a Secret Drinker’
onder het pseudoniem ‘Sober Mummy’.
Een eerlijk, herkenbaar en hilarisch verslag van hoe Clare worstelde met de drank
Een glaasje bij het eten, een glaasje bij het koken, een glaasje bij
het helpen van de kinderen met huiswerk... is het echt allemaal alleen
voor de gezelligheid? Langzaam beseft Clare Pooley dat ze een probleem
heeft, waarvoor matigen niet de oplossing is: ze is niet gemaakt voor
één glas wijn. Maar hoe stop je met drinken in een wereld waarin elke
sociale gelegenheid lijkt te worden aangedreven door liters drank?
Dit boek is het eerlijke verslag van het jaar waarin Clare besluit
uit te zoeken of er leven na de wijn is. In hetzelfde jaar krijgt ze de
diagnose borstkanker. Toch is Chardonnee een grappige en positieve kijk
op hoe je het leven ten volle kunt leven zonder roes (en kater).
'Dit boek is hilarischer dan Bridget Jones. En – op een
aanstekelijke en liefdevolle manier – ook een stukje confronterender. Je
hoeft geen Bridget Jones te zijn om je in haar te herkennen. En je
hoeft geen alcohol te consumeren op het niveau van Clare Pooley om na
dit boek te beseffen hoe raar je (lees: onze) relatie met alcohol
eigenlijk is.' – Manon Meijers
'Clare is een rasverteller die met haar harde humor en droge kijk op
het leven je hart verovert. Haar eerlijkheid is verfrissend en maakt
haar bijzonder likeable.' –Wijnspijs.nl
Lezersreacties: 'Dit boek heeft me geholpen om een aantal positieve veranderingen aan te brengen.'
'Ik heb genoten van elke pagina – en sommige pagina’s leken echt over mij te gaan.'
'Soms grappig en luchtig, maar tegelijkertijd geeft Clare het
onderwerp ook het respect dat het verdient. Ik vond het geweldig.'
Clare Pooley (1970) studeerde in Cambridge en
werkte twintig jaar als Managing Partner bij een van ’s werelds grootste
reclamebureaus tot ze besloot haar stressvolle baan op te zeggen om
voor haar gezin te zorgen. Ze woont in Fulham, Londen, met haar Schotse
man, drie kinderen, een hond en een plankje in de koelkast met
alcoholvrij bier. Ze is de vrouw achter de populaire blog 'Mummy was a
Secret Drinker' onder het pseudoniem 'Sober Mummy'.
Schrijver Juli Zeh: ‘Mensen claimen het recht constant beledigd en boos te zijn. Maar zo werkt het niet’
De
Duitse schrijver Juli Zeh overweegt vaak om buiten het publieke debat
te blijven, vanwege de uitwassen, de haat. Maar ze doet het niet. ‘Als
schrijver voel ik daarin een verantwoordelijkheid.’
Juli Zeh, geboren in Bonn, woont al twintig jaar in een dorp in
het Havelland, een streek in de deelstaat Brandenburg bij Berlijn. Met
man, kinderen en drie paarden. Daar voelt de schrijver en gepromoveerd
jurist, die ook als rechter werkt, zich rustig en vrij. “Ik raak snel
gestrest als ik te veel input krijg”, zegt ze in een gesprek per e-mail.
Tegelijk is die vermaledijde kloof tussen stad en platteland een
belangrijke inspiratiebron: hier vindt Zeh, een van Duitslands
succesvolste en productiefste schrijvers, steeds opnieuw die prangende
en actuele kwesties die ze in haar geestige, tragikomische boeken
beschrijft.
Blijf op de hoogte
Krijg een melding bij belangrijke artikelen over Algemeen nieuws.
In Ons soort mensen (2016) en Onder buren (2021) botsten nieuwkomers uit de stad met dorpsbewoners. Onder buren
verscheen nog in coronatijd en beschreef hoe de jonge Dora haar
milieugeobsedeerde vriend en Berlijn tijdens de pandemie ontvlucht en
naar het platteland trekt, waar ze vriendschap sluit met een buurman met
nazisympathieën.
Zeh schuwt de controverse niet, niet in haar romans, niet in het
publieke debat. Zo uitte ze tijdens de pandemie kritiek op
vaccinatiedwang en vrijheidsbeperkende maatregelen en was ze dit
voorjaar een van de prominente Duitse intellectuelen die een brief
ondertekenden tegen wapenleveranties aan Oekraïne.
Strijdvaardige bioboerin
Haar nieuwste, Tussen werelden, schreef ze samen met Simon
Urban, schrijver, journalist en succesvol als maker van reclameteksten
voor onder meer Ikea en Mercedes-Benz. Sinds een gastprofessoraat aan
het literatuurinstituut in Leipzig, vijftien jaar geleden, zijn ze
bevriend en uit hun aanhoudende gesprekken kwam het idee voort om samen
dit boek te schrijven.
In Tussen werelden komt alles wat nu actueel is weer
voorbij: stikstofcrisis, aanhoudende droogte en ander boerenleed,
klimaatactivisme, genderneutraal taalgebruik, haat op sociale media en
de oorlog met Oekraïne.
Tijdgeest, het weekendmagazine van Trouw, bespreekt iedere week romans, geschiedenisboeken, kinderliteratuur en nog veel meer. U leest onze boekrecensies hier.
Nu draait het om de veertigers Theresa en Stefan: zij een
strijdvaardige bioboerin, hij een journalist met idealen. Ooit deelden
ze als studenten literatuurwetenschap een etage in Münster, maar ze
verloren elkaar uit het oog. Theresa (man, twee zoontjes) nam de
melkboerderij van haar vader over en worstelt om te overleven met 120
koeien.
Stefan (single) maakte carrière bij een gerenommeerd progressief
weekblad uit Hamburg, waar een andere kloof aan het ontstaan is: tussen
de zichzelf nog progressief vindende oudgedienden en de jonge generatie,
woke en zeer zelfbewust. Grotesk beschreven, maar herkenbaar voor wie
weleens een krantenredactie betreedt.
Senior Stefan zoekt aansluiting bij de jongeren met wie hij
gesprekken voert over intersectioneel feminisme, white supremacy en de
klimaatcrisis. Hij is bezig met een klimaatbijlage, waar hij ook jonge
klimaatactivisten aan wil laten meewerken – om zo een nieuw
journalistiek tijdperk in te luiden.
Hilarisch woedende epistels
Na twintig jaar ontmoeten Stefan en Theresa elkaar bij toeval in
Hamburg en krijgen prompt een schreeuwende ruzie. Nu schrijven ze
elkaar, in apps en mails, en die vorm is zeer geschikt om al die thema’s
te laten passeren, in de levendige en soms hilarisch woedende epistels
die ze elkaar sturen. Theresa vindt dat Stefan in een erg kleine
‘bubbel’ leeft, waar ze een spel spelen ‘dat alleen maar over jullie
gaat en dat jullie verwarren met de werkelijkheid’.
Voor Stefan is het onvoorstelbaar dat Theresa een
vriendschappelijke band heeft met een dorpsgenoot die op de uiterst
rechtse AfD stemt. Als Theresa overgaat tot echte actie – met een
groepje vult ze voor supermarkten bestemde blikken tomaat en mango met
koeienmest – en Stefans hoofdredacteur wegens een racistisch getinte
grap mikpunt wordt van een haatcampagne, beginnen de zaken uit de hand
te lopen.
Deze zomer nog zei Juli Zeh tegen Die Zeit dat ze bang is
voor publieke optredens, ‘omdat een verkeerd geformuleerde zin al een
probleem kan opleveren’. En interviews in levenden lijve wijst ze ook
(bijna) altijd af. Maar na een verzoek via haar agent vindt ze een
interview per e-mail prima.
Mevrouw Zeh, wanneer heeft u voor het laatst een koe gemolken?
“De laatste keer dat ik met mijn handen een koe molk was ik een
klein meisje, maar dat lukte niet zo goed. Het is moeilijker dan je
denkt. De laatste keer dat ik in een melkmachine stond, was ongeveer een
jaar geleden. Binnenkort weer, omdat ik mijn beste vriendin bezoek.
Haar man runt een groot melkveebedrijf met meer dan tweeduizend koeien.”
U woont al lang op het platteland. Hoe hebben Simon Urban en u het boerenleven verder onderzocht?
“Ik woon al bijna twintig jaar hier in Brandenburg en koester veel
vriendschappen met boeren en boerinnen in de regio. Ik moest nog een
beetje onderzoek doen, maar het meeste wist ik al. Dat leven, direct om
mij heen, inspireerde mij om deze roman te schrijven.”
