Wie zijn wij om tegen anderen te zeggen dat zij hier niet mogen komen?
Het is steeds vaker en zichtbaarder in het nieuws: bootvluchtelingen die de Griekse eilanden naderen of die daar zelfs al uit zijn gestapt, worden door de Griekse douane resoluut naar de Middellandse Zee teruggesleept. Afgelopen week liet journalist Bram Vermeulen ook zien hoe de Griekse politie ter land vluchtelingen met geweld de grens overzet naar Turkije. Beelden die doen denken aan de situatie in het zuiden van de Verenigde Staten, waar de overheid in de grensbewaking ook vaak de grenzen van humaniteit opzoekt en overschrijdt.
Er klinkt veel verontwaardiging over deze acties die rechtstreeks tegen internationale wetgeving ingaan. Maar kun je wel vluchtelingen tegenhouden zonder vuile handen te maken? Dat roept een theologische vraag op: zijn grenzen niet per definitie gewelddadig? Moeten we grenzen opengooien voor iedereen, of mogen we onze eigen gemeenschap beschermen?
“Die pushbacks zijn natuurlijk verschrikkelijk”, zegt Matthias Smalbrugge, hoogleraar Europese cultuur en christendom aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. “Die kun je op geen enkele wijze goedpraten. Ik wil daarbij overigens gelijk aantekenen: het zijn geen Griekse, maar Europese pushbacks. Wij laten de zuidelijke EU-landen in hun eentje alles opknappen, tegen de afspraken over een evenredige verdeling in. Het verbreken van die belofte, dat is het échte probleem.
“Wij Nederlanders sluiten ons graag achter onze dijken op; en ook Europa maken we graag tot een fort. Maar wie zijn wij om tegen anderen te zeggen dat zij hier niet mogen komen? Theologisch moet je zeggen: het is niet mijn verdienste, maar Gods genade dat ik hier ben geboren. Dat besef is belangrijk. Het geeft de mogelijkheid om te beseffen: ik had ook zo’n vluchteling kunnen zijn. ”
Jos Moons, jezuïet en onderzoeker aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg sluit daarbij aan: “Opvangen van vreemdelingen is niet voor niets een christelijke roeping, een opdracht te zorgen voor kwetsbaren.
“Tegelijkertijd moeten we niet vergeten dat al die mensen vluchteling zijn geworden door – ik gebruik maar even dat klassieke woord – zonde. Kijk naar de verschrikkelijke situatie in Tigray in Ethiopië: soldaten gaan daar verkrachtend het land rond. Dát is de reden dat mensen op de vlucht slaan: ze worden vluchteling omdat andere mensen slechte dingen doen. Zonder cynisch te willen zijn, geloof ik dat de gevolgen van de zonde van de één niet altijd opgevangen kunnen worden door de ander. We zijn schepselen, en beperkt in het compenseren van waar de ander tekortschiet. Dat betekent concreet dat wij niet iedereen kunnen opvangen, en dat dat ook niet onze verantwoordelijkheid is.”
Smalbrugge: “Ik geloof ook niet dat het tegenhouden van vluchtelingen an sich verkeerd is. Een grens op zichzelf is niet verkeerd. Denk maar aan de grens van ons lichaam. Wij mogen tegen anderen zeggen: tot hier en niet verder. Het geldt ook voor gemeenschappen. Neem nu Venetië, dat door horden toeristen kapot wordt gemaakt. Die stad mag grenzen stellen om de bestaande gemeenschap te beschermen. Net zo mag je ook vragen tot hoe ver de draagkracht van een maatschappij reikt in de opvang van vluchtelingen. In hoeverre de sociale kloof niet nog groter wordt gemaakt, bijvoorbeeld. Dat is een heel legitieme vraag. Maar we moeten niet alle vluchtelingen over één kam scheren, en altijd blijven kijken naar de redenen van hun vlucht.”
Moons: “Paus Franciscus roept regelmatig op om gastvrij naar vluchtelingen te zijn. In ons jezuïetenhuis hebben we er een aantal jaren terug serieus over nagedacht: zouden wij vluchtelingen in ons huis kunnen opnemen? Al pratend en informerend bleek dat een vluchteling opvangen toch verder gaat dan het bieden van een bed. Zo iemand heeft hulp nodig om naar de dokter te gaan, heeft taalondersteuning nodig, enzovoorts. We moesten uiteindelijk constateren dat we daar niet de tijd en ruimte voor konden bieden. Ik ben daarop zelf nog een jaar taalcoach geweest van een Eritrese jongen, en dat vond ik een hele klus. Wat dat betreft was één persoon al meer dan genoeg voor mij. Dus ik begrijp de profetische oproep van de paus wel, maar weet niet hoe realistisch het is.”
Smalbrugge: “Dat begrijp ik, dat ging de draagkracht van jullie gemeenschap dan te boven. En het is goed dat jullie daar serieus over nadachten. Ondertussen wil ik wel voorzichtig zijn met het argument van draagkracht. Voor je het weet, gebruikt men dat argument om niets te hoeven doen. Dus ja, we mogen zeggen dat iets onze draagkracht te boven gaat. Maar we moeten niet goedpraten wat er gebeurt.”
Moons: “Ik vind het vooral belangrijk om de tragiek te benoemen. Want natuurlijk: die pushbacks zijn illegaal. Ze gaan tegen vluchtelingenverdragen en mensenrechten in – die ten diepste ook berusten op echt christelijke waarden. Maar ook zonder schending van mensenrechten en zonder die pushbacks blijft de tragiek gewoon bestaan. Wij spelen ook een rol in die tragiek. Denk bijvoorbeeld aan hoe wij profiteren van de nieuwe zijderoute, die ondertussen dwars door het grondgebied van de onderdrukte Oeigoeren loopt. In die zin gaapt er een gat tussen hoe het zou moeten zijn, en wat wij eraan kunnen doen.”
Smalbrugge: “Inderdaad. Een gat dat we niet dicht kunnen theologiseren. Dit blijft sprokkeltheologie, we kunnen elementen bij elkaar halen maar ons hutje blijft lekken. Tegelijkertijd wil ik blijven benadrukken: laten we niet te benauwd doen over onze draagkracht. Wij hebben een rijke samenleving en wij kunnen meer dan Griekenland. En als wij een deal maken, moeten we ons daar aan houden. Wat dat betreft moeten journalisten eigenlijk niet naar Griekenland gaan om die pushbacks te filmen, maar naar Den Haag. Want dáár is de echte morele misstand.”
Lees ook:
Wie de Griekse politie tegenkomt, wordt teruggestuurd naar Turkije, vertelt Palestijnse vluchteling Huda (32)
Griekenland brengt vluchtelingen en migranten niet terug naar Turkije, zegt de regering. Maar het verhaal van een vrouw die op het eiland Samos ternauwernood aan zo’n pushback ontsnapte, wijst op het tegendeel.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten