Is de doodstraf als fenomeen aan zijn eind? / NRC

Het vuurpeloton of de gaskamer: in de VS ontstaan de wildste plannen voor executies nu dood door injectie steeds meer wordt bemoeilijkt. Is de doodstraf als fenomeen aan zijn eind?
 Arkansas vecht voor zijn executies

Doodstraf In een koelkast in de zuidelijke Amerikaanse staat liggen nog 15 doses om de doodstraf te voltrekken. Dat is er één te weinig voor de 8 criminelen bovenaan de wachtlijst. Executies worden steeds moeilijker.

• Guus Valk 20 mei 2016

Camera gericht op de executiekamer in de Cumminsgevangenis in Varner, Arkansas. Foto Danny Johnston, AP

In de zwaarbeveiligde Varner Unit, een gevangenis in Arkansas, wachten 34 zware criminelen op hun executie. Een van hen, de moordenaar van een kleuter, zit al 26 jaar op death row.
Sinds ruim tien jaar is er niemand geëxecuteerd in de zuidelijke Amerikaanse staat. Maar de conservatieve gouverneur Asa Hutchinson heeft haast. Hij wil zo snel mogelijk acht gevangenen ter dood laten brengen.
De aanloop naar deze executies verloopt chaotisch, en laat zien hoe zeer de doodstraf in de Verenigde Staten de laatste jaren onder druk staat. Het is maar zeer de vraag of de acht gevangenen ook echt ter dood zullen worden gebracht.
Donderdag hoorde het Hooggerechtshof van Arkansas de zaak die een van de gevangenen tegen de staat heeft aangespannen. De staat houdt de samenstelling van het mengsel waarmee de gevangenen ter dood gebracht moeten worden, geheim. Dat mag niet, betoogde de advocaat van de gevangene. Wie geëxecuteerd wordt, heeft het recht te weten waarméé. De hoogste rechters van Arkansas leken sympathie voor dat argument te hebben, al volgt een uitspraak pas over weken. Zo lang die er niet is, wordt niemand ter dood gebracht.
Die vertraging heeft grote gevolgen op death row. Want Arkansas heeft, zoals veel staten, grote problemen om de stoffen te vinden die nodig zijn om iemand dood te maken. Er zijn drie stoffen nodig voor een executie met een gifinjectie: een spierverslapper, een verdovend middel en ten slotte het gif zelf.

Reservegif

Op dit moment heeft de staat nog vijftien doses in de koelkast liggen om executies mee uit te voeren. Dat is een probleem: voor iedere executie zijn wettelijk twee doses vereist, één moet als reserve dienen. Als iemand geëxecuteerd is, mag het reservegif niet alsnog gebruikt worden. Dus de staat komt één dosis tekort.
Er is nog een veel groter probleem: de houdbaarheidsdatum komt dichtbij. Een van de drie middelen, de spierverslapper vecuroniumbromide, is nog tot eind juni houdbaar. Executiemiddelen mogen niet gebruikt worden als ze over de datum zijn.
Als het Hooggerechtshof opschiet en snel met een uitspraak komt, heeft de staat nog een week of vijf om de executies te volbrengen. Dat verklaart de haast om acht gevangenen te executeren.

Protest farmaceuten

Vrijwel alle staten die de doodstraf nog uitvoeren, hebben vergelijkbare problemen. Er is nauwelijks nog aan middelen te komen om iemand met een gifinjectie te executeren. Europese farmaceutische bedrijven staan, uit protest tegen de doodstraf, niet meer toe dat hun producten voor executies gebruikt worden. De EU heeft ook een uitvoerverbod ingesteld. Daardoor wordt het voor Amerikaanse gevangenissen vrijwel onmogelijk om aan de benodigde stoffen te komen.
De Amerikaanse farmaceutische gigant Pfizer sloot zich vorige week bij die Europese boycot aan. Pfizer kocht vorig jaar het bedrijf Hospira, dat onder meer slaapmiddelen en kalmerende middelen maakt. Meerdere staten, waaronder Arkansas, kochten de producten van Hospira. Pfizer heeft die handel nu geblokkeerd.
Daarmee is het vrijwel onmogelijk geworden voor staten als Arkansas nog legaal aan een dodelijke cocktail te komen. Sommige staten zijn gaan winkelen in lokale apotheken, en houden de producten die ze gebruiken geheim. Een paar staten hebben aangekondigd terug te keren naar oude executiemethodes. Utah zou het vuurpeloton weer invoeren. Alabama de elektrische stoel. En in Oklahoma werd gepraat over de gaskamer.

Staten in Amerika kunnen vrijwel niet meer legaal aan dodelijke cocktails komen

Toch zijn deze executiemethodes tot dusverre niet gebruikt. De meeste staten hebben executies opgeschort. Het publieke debat over de doodstraf is, zelfs in het conservatieve zuiden, sinds twee jaar sterk veranderd. In 2014 werd de executie van Clayton Lockett in Oklahoma een fiasco. Lockett bleef nog zo’n drie kwartier leven, en was grotendeels bij bewustzijn. Achteraf bleek er van alles mis: het gifmengsel was haastig bijeengeraapt, het personeel ongetraind, en het infuus was slecht aangebracht.
Sindsdien loopt het aantal executies scherp naar beneden. Vorig jaar werden 28 mensen ter dood gebracht, in 2009 nog 52. Staten hebben grote tekorten aan goede gifstoffen, en durven de gok niet meer aan.
De kans dat het Arkansas lukt de komende weken nog acht criminelen ter dood te brengen, wordt met de dag kleiner. De Republikeinse gouverneur Asa Hutchinson blijft geloven in de doodstraf, zei hij onlangs. „We moeten in zeldzame gevallen de doodstraf toepassen. Sommige misdrijven zijn te vreselijk om te laten lopen.” Uitstel, of misschien wel het opschorten van de doodstraf, ziet Hutchinson als „onnodig wreed voor de nabestaanden van de slachtoffers”.