even (3 weken) in Nieuw Zeeland / 3 weeks (only!) in New Zealand / 3 semaines seulement (hélàs!) en Nouvelle Zélande!....
en dan / nu alles en nog wat / des choses et d'autres ensuite / allerlei dann bzw. jetzt / other things which now matter (to me!)
Vandaag vielen slachtoffers elkaar gillend in de armen na de veroordeling van ex-dictator Hissène Habré. Wat jaren niet voor mogelijk werd gehouden, gebeurde vanmiddag voor de
'speciale Afrikaanse rechtbank' in de Senegalese hoofdstad Dakar.
Hissène Habré is veroordeeld tot levenslang wegens misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en marteling.
Slachtoffers en mensenrechtenactivisten vielen elkaar gillend in de
armen, hier en daar ging een gebalde vuist de lucht in. Hissène Habré,
de voormalige dictator van Tsjaad, is vanmiddag in Senegal veroordeeld
tot levenslang wegens misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden
en marteling.
Deze dag zal in de geschiedenis worden gebeiteld als de dag
dat een groep vastberaden overlevenden hun dictator ter verantwoording
riepen
Reed Brody, Human Rights Watch
Een uniek proces is daarmee besloten met de hoogst mogelijke straf. Wat
jarenlang niet voor mogelijk werd gehouden gebeurde vanmiddag voor de
'speciale Afrikaanse rechtbank' in de Senegalese hoofdstad Dakar: Een
voormalig dictator werd gevonnist in een ander land volgens 'universele
jurisdictie', het principe dat ieder land de zwaarste misdaden kan
berechten, ongeacht wie ze pleegde en waar.
Habré werd in 1990
afgezet als president van Tsjaad, na een achtjarig schrikbewind waarbij
volgens een waarheidscommissie veertigduizend mensen werden gedood.
Onder Habré's bewind werden politieke tegenstanders en hun naasten op
grote schaal gemarteld, verkracht en geëxecuteerd. Slechts een fractie
van de mensen die in handen vielen van zijn geheime dienst DDS, kan het
navertellen.
Overlevenden getuigen Juist die
getuigen bleken cruciaal in het vonnis van vandaag. Zij achtervolgden
Habré in Dakar, waar hij na zijn afzetting in ballingschap ging, en
dienden aanklachten tegen hem in. Na jaren van aarzeling en uitstel
besloot Senegal uiteindelijk Habré te vervolgen, met steun van de
Afrikaanse Unie en van een aantal westerse landen. Nederland schonk
bijvoorbeeld een miljoen euro, ruim 10 procent van het budget voor het
proces.
Tientallen directe slachtoffers namen het afgelopen jaar plaats in de
getuigenbanken. Oog in oog met Habré vertelden ze wat ze hadden
doorgemaakt, zoals Robert Hissein Gambier, die in de rechtszaal voordeed
hoe DDS-agenten met stokken zijn schedel beknelden als martelmethode.
Khadidja Hassan Zidane getuigde dat Habré haar persoonlijk had
verkracht.
Totale straffeloosheid "Deze dag
zal in de geschiedenis worden gebeiteld als de dag dat een groep
vastberaden overlevenden hun dictator ter verantwoording riepen", stelde
mensenrechtenactivist Reed Brody, die namens Human Rights Watch de
slachtoffer de afgelopen zestien jar bijstond in de juridische strijd.
De slachtoffers hebben tegelijkertijd ook civiele zaken tegen Habré
aangespannen. Die worden binnenkort gehoord.
Volgens de
voorzitter van de rechtbank, Gberdao Gustave Kam, was Habré persoonlijk
schuldig aan een reeks gruwelijke misdrijven en hield hij ook andere
plegers de hand boven het hoofd. "Habré creerde en onderhield een
omgeving van totale straffeloosheid", stelde hij in het vonnis.
De
nu 73-jarige Habré hoorde het vonnis schijnbaar onbewogen aan vanachter
een zonnebril. Hij erkent de rechtbank niet en heeft ook geweigerd een
verdediging te voeren. Hij kan nog wel in beroep gaan tegen zijn straf.
"Mensen
die vasthouden aan Zwarte Piet zijn er in alle gradaties. Je kunt ze
niet wegzetten als onverdraagzame en gekrenkte nationalisten."