En hetzelfde wat betreft de krant: hoe bent u erin geslaagd om een krantenredactie zo realistisch weer te geven?
“Het grappige is dat noch Simon noch ik ooit op een
krantenredactie werkten. Natuurlijk heb ik door mijn werk veel contact
met journalisten, maar we wilden eerst alles zelf bedenken en verzinnen.
Daarna las een bevriend journalist de eerste versie van de roman en
vond vrijwel alles volkomen realistisch.
“Ik heb dit vaak meegemaakt: met verbeeldingskracht, empathie en
intuïtie kun je de werkelijkheid verbazingwekkend goed weergeven. Soms
denk ik dat je zo beter tot de kern komt. Daarna hebben we alles
gecheckt en met hulp van vrienden uit het journalistieke veld nog wat
details toegevoegd. Bijvoorbeeld hoe de vloerbedekking ruikt en hoe de
mobieltjes allemaal tegelijk gaan rinkelen als er iets aan de hand is.”
U heeft vaak gezegd blij te zijn dat u de stad heeft verlaten. Wat maakt het leven buiten de stad zo veel beter?
“Het plattelandsleven is ideaal voor mij omdat ik hier veel
vrijheid geniet. En omdat ik in contact kom met mensen die ik nooit zou
leren kennen als ik een appartement in een grote stad had. Ik hou van de
natuur, ik hou van paarden, en ik raak snel gestrest als ik te veel
‘input’ heb. Toch is mijn sympathie voor Theresa niet vanzelf groter.
“Voor mij is Stefan een interessant personage dat op veel manieren
dicht bij me staat. Zeker als het gaat om de vraag: hoe idealistisch
kun je zijn, wanneer gaat idealisme over in ideologie? Hoe hard kan of
moet je vechten voor je doelen? Bestaat er zoiets als een politieke
waarheid? Wat is eigenlijk de kern van democratie? Dit zijn vragen die
Stefan zichzelf stelt en die zijn leven bepalen, en in dat opzicht is
hij mijn alter ego.”
Dit boek schreef u met z’n tweeën. Hoe ging dat?
“We hadden een zeer gedetailleerd plan. Het voorwerk was veel
uitgebreider dan bij mijn andere boeken. We schreven de meeste passages
samen en hielden ons dan aan het concept. Maar tussendoor moesten we de
boel ook steeds weer ombouwen, kregen we nieuwe ideeën of realiseerden
we ons dat het verhaal niet helemaal werkte zoals we hadden bedacht.
“Soms waren we het niet eens over hoe de personages zouden denken
en voelen. Maar over het algemeen was het erg leuk en werkte het
verbazingwekkend goed. Vooral omdat Simon en ik echt goede vrienden
zijn. We kunnen gerust ruziën zonder dat iemand daarna boos is. Heel
anders dan Theresa en Stefan.’
Tussen werelden laat zien hoe extreem, haatdragend en
zelfs dodelijk het publieke debat is geworden. Heeft u weleens overwogen
om niet meer mee te doen?
“Sterker nog, mijn gevoel zegt me vaak: blijf erbuiten. Het is te
vermoeiend, het doet te veel pijn, misschien is het hopeloos. Maar dan
raap ik mezelf bij elkaar en spreek me uit. Enerzijds omdat de
onderwerpen zo belangrijk zijn. Anderzijds omdat het discours zelf zo
belangrijk is.
“Veel mensen willen niet meer luisteren naar meningen die niet de
hunne zijn. Ze claimen het recht om constant verontwaardigd en beledigd
en boos te zijn, zelfs als het onderwerp hen niet direct aangaat. Zo
werkt het niet. Democratie kan niet functioneren als iedereen vindt dat
hij 100 procent gelijk heeft en anders niet meer hoeft te luisteren.
Daarom wil ik altijd andere perspectieven aan het discours toevoegen.
Het is belangrijk dat er mensen zijn die dat doen.
“We moeten onszelf weer trainen in kalmte, in veerkracht, respect
voor elkaar. Ook de bereidheid om een ander perspectief in te nemen
zonder het eigen standpunt op te hoeven geven. Dat zijn dingen waar
schrijvers goed in zijn, want het hoort bij ons werk om ons in te leven
in andermans psyche en wereldbeelden. Daarin voel ik ook een
verantwoordelijkheid.”
