Zaïre Krieger wordt vertaler inauguratiegedicht Amanda Gorman

 Gedicht Amanda Gorman Na de ophef over Marieke Lucas Rijneveld die het inauguratiegedicht van Amanda Gorman zou vertalen, is er een nieuwe vertaler: spokenwordartiest Zaïre Krieger.

• Toef Jaeger
• Dominique van Varsseveld

Zaïre Krieger, spokenwordartiest, is bezig met de vertaling van het inauguratiegedicht van Amanda Gorman Foto Andreas Terlaak

Zaïre Krieger wordt de nieuwe vertaler van The Hill We Climb, het inauguratiegedicht dat spokenwordartiest Amanda Gorman 20 januari voordroeg toen de Amerikaanse president Joe Biden beëdigd werd. Uitgeverij Meulenhoff maakte dat dinsdagmiddag in een persbericht bekend.

De 25-jarige Krieger, zelf een spokenwordartiest, dacht toen ze het gedicht voor het eerst hoorde: dit is mijn ervaring. „Ik werd emotioneel. Het feit dat daar met de bestorming van het Capitool niet zo lang geleden een confederate flag had gewaaid en dat er daarna een jonge, zwarte vrouw voor een president haar gedicht voordraagt: die contrasten zijn poëtisch.”

De Nederlands-Surinaamse Zaïre Krieger (1995) treedt al jaren op met haar poëzie en laat zich onder andere door rap inspireren. Ze studeerde Internationaal en Europees Recht en is journalist voor onder andere OneWorld, Dipsaus en de VARA Gids. „Uit Kriegers gedichten, journalistieke en activistische werk spreekt een roep om rechtvaardigheid en liefde”, schrijft de uitgeverij in het persbericht. „Ze is een technische schrijver die haar inspiratie vindt in de hiphop. Haar performances zijn gelaagd, ritmisch en doorvoeld.”

Het gedicht van Amanda Gorman.

<!--iframe-->

In het Rotterdamse huis van haar vriend – ook spokenwordartiest – vertelt ze meer over haar aanpak en de nieuwe samenwerking met Meulenhoff. De uiteindelijke keuze van de uitgeverij om Krieger de bundel te laten vertalen kwam namelijk niet zonder slag of stoot tot stand. In eerste instantie ging de opdracht naar Marieke Lucas Rijneveld, de winnaar van de International Booker Prize. De kritiek luidde dat er gekozen was voor een auteur die niet ingevoerd was in de thematiek die de Afro-Amerikaanse Gorman raakte, en bovendien niet bekend was met het genre spoken word. „Hoe salty op een level van 1 tot Dode Zee ga ik klinken als ik zeg dat tig vrouwelijke spokenwordartiesten van kleur (Babs Gons, Lisette Ma Neza etc.) dit beter hadden kunnen doen?”, twitterde Krieger daags nadat bekend werd dat Rijneveld de vertaler zou worden.

Tatoeage op de arm van Zaïre Krieger.

Foto Andreas Terlaak

Haar reactie op het bericht legt ze nu uit aan de hand van een filmervaring die ze een tijdje geleden had. „Ik keek naar een Nederlander die werd gespeeld door een Amerikaan. Dan hoor je Nederlands en denk je, waarom doet hij dat? En dat is precies wat ik voelde. Dat betekent niet dat de rol niet door een goede acteur werd gespeeld, maar je had ook een Nederlander kunnen kiezen. Dat is een gevoel dat heel veel witte Nederlanders niet begrijpen, maar misschien iets meer als ik het zo vertel.”

Politieke spoken word

Ze vond het hilarisch dat, toen Gorman haar gedicht voordroeg, op sociale media de verzuchting klonk dat dergelijke politieke spoken word in Nederland ontbrak. Krieger: „Iedereen in de scene in Rotterdam die dit leest denkt, waar heb je het over? Ga naar SpraakuhlooS, of de Tolhuistuin in Amsterdam, je kan ze overal vinden.” Krieger vindt dat veel spokenwordartiesten in Nederland niet worden gezien. „Het gebeurt constant dat we alleen dat ene minuutje krijgen. Dat we even ons zegje mogen doen en daarna weer weg zijn. Maar dit was een ongelooflijk grote kans voor uitgevers om hun fonds uit te breiden. Als uitgevers zouden weten hoeveel talent we in Nederland hebben, dan zou elke talkshow een spokenwordartiest aan tafel hebben. Toen ik Gorman zag, dacht ik: stel je voor dat Lisette Ma Neza voor Willem-Alexander voordraagt.”