Twee directeuren van de NTR reageren op de open brief over Zwarte Piet.
Wat
zijn de basisfundamenten van het Europese culturele erfgoed? Een
spoedcursus in acht stappen van ‘Made in Europe’-schrijver Pieter
Steinz.
Pieter Steinz
Epische gedichten van een blinde bard: Literatuur
Misschien komt het doordat ik me mijn hele leven heb beziggehouden
met literatuur, maar in deze categorie is ’t het moeilijkst kiezen.
Zonder Homeros gaat het in ieder geval niet. Zijn epische gedichten Ilias en Odyssee
zijn de basis van de Europese literaire traditie. Alle conflicten en
emoties in de fictie – trots, vooroordeel, misdaad, straf, oorlog,
vrede, de dingen die voorbijgaan, de ondraaglijke lichtheid van het
bestaan – vind je al in de homerische epen. Bovendien inspireerde de
blinde bard een tsunami van imitaties en variaties, van Aeneis van Vergilius tot Ulysses van James Joyce.
Het succesrijkste literaire genre is de roman, en de eerste (en misschien ook wel beste) roman uit de Europese geschiedenis is De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha
(1605/1615) van Miguel de Cervantes. Het verhaal van de man die
beneveld raakt door de ridderromans die hij leest, is in de eerste
plaats een avonturenroman over een naïeveling in de boze buitenwereld.
Daarnaast is het een satire op de samenleving én een filosofische roman
waarin de verhouding tussen fictie en werkelijkheid op losse schroeven
wordt gezet.
Over de invloedrijkste schrijver uit de Europese literatuur na
Homeros en Cervantes kun je van mening verschillen (Austen, Dostojevski,
Woolf, Christie, Tolkien?), maar ik zet mijn geld op Franz Kafka, die
in magisch-realistische boeken als Die Verwandlung, Das Schloss en Der Prozess
een beklemmend beeld gaf van existentiële onzekerheid en
allesvermalende bureaucratie. Niet voor niets zijn er twee bijvoeglijke
naamwoorden van zijn naam afgeleid – kafkaësk en kafkaiaans – die
onstuitbaar tot het taalgebruik zijn doorgedrongen.
Gemaakt in de eerste eeuw voor Christus en teruggevonden in 1506,
geldt de Laokoöngroep als het mooiste voorbeeld van de hellenistische
beeldhouwkunst, die op haar beurt weer het hoogtepunt is van de Griekse
sculptuur. Michelangelo was maar een van de vele renaissancekunstenaars
die zich door de dynamiek van het beeld van Agesander, Athenodoros en
Polydoros uit Rhodos lieten beïnvloeden. Het aantal parodieën op de
sterfscène van de mythische Laokoön en zijn zonen (gewurgd door een
zeeslang) is niet te tellen: alles waar mensen mee worstelen, van
financiële problemen tot internetaansluitingen, is wel eens in de
Laokoönvorm gegoten.
We kennen Michelangelo van de fresco’s in de Sixtijnse kapel, van de
koepel van de Sint Pieter, van het plein op het Capitool, van de
kleurige uniformen van de Zwitserse Garde, van zijn sonnetten. Maar
misschien was deze uomo universale wel het invloedrijkst als
beeldhouwer. Zijn reusachtige David bracht de renaissancekunst op een
hoger plan, zijn vloeiende madonna’s waren de voorboden van het
maniërisme, zijn onvoltooide sculpturen voor de tombe van Paus Julius II
zouden onder anderen Rodin en Henry Moore inspireren.
De Franse academist Auguste Rodin ontwikkelde vanaf 1875 een
realistische stijl, die zich niets gelegen liet liggen aan het
idealiserende van de Griekse beeldhouwkunst of het decoratieve van de
barok. Rodin was met zijn sculpturen zijn tijd vooruit, en misschien wel
het meest met L’Homme qui marche (1900), een hoofdloos beeld
dat hij had samengesteld uit twee oude brokstukken. Onaf en abstract
werd het een bron van inspiratie voor Brancusi, Hepworth en vele
anderen.
Avonturen met tekstballonnen: Beeldcultuur
In deze categorie was het het makkelijkst kiezen: gewoon de
beroemdste vertegenwoordiger van ieder genre. In de film is dat
regisseur Alfred Hitchcock, die na een Europese carrière zijn
uitzonderlijke talenten - psychologisering, opbouwen van spanning, sick
jokery, uitserveren van horroreffecten – te gelde maakte in Hollywood.
Hij was vernieuwend in cameravoering en montage, maar ook door de
verbindingen die hij legde tussen seks en dood. De hedendaagse
horrorfilm zou er zonder Hitchcock heel anders uitzien; net als de
psychologische thriller, de spionagefilm en, als we zijn grootste fan
François Truffaut mogen geloven, de moderne Franse filmgeschiedenis.
De invloedrijkste stripmaker is Georges Remi alias Hergé. In de
Kuifje-strips (1930-1976) vertelde een Europeaan voor het eerst een lang
avontuur in een vormentaal met tekstballonnen, wolkjes, sterretjes en
hulplijntjes die snelheid en beweging suggereren. Hergé was een meester
in het verzinnen van een spannende plot, het opzetten van running gags
en het scheppen van kleurrijke bijfiguren; maar het was vooral de
kwaliteit van de tekeningen, de ‘klare lijn’, die generaties tekenaars
zou beïnvloeden.
Als je de pioniers van het genre (Niépce, Daguerre) niet meerekent,
is Henri Cartier-Bresson de beroemdste fotograaf uit twee eeuwen
‘schrijven met licht’. Gewapend met een Leica 50mm-camera (‘het
verlengstuk van mijn oog’) ging hij de straat op om de wereld in volle
beweging te vangen, want een foto ‘kon de eeuwigheid in een enkel moment
vastleggen’. Met Robert Capa en David Seymour was hij een van de
oprichters van Magnum Photos (1947), een coöperatie die zou uitgroeien
tot het beroemdste fotopersbureau ter wereld.
Gevoel voor proportie: Architectuur
Het Parthenon, het letterlijke hoogtepunt van de Akropolis (de
citadel van Athene), is ook het hoogtepunt van het Griekse bouwen,
waarvan het gevoel voor proportie en ornament de
architectuurgeschiedenis dooradert – van de Romeinse bouwkunst via het
classicisme (Palladio) tot het neoclassicisme. Gebouwd door Iktinos in
de vijfde eeuw voor Christus is de Dorische tempel hét symbool voor the glory that was Greece en de triomf van het klassieke democratische systeem.
‘De Akropolis van Frankrijk’ is de Notre-Dame de Chartres wel
genoemd. De gotische kathedraal uit de eerste helft van de dertiende
eeuw is de kroon op de middeleeuwse bouwkunst en op de kunst van het
glas-in-lood schilderen. De gotische kathedralen, met hun pilaren en
scheibogen, hun kruisribgewelven en hun lucht- en spitsbogen, waren de
concrete verbeelding van het christelijke geloof en de verhevenheid van
God; gesamtkunstwerken waarvan de architecten onbekend bleven,
meesterwerken zonder handtekening.
De derde pijler van de Europese architectuur is Le Corbusier, het
controversiële genie dat geldt als de invloedrijkste modernistische
(stede)bouwkundige van de twintigste eeuw. Hij predikte de zegeningen
van staal, glas en beton, schreef manifesten waarin hij de lof zong van
wolkenkrabbersteden met gescheiden verkeersstromen en was een
pleitbezorger van strookramen, daktuinen en zo min mogelijk ornamentiek.
Tot tevredenheid van zijn tegenstanders bleven de meeste plannen die
hij in zijn theoretische werken ontvouwde onuitgevoerd. Daarin was hij
ook de voorloper van ‘papieren’ architecten als Rem Koolhaas, voor wie
bouwen altijd minder belangrijk is dan theoretiseren.
Minder is meer: Vormgeving en mode
Versiering was taboe in de ontwerpen van het Bauhaus, de school voor
kunst en vormgeving die in 1919 door de architect Walter Gropius in
Weimar werd gesticht. De vorm moest volgen uit de functie van een gebouw
of een voorwerp, en daarbij gold, in de woorden van de later naar
Amerika uitgeweken Bauhaus-directeur Ludwig Mies van der Rohe, ‘minder
is meer’. In de architectuur leidde dat tot invloedrijke betonkolossen
en wolkenkrabbers, in het meubelontwerp tot elegante ontwerpen die bijna
een eeuw na dato nog steeds in iedere designwinkel te vinden zijn.
De BILLY-boekenkast van IKEA is het succesrijkste voorbeeld van
twintigste-eeuws Scandinavisch design. Geïnspireerd door het
functionalisme van Bauhaus en door het gelijkheidsideaal in de politiek
kwamen noordse designers met meubelen en gebruiksvoorwerpen die even
minimalistisch gevormd als esthetisch verantwoord waren (denk aan de
stoelen van Arne Jacobsen en de vazen van Alvar Aalto), en vaak nog
laaggeprijsd ook (denk aan H&M en Marimekko).
Alleen al als uitvinder van de little black dress zou Coco
Chanel (1883-1971) verzekerd zijn van een plaats in de
cultuurgeschiedenis. Maar ze heeft veel meer modeklassiekers op haar
naam. Het naar haar genoemde mantelpakje bijvoorbeeld. Chanel No. 5, het
eerste parfum op basis van synthetische geurstoffen. De gebreide jas en
de jersey-jurk. Kralen en borduurwerk als versiering. La marinière, de
Bretonse streepjestrui die onderdeel werd van een complete zeemansstijl.
En niet te vergeten de garçonne-look (kort haar, comfortabele
mannenkleren) die haar al in de jaren twintig tot kopstuk van de Eerste
Feministische Golf maakte.
Aardse klanken in de Voyager: Muziek
Over de grootste muzikale verworvenheid aller tijden zijn de
geleerden het wel zo’n beetje eens – dat is het oeuvre van Johann
Sebastian Bach. Bewonderd door zijn collega’s en navolgers, onder wie
Mozart en Chopin, staat Bach bekend als de meester van het contrapunt en
de barokke kerkmuziek, de man die de strenge Noord-Europese
componeertraditie wist te verbinden met de lichtere Zuid-Europese. Op de
‘gouden plaat’ met representatieve aardse muziek die in 1977 werd
meegegeven aan het onbemande ruimtevaartuig Voyager staan maar liefst
drie van Bachs composities: het tweede Brandenburgse concert, de gavotte
uit de derde vioolpartita en een prelude en fuga uit Das wohltemperierte Klavier.
Ook Bach-bewonderaar Ludwig van Beethoven staat tussen de Voyagers
greatest hits, met het eerste deel van zijn Vijfde Symfonie en de
cavatina uit het Strijkkwartet No. 13. Maar in een Europese context is
zijn Negende Symfonie (1824) het beroemdste muziekstuk ooit
gecomponeerd. Niet alleen omdat ze extreem lang, formeel vernieuwend en
onontkoombaar invloedrijk is; maar vooral omdat het vierde, meezingbare
deel van de symfonie als ode aan de vreugde en het idealisme een
instrument is geworden van de Europese politiek.
In het fundament van de Europese muziek vinden we verder nog The
Beatles. In de jaren zestig versmolten ze de Amerikaanse rock-’n-roll en
rhythm-and-blues met Europese elementen, variërend van klassieke
kamermuziek (‘In My Life’) en music-hallidioom (‘When I’m Sixty-Four’)
tot Franse chansons (‘Michelle’) en de nonsensrijmen van Lewis Carroll
(‘I Am The Walrus’). Het resultaat beïnvloedde zo’n beetje alle Europese
popgroepen die na hen kwamen, maar werd ook teruggeëxporteerd naar
Amerika.
Van westers realisme naar abstractie: Schilderkunst
Ze waren niet allemaal Vlaams, en allesbehalve primitief. Maar de
olieverftovenaars die we nu kennen als Vlaamse Primitieven ontwikkelden
rond 1450 een schilderkunst die hun opdrachtgevers technisch en
emotioneel verblufte en nog steeds drommen mensen ontroert. De
religieuze taferelen van Rogier van der Weyden en Dirk Bouts, de
portretten van Hans Memling en Petrus Christus, de altaarstukken van
Hugo van der Goes en Jan van Eyck luidden niet alleen de noordelijke
Renaissance in, maar maakten ook grote indruk op kunstenaars uit Italië
en Spanje en legden het fundament onder het westers realisme.