Ik moest bij het lezen veel lachen, wat ook weer ongemakkelijk
voelde. Wat maakt de combinatie van humor en thema’s als klimaatcrisis
zo moeizaam?
“Eigenlijk moet je juist verontrustende situaties met humor
benaderen. Humor is niet hetzelfde als een gebrek aan ernst. Humor
betekent niet dat je iets niet waardeert – integendeel. Humor schept
afstand, en afstand is altijd nodig om dingen helder te zien. Het helpt
om het leven het hoofd te bieden. Een gebrek aan humor daarentegen duidt
op fanatisme.
“Je hoeft maar in de wereld rond te kijken om te zien welke
systemen en manieren van denken humor daadwerkelijk verbieden en grappen
als aanleiding gebruiken voor agressie of straf. Ik zal het voorzichtig
zeggen: dat zijn geen democratische systemen en geen verlichte,
humanistisch geschoolde denkwijzen. In Tussen werelden moet zeker
gelachen worden. De roman is soms hilarisch. En dat betekent helemaal
niet dat hij zichzelf niet serieus neemt, integendeel.”
In Nederland is een nieuwe populistische partij sterk in opkomst,
geleid door een vrouw, de Boer Burger Beweging. Hier lijkt een Theresa
erin geslaagd de stemming in het land te doen kantelen, kun je zeggen.
Ziet u een dergelijke ontwikkeling ook in Duitsland?
“Er is een risico dat dat zal gebeuren. Dat komt niet omdat mensen
fundamenteel tegen klimaatbeleid zijn. Ik ken niemand die zegt: laten
we gewoon blijven stoken met kolen en olie en gas. Ook boeren niet.
Alleen voelen mensen met zorgen over het ‘hoe’ van klimaatbeleid zich
vaak ongehoord. Ze krijgen de indruk dat hun woorden moreel worden
gladgestreken, onder het motto: kop dicht, voor het klimaat moet je
alles doen.
“Maar het is gewoon niet zo makkelijk. Veel ideeën voor
klimaatbeleid zijn niet effectief. Andere zijn sociaal onaanvaardbaar
omdat ze armere mensen te erg benadelen. Wanneer mensen het gevoel
krijgen dat er irrationeel gehandeld wordt, en dat een open gesprek niet
mogelijk is, worden ze boos en radicaliseren ze wellicht. Politici
moeten dit vermijden.En media moeten zichzelf geen activistische rol
aanmeten, maar neutraal bericht geven en ook ruimte bieden aan
afwijkende meningen.”
Juli Zeh (1974) werd geboren in Bonn, toen nog de hoofdstad
van West-Duitsland. Ze studeerde rechten in Passau en Leipzig en deed
in die laatste stad ook een schrijversopleiding. Haar debuut, Adelaars en engelen (2001) won meteen de Duitse Buchpreis voor het beste debuut.
Zeh is gepromoveerd jurist en is sinds 2019 ook rechter aan het constitutioneel hof van Brandenburg in Potsdam.
In 2007 verruilde ze Berlijn voor een dorp ten westen van de stad
in Brandenburg. Daar woont ze met man, kinderen en enkele paarden. Juli
Zeh is een groot paardenliefhebber, in 2019 schreef ze een
‘gebruiksaanwijzing voor paarden’ (Gebrauchsanleitung für Pferde).
Juli Zeh, Simon Urban Tussen werelden (Zwischen Welten) vert. Annemarie Vlaming, Ambo/Anthos; 392 blz. €24,99
Lees ook:
Het dorp als spiegel van Duitsland
Juli Zeh schept kostelijke personages die léven, ook nog naast haar boek
Anselm Kiefer, ‘Aus Herzen und Hirnen spriessen die Halme der nacht’, collectie Museum Voorlinden.
Anselm Kiefer toont zich van zijn lichtere kant in museum Voorlinden
Anselm
Kiefer staat bekend om zijn loodzware kunstwerken, doordrenkt van de
Duitse oorlogserfenis. Maar op 78-jarige leeftijd laat de Duitse
kunstenaar ook een luchtige kant van zichzelf zien. Nu te bekijken in
Wassenaar.
Terwijl alle grassprieten op het gazon van museum Voorlinden in
het gelid lijken te staan, is er binnen sprake van geregisseerde chaos.