Zaïre Krieger

Foto Andreas Terlaak

Vertaler Tirsa With is meelezer en heeft veel contact met Krieger tijdens het vertaalproces, dat al een behoorlijk eind op dreef is. Waar ze vooral over praten, is het behouden van het ritme en de cadans. Toen Krieger het gedicht las, zag ze hoe knap het in elkaar zit. „Zowel in alliteraties als chiasmes, en in haar zinsbouw: ik geloof dat zestig procent van haar woorden uit één lettergreep bestaat. Op die manier deelt ze tikken uit die ik minder heb in mijn spoken word. Ik zie wat ze doet, en wil dat straks ook gaan incorporeren in mijn eigen werk. Een opvallend verschil tussen ons is dat Gorman niet altijd rijmt, daardoor zit er minder ‘adem’ in. Ik doe dat wel door een regel te laten volgen door twee regels met rijm, dan geef je de toehoorder even wat pauze. Gorman doet daar niet aan, bij elke regel wil ze dat de toehoorder alert is.”

Gerechtigheid

Krieger is nog niet helemaal klaar en heeft af en toe overleg met haar meelezers, de vertaler en haar redacteur bij Meulenhoff. „De voordrachttechniek van Gorman moet ook werken in het Nederlands. Een voorbeeld uit The Hill We Climb is: Justice isn’t what just is. Dat zou je letterlijk vertalen met iets als ‘Gerechtigheid is niet altijd hoe het is’, maar om in het ritme en de alliteraties te blijven is het nu ‘Wat normaal echt feit is, niet altijd gerechtigheid is’.

Veel laat zich niet direct vanuit het Engels vertalen. Onze taal is veel directer en nuchterder, heftige emoties klinken bij ons snel vreemd.” Uiteindelijk wil Krieger het omzetten naar een spokenwordstuk, dat in het Nederlands niet alleen leesbaar, maar ook uitvoerbaar is. „Dat wil zeggen, ik ga mijn best doen zodat je het net als Gorman kan voordragen.”

Lees ook: Uitgever verdedigt Marieke Lucas Rijneveld als vertaler

Dat er straks kritiek komt op de vertaling, dat lijkt onvermijdelijk – daarvoor is er al genoeg te doen geweest. Hetzelfde overkwam de vertalers in Duitsland. Daar werd een team van drie vertalers erop gezet, die allemaal vanuit hun expertise aan het gedicht werkten. De vertaling is weinig lovend ontvangen: het zou ‘smoelloos’ zijn geworden doordat niemand echt keuzes heeft durven maken.

Dit zal bij de Nederlandse vertaling anders zijn, de regie blijft in handen van Krieger. Als er toch nog kritiek komt op de keuze voor haar, heeft ze daar geen boodschap aan: „De keuze voor mij is door de uitgever gemaakt.”

De vertaling van Gormans gedicht verschijnt in een tweetalige editie op 7 september bij Uitgeverij Meulenhoff.

De uitgever ‘We hadden een blinde vlek’

„Toen we de speech van Amanda Gorman hoorden, wisten we meteen dat we dat wilden uitgeven. We waren ervan overtuigd dat Marieke Lucas Rijneveld als vertaler de beste keuze was”, vertelt Maaike LeNoble, algemeen directeur van Uitgeverij Meulenhoff, door de telefoon wanneer ze terugblikt op de ophef die er ontstond toen bekend werd dat dichter Marieke Lucas Rijneveld het gedicht The Hill We Climb zou gaan vertalen. „Waarom niet gekozen voor een literator die – net als  Gorman – spoken word artiest is, jong, vrouw én: unapologetically Black is?” vroeg onder meer Janice Deul zich af in de Volkskrant.

Volgens LeNoble hebben uitgeverijen in Nederland inderdaad weinig oog voor spoken word, maar ze verwacht wel dat dat nu gaat veranderen. Bij Meulenhoff kwamen ze er in ieder geval snel achter dat de uitgeverij „een blinde vlek” had gehad. „Pas toen we ons in het commentaar gingen verdiepen en gewezen werden op het ritme en op de manier van voordracht zagen we dat we het verkeerde pad waren ingeslagen. We zijn meteen in gesprek gegaan met Deul en met de oprichters van Uitgeverij Wilde Haren, om te leren en zo kwamen we bij Zaïre Krieger uit”.

Met Uitgeverij Wilde Haren, een uitgeverij ‘van boeken met illustraties die onze diverse samenleving weerspiegelen’, is er nu een samenwerkingsovereenkomst. LeNoble: „Ze hebben voor ons hun netwerk ontsloten en ze zijn nu onze inclusiviteits-adviseur, waardoor we beter kunnen acquireren op diversiteit en ons vertalersbestand kunnen uitbreiden.”