Net als de Primitieven waren de kopstukken van het impressionisme –
Manet, Monet, Morisot, Degas, Pissarro, Sisley, Renoir – vooral
geïnteresseerd in de reflectie van het licht. Maar ze keerden zich ook
op andere manieren tegen het academisch schilderen in de negentiende
eeuw: ze gingen de vrije natuur in, schilderden hun landschappen en
scènes uit het dagelijks leven met behulp van de verftube en de
fotografie, en brachten hun verfstreken dik en krachtig zonder al te
veel mengen op. Daarmee stond het impressionisme aan de basis van de
moderne en zelfs de abstracte kunst.
De abstracte, non-figuratieve kunst heeft vele vaders, maar het is
Piet Mondriaan die als de belichaming ervan geldt. In het eerste kwart
van de twintigste eeuw ging hij onder invloed van de Parijse kubisten en
de Stijlgroep van realistische afbeeldingen naar composities van
kleurvlakken en dikke zwarte lijnen, en van expressionistische
zeegezichten naar rood-geel-blauwe ‘Composities’. In zijn door jazz
beïnvloede ‘Boogie Woogie’-schilderijen (1942-1944) liet hij de zwarte
lijnen oplossen in kleurvlakjes. Zo kwam hij het dichtst bij zijn
ideaal; schilderijen met een perfect kleurenritme.
Plottenbakker zonder weerga: Theater en dans
De invloed van William Shakespeare (1564-1616) op de
toneelgeschiedenis is even groot als die op de taal en de literatuur. De
‘bard’ uit Stratford-upon-Avon, die naast 38 toneelstukken ook nog 154
wonderschone sonnetten schreef, was een plottenbakker zonder weerga, een
romantische kunstenaar avant la lettre, een moralist die nooit echt
moralistisch was. Zijn invloed is zo alomtegenwoordig dat we van idioom
als fair play, household name en into thin air niet eens meer beseffen dat het van Shakespeare afkomstig is.
In de negentiende eeuw vernieuwde Richard Wagner het genre van de
opera met zijn doorgecomponeerde, vaak episch lange muziekdrama’s. Hij
legde de basis voor de atonale muziek door zijn experimenten met
wisselende toonaarden en dissonanten. Zijn liefde voor grote orkesten,
nieuwe instrumenten en veelomvattende harmonieën beïnvloedde componisten
van Mahler tot Debussy en van Ennio Morricone tot Phil ‘Wall of Sound’
Spector, en zijn theorie van het Gesamtkunstwerk, waarin muziek, poëzie,
toneel, beeldende kunst en architectuur tezamen kwamen, werd door velen
in praktijk gebracht.
Anna Pavlova (1881-1931) wordt gezien als de grootste ballerina aller
tijden, alleen al dankzij haar onconventionele, niet-academische stijl,
haar creativiteit en haar onnadrukkelijke gratie. Vierduizend keer
danste ze ‘De stervende zwaan’, maar voordat Michail Fokine de beroemde
solo voor haar schreef, had ze al een grote carrière gemaakt in het
Keizerlijk Russisch Ballet in Petersburg. Daarna danste ze in de Ballets
Russes in Parijs, richtte ze haar eigen gezelschap op en ging ze wonen in Londen, waar ze de Britse ballettraditie een boost gaf.
Van 5,5 naar 5,8 procent, zo marginaal was de stijging van het aandeel
groene energie in Nederland. Met dat groeitempo lukt het nooit om over
vier jaar de benodigde 14 procent hernieuwbare energie te halen, wat een harde Europese eis is
Drie bergbeklimmers hebben deze week hun avontuur op de hoogste berg ter
wereld niet overleefd. Frits Vrijlandt heeft de gevaren van klimmen op
grote hoogte aan den lijve ondervonden.
De Joden waren overal, met connecties en grote invloed. Dat is een
misvatting die niet alleen begin vorige eeuw sterk leefde, zegt Hanna
Luden van het CIDI, maar ook nu nog vaak de kop op steekt.
opinieHet idee dat Joden invloedrijk zijn, heerste niet alleen honderd jaar
geleden, toen de grenzen in het Midden-Oosten werden vastgesteld.
Tegenwoordig vind je zulke denkbeelden in de krant en in schoolboeken.