Een museumzaal staat vol met manshoge graanstengels, er ligt zand op het
parket. De dode sprieten steken alle kanten uit, sommige liggen bijna
plat. Het is een kunstwerk van Anselm Kiefer. De graanstengels zijn niet
echt, ze bestaan uit ijzerdraad, touw, gips en nog veel meer. De aren
zijn bedekt met goudverf.
Der Morgenthau Plan heet het kunstwerk. Het is te zien op
een grote tentoonstelling met werken uit de museumcollectie en veel
nieuw werk uit de collectie van de kunstenaar zelf. Kiefer heeft weinig
introductie nodig. Sinds eind jaren zeventig is zijn kunst in Nederland
te zien, in de jaren tachtig groeide hij volgens de Amerikanen zelfs
even uit tot ‘de belangrijkste kunstenaar van dit moment’. Sinds 1992
woont en werkt hij in Frankrijk. De Tweede Wereldoorlog en de manieren
waarop de nazi’s de Duitse geschiedenis en kunstenaars in hun ideologie
gebruikten zijn nog altijd zijn belangrijkste thema’s.
De titel van het strokunstwerk verwijst dan ook naar het voorstel
uit 1944 van Henry Morgenthau Jr., de Amerikaanse minister van
financiën, om Duitsland na de oorlog te transformeren tot een
uitgestrekt akkerland. Het zou betekenen dat miljoenen Duitsers zouden
omkomen van honger, en dat gebruikten de nazi’s vervolgens als
propagandaboodschap voor de oorlog. Voor Kiefer is dit beeld van
Duitsland als graanschuur sinds 2010 een onderwerp in zijn kunst. Wat
als het wél was uitgevoerd, vraagt hij zich openlijk af.
Anselm Kiefer, ‘Sonnenblume’, Studio Anselm Kiefer.
Het gewicht van de Tweede Wereldoorlog
Er liggen loden boeken bij het begin van de tentoonstelling. Ze
zijn een vast onderdeel van de beeldtaal van de kunstenaar – symbool
voor de zwaarte van de menselijke geschiedenis. En van zijn eigen
levensverhaal, beladen door het gewicht van de Tweede Wereldoorlog.
Na het korenveld hangt en staat een kleine zaal vol met
houtsnedes. Het zijn houtsnedes op Kieferformaat: de afdrukken bedekken
een ondergrond van wel vier meter breed. Een horizontale, eindeloze
rivieroever is zichtbaar, een bunker torent erboven uit. De grove nerven
van het hout golven mee. ‘Der Rhein’ staat er in Kiefers keurige
handschrift bij. Alsof hij ooit een andere rivier zou tekenen.
In de Rijn zwom hij als kind, in de bunkers kon je je verkleden.
De bunkers werden later uit het landschap gewist. Omdat, zo denkt
Kiefer, gedacht werd dat ook de herinnering aan de oorlog zou
verdwijnen. Maar het land had buiten de kunstenaars gerekend.
Naast de prenten van de Rijn hangt ook een houtsnede-collage
waarin zonnebloemen uittorenen boven een liggende man, Kiefer zelf. De
yoga-houding die hij aanneemt, zou staan voor de droomachtige toestand
tussen slaap en dood in, de zonnebloemen symboliseren de wedergeboorte,
aldus de toelichting.
Toch is het verleidelijk er ook een verwijzing in te zien naar de
zonnebloemen van Vincent van Gogh. Als achttienjarige kreeg Kiefer
namelijk een reisbeurs om de plaatsen te bezoeken waar Van Gogh had
gewoond. Hij ging naar Zundert, Amsterdam, Parijs en Arles, en zou zijn
reis vastleggen in tekeningen.
Hitlergroet
Tijdens zijn studie aan de kunstacademie viel Kiefer opnieuw op,
nu omdat hij zich op allerlei historische plaatsen in Europa liet
fotograferen terwijl hij de Hitlergroet bracht. Dat deed hij niet uit
politieke overtuiging, integendeel: de Tweede Wereldoorlog en het
nazisme was op dat moment, in 1969, onbespreekbaar in de Duitse
samenleving. Dáár wilde Kiefer het over hebben. Het werd in Duitsland
amper begrepen.