Hanna Luden Directeur Centrum Informatie en Documentaire over Israël
Tijd voor onderhandelingen over een nieuw akkoord, waarbij de kaart van
het Midden-Oosten wordt hertekend, citeert Paul van der Steen de
Koerdische leider Barzani in een artikel
dat het Sykes-Picotverdrag in historisch perspectief probeert te
schetsen. Dat verdrag is symbool komen te staan voor het Europese
kolonialisme, dat in het Midden Oosten heeft gezorgd voor ellende die
nog steeds voortduurt. Zie IS, zie ook de Koerdische strijd.
De
auteur beperkt zich niet tot het Sykes-Picotverdrag. 'Opportunisme
regeerde', schrijft hij over de Eerste Wereldoorlog. 'Iedereen die mee
kon helpen om onrust te stoken in de regio werd gepaaid met mooie
beloften.'
De Joodse gemeenschap in de VS in die tijd was nieuw, klein, ongeorganiseerd, en zeker niet machtig
Tehuis voor het Joodse volk Een van deze beloftes,
die vaak moeizaam met elkaar te rijmen waren, was de Balfour-verklaring
van 1917. Daarin verklaarden de Britten hun steun voor een nationaal
tehuis voor het Joodse volk in Palestina. Met veel mitsen en maren, maar
toch. Dit was het resultaat van de inspanningen van Joden in
Groot-Brittannïe, met voorop Chaim Weizmann, die later de eerste
president van Israël werd.
Van der Steen geeft een intrigerende
historische verklaring voor het ontstaan van deze verklaring onder de
nog intrigerender kop: Joods kapitaal. De Balfour-verklaring werd
opgesteld om de machtige joden in de VS te paaien, schrijft hij. Het is
een schoolvoorbeeld van (Britse) antisemitische vooroordelen in 1917:
'Londen ging ervan uit dat de druk van machtig Joods kapitaal in de VS
ervoor kon zorgen dat die [Amerikaanse steun voor de Britten] er alsnog
zou komen, als Londen enige steun aan de zionistische zaak zou
betuigen.' Machtig Joods kapitaal? In de VS rond 1917? De Joodse
gemeenschap in de VS in die tijd was nieuw, klein, ongeorganiseerd, en
zeker niet machtig.
Hetzelfde geldt voor het beeld van de Britten
over de Sovjet-Unie, toen net communistisch: 'Tegelijk maakten de
Britse geheime diensten melding van veel Joden op invloedrijke posities
bij de bolsjewieken [...]. In rapporten werd geopperd dat types als
Trotski wellicht beter hun best zouden doen voor de geallieerde zaak en
het voortzetten van de oorlog, als Londen een Joods tehuis in Palestina
niet in de weg stond.' Maar de communisten, ook de (al of niet machtige)
Joden onder hen, waren juist faliekant tégen de emigratie naar
Palestina.
In 1917 was de mythe van de machtige Joden nog
ijzersterk: de Joden waren volgens die misvatting overal, met connecties
en vooral veel invloed. En allemaal dienden ze een gemeenschappelijk
doel: steun aan het zionisme.
De laatste weken woedde in de
Britse politiek een rel over precies dezelfde denkbeelden. Deze zijn
helaas dus geen verleden tijd, en niet alleen in Groot-Brittannië.
Jammer dat de krant deze vooroordelen zonder commentaar oplepelt
Ook in Nederland Daarom is het een gemis dat de
auteur deze historisch onjuiste vooroordelen zonder commentaar oplepelt.
Des te meer omdat deze ideeën ook in Nederland nog leven: we vinden ze
tot in Nederlandse geschiedenisboekjes terug, zelfs in schoolboeken. En
deze denkbeelden vinden hun weg naar maatschappelijke en politieke
discussies.
Al met al werpt het hele stuk de vraag op: wat was nu
ook weer de oorzaak van die eeuw ellende en dat 'landjepik'? Het
Sykes-Picotverdrag? Of de Balfour-verklaring die de aanzet gaf tot de
oprichting van de staat Israël?
Hoe lang kan Shell de druk om te vergroenen nog weerstaan. Vandaag
probeert een groep activistische aandeelhouders het concern te dwingen echt te kiezen voor groene energie.
Het gaat slecht met de tonijn. Dat verwoesting en hebzucht de tonijnindustrie beheersen, maakt de situatie alleen maar erger. Voor de miljardenverkoop van blikjes tonijn worden oceanen uitgeput, bedreigde vissoorten gevangen en vissers uitgebuit. Middelpunt in dit niet-zo-fijne-tonijn-verhaal is Thai Union.
Waarom is Thai Union zo fout?
Thai Union, het grootste tonijnbedrijf ter wereld, is het moederbedrijf van grote merken als John West en is het schoolvoorbeeld van deze losgeslagen industrie. De tonijngigant staat wereldwijd verwoestende vismethoden
toe die, naast tonijn, ook haaien, marlijnen en jonge tonijn aantrekt,
vangt en doodt. Daarnaast betrapten we Thai Union in Zuid-Oost Azië op
arbeids- en mensenrechtenschendingen. Van gedwongen arbeid tot moderne slavernij.
Wat wil Greenpeace?
Wij roepen Thai Union op zijn vismethoden wereldwijd te verduurzamen en uitbuiting van arbeiders te stoppen. En zo leiderschap te tonen om de tonijnindustrie ten goede te veranderen en deze eerlijk, duurzaam en veilig te maken. Nu en voor de generaties na ons.
Wat kun jij doen?
Sluit je aan bij onze internationale campagne. Samen kunnen we Thai Union overtuigen. Samen maken we het verschil.
Han Kang heeft voor haar roman De vegetariër de Man Booker International Prize gewonnen. Zij deelt de prijs met haar vertaalster Deborah Smith. ‘De vegetariër is een wonderlijk boek, schurend en tegelijkertijd diep tragisch en ontroerend’, aldus de Volkskrant.
De
moeder van de peuter Whitney werd in de nacht van 3 april wakker en zag
dat haar kindje niet meer naast haar lag. Ze wist dat ze haar nooit
meer levend terug zou zien. Whitney was een albinokindje met een witte
huid en wit haar.
Twee weken later werd het verminkte
lichaampje van de peuter gevonden in een bos vlakbij hun huis. Whitney’s
moeder herkende de kleren die waren gevonden.
In Malawi neemt
het aantal ontvoeringen van en moorden op mensen met albinisme
dramatisch toe. Hun lichaamsdelen zouden magische krachten bevatten en
geluk brengen. Daarom worden ze gebruikt door ‘toverdokters’ die er
drankjes en poedertjes van maken. Duizenden albino’s leven in angst en
afzondering omdat hun botten, huid en haar geld opleveren.
Sinds
december 2014 zijn ten minste veertien albino’s vermoord in Malawi. Er
zijn ruim zeventig gevallen bekend van pogingen tot ontvoering; ook
worden overblijfselen uit graven gestolen. De daders gaan meestal
vrijuit of krijgen een lichte straf.
Het vuurpeloton of de gaskamer: in de VS ontstaan de wildste plannen voor executies nu dood door injectie steeds meer wordt bemoeilijkt. Is de doodstraf als fenomeen aan zijn eind? Arkansas vecht voor zijn executies
Doodstraf
In een koelkast in de zuidelijke Amerikaanse staat liggen nog 15 doses
om de doodstraf te voltrekken. Dat is er één te weinig voor de 8
criminelen bovenaan de wachtlijst. Executies worden steeds moeilijker.
Guus Valk
Camera gericht op de executiekamer in de Cumminsgevangenis in Varner, Arkansas.
Foto Danny Johnston, AP
In de zwaarbeveiligde Varner
Unit, een gevangenis in Arkansas, wachten 34 zware criminelen op hun
executie. Een van hen, de moordenaar van een kleuter, zit al 26 jaar op death row.
Sinds ruim tien jaar is er niemand geëxecuteerd in de zuidelijke
Amerikaanse staat. Maar de conservatieve gouverneur Asa Hutchinson heeft
haast. Hij wil zo snel mogelijk acht gevangenen ter dood laten brengen.
De aanloop naar deze executies verloopt chaotisch, en laat zien hoe
zeer de doodstraf in de Verenigde Staten de laatste jaren onder druk
staat. Het is maar zeer de vraag of de acht gevangenen ook echt ter dood
zullen worden gebracht.