De Hitlerperformance komt ter sprake in de film Anselm die
Wim Wenders de afgelopen jaren over de kunstenaar maakte. Toevallig valt
de première van de film samen met de tentoonstelling in Voorlinden. Je
ziet de kunstenaar kwiek rondfietsen op zijn uitgestrekte
atelier-landgoed in Barjac, in Zuid-Frankrijk. De camera glijdt door de
eindeloze fabriekshallen waarin Kiefer zijn werk met veel vuur en stoom
maakt en opslaat. Maar de zwaarte en grootsheid van de kunst komt in de
relatief kleine zalen van Voorlinden minder sterk over. Hier moet Kiefer
het hebben van de poëzie.
In de film is te zien hoe Kiefer eigenhandig lood en andere
metalen over het oppervlak van zijn doeken laat druipen. Het lood ziet
er van dichtbij organisch uit, als berkenbast hangt het naar voren.
Zoals bij het werk Für Paul Celan, dat vier bij drie meter groot
is en zeker dertig centimeter dik. De dichter Celan is een van Kiefers
muzen vanwege zijn taalgebruik en de beelden die hij daarmee oproept.
Op het oppervlak schreef Kiefer tientallen cijfercombinaties. Het
zouden de nummers kunnen zijn die gevangenen in Auschwitz op hun arm
kregen – Celans ouders werden door de nazi’s in het oosten vermoord –
maar het zouden ook namen van nieuwe sterren kunnen zijn. Kiefer laat de
toeschouwer een eigen interpretatie vormen, wegdromen in de materie.
Dat geeft ruimte, maar ook onzekerheid. Zeker als je zelf niet zo bekend
bent met het werk van Celan en de Duitse geschiedenis in het algemeen.
Anselm Kiefer, ‘Winterreise’, 2015-2020, Studio Anselm Kiefer.
Ondeugend grapje
Een apart deel van de tentoonstelling is gewijd aan de vele, vele
boeken die Kiefer zelf maakt: bladzijdes van karton, daarop gips en
dáárop maakt hij aquarellen. Les cathedrales de France is de naam
van één serie van boeken. Een ondeugend grapje – echt waar – van de
Duitse kunstenaar: hij tekende pagina’s vol naakte vrouwen in complexe
verleidelijke houdingen met af en toe een kleine tekening van een
kathedraal ertussen.
Ook in klassieke, zware onderwerpen schemert soms opeens lichtheid. Winterreise
heet de spectaculaire kijkdoos in zwart-wit van twaalf meter diep en
zes meter breed die de kunstenaar in 2020 voltooide. Rondom staan
uitgesneden bomen in de sneeuw, als in een theaterdecor, op de grond
groeien paddenstoelen. Zonder de context doet het onbewust denken aan
een kerststal. Maar rondom schreef de kunstenaar de namen van bekende
grootheden uit de Romantiek: Heinrich Heine en Madame de Staël, die De l’Allemagne
schreef. Op de voorgrond staat een bed – geen kribbe, maar een bed met
een geweer, en de naam van Ulrike Meinhof. Haar levensreis, als lid van
de Rote Armee Fraktion, eindigde in de dood – ook dát hoort bij het
leven, weet Kiefer.
De kunstenaar wil zijn werk continu in beweging houden. ‘Ik werk
om mezelf te verrassen’, zei hij afgelopen jaar in een interview.
Verrassen doet hij ook zijn publiek: als toegift toont hij een serie
schilderijen die hij dit jaar maakte, waarop als basis steeds een pagina
van zijn dagboek is uitvergroot tot drie bij twee meter. Daarop heeft
hij een fiets gemonteerd, en hij voegde details toe zoals een palet en
natuurlijk verfvlekken. Journal intime noemde hij de serie. Eén
fiets zonder achterliggend schilderij voorzag de kunstenaar van
vleugels. Hij zou er zo mee weg kunnen vliegen. Vederlicht naar de
oneindigheid.
★★★★
‘Anselm Kiefer’ is tot 25 feburari 2024 te zien in museum
Voorlinden. Er geldt een toeslag van € 2,50 op alle reguliere
toegangsprijzen. Voorlinden.nl
Lees ook:
Rijks kreeg geen Rembrandt-variatie maar is toch blij
Het is een beproefde formule in de museumwereld: nodig een beroemd kunstenaar uit,
laat hem variëren op een gerenommeerd werk uit de collectie, en zie: de
publiciteitsmolen begint te draaien en de bezoekers stromen toe.