Donderdag hoorde het Hooggerechtshof van Arkansas de zaak die een van
de gevangenen tegen de staat heeft aangespannen. De staat houdt de
samenstelling van het mengsel waarmee de gevangenen ter dood gebracht
moeten worden, geheim. Dat mag niet, betoogde de advocaat van de
gevangene. Wie geëxecuteerd wordt, heeft het recht te weten waarméé. De
hoogste rechters van Arkansas leken sympathie voor dat argument te
hebben, al volgt een uitspraak pas over weken. Zo lang die er niet is,
wordt niemand ter dood gebracht.
Die vertraging heeft grote gevolgen op death row. Want Arkansas
heeft, zoals veel staten, grote problemen om de stoffen te vinden die
nodig zijn om iemand dood te maken. Er zijn drie stoffen nodig voor een
executie met een gifinjectie: een spierverslapper, een verdovend middel
en ten slotte het gif zelf.
Reservegif
Op dit moment heeft de staat nog vijftien doses in de koelkast liggen
om executies mee uit te voeren. Dat is een probleem: voor iedere
executie zijn wettelijk twee doses vereist, één moet als reserve dienen.
Als iemand geëxecuteerd is, mag het reservegif niet alsnog gebruikt
worden. Dus de staat komt één dosis tekort.
Er is nog een veel groter probleem: de houdbaarheidsdatum komt
dichtbij. Een van de drie middelen, de spierverslapper
vecuroniumbromide, is nog tot eind juni houdbaar. Executiemiddelen mogen
niet gebruikt worden als ze over de datum zijn.
Als het Hooggerechtshof opschiet en snel met een uitspraak komt,
heeft de staat nog een week of vijf om de executies te volbrengen. Dat
verklaart de haast om acht gevangenen te executeren.
Protest farmaceuten
Vrijwel alle staten die de doodstraf nog uitvoeren, hebben
vergelijkbare problemen. Er is nauwelijks nog aan middelen te komen om
iemand met een gifinjectie te executeren. Europese farmaceutische
bedrijven staan, uit protest tegen de doodstraf, niet meer toe dat hun
producten voor executies gebruikt worden. De EU heeft ook een
uitvoerverbod ingesteld. Daardoor wordt het voor Amerikaanse
gevangenissen vrijwel onmogelijk om aan de benodigde stoffen te komen.
De Amerikaanse farmaceutische gigant Pfizer sloot zich vorige week
bij die Europese boycot aan. Pfizer kocht vorig jaar het bedrijf
Hospira, dat onder meer slaapmiddelen en kalmerende middelen maakt.
Meerdere staten, waaronder Arkansas, kochten de producten van Hospira.
Pfizer heeft die handel nu geblokkeerd.
Daarmee is het vrijwel onmogelijk geworden voor staten als Arkansas
nog legaal aan een dodelijke cocktail te komen. Sommige staten zijn gaan
winkelen in lokale apotheken, en houden de producten die ze gebruiken
geheim. Een paar staten hebben aangekondigd terug te keren naar oude
executiemethodes. Utah zou het vuurpeloton weer invoeren. Alabama de
elektrische stoel. En in Oklahoma werd gepraat over de gaskamer.
Staten in Amerika kunnen vrijwel niet meer legaal aan dodelijke cocktails komen
Toch zijn deze executiemethodes tot dusverre niet gebruikt. De meeste
staten hebben executies opgeschort. Het publieke debat over de
doodstraf is, zelfs in het conservatieve zuiden, sinds twee jaar sterk
veranderd. In 2014 werd de executie van Clayton Lockett in Oklahoma een
fiasco. Lockett bleef nog zo’n drie kwartier leven, en was grotendeels
bij bewustzijn. Achteraf bleek er van alles mis: het gifmengsel was
haastig bijeengeraapt, het personeel ongetraind, en het infuus was
slecht aangebracht.
Sindsdien loopt het aantal executies scherp naar beneden. Vorig jaar
werden 28 mensen ter dood gebracht, in 2009 nog 52. Staten hebben grote
tekorten aan goede gifstoffen, en durven de gok niet meer aan.
De kans dat het Arkansas lukt de komende weken nog acht criminelen
ter dood te brengen, wordt met de dag kleiner. De Republikeinse
gouverneur Asa Hutchinson blijft geloven in de doodstraf, zei hij
onlangs. „We moeten in zeldzame gevallen de doodstraf toepassen. Sommige
misdrijven zijn te vreselijk om te laten lopen.” Uitstel, of misschien
wel het opschorten van de doodstraf, ziet Hutchinson als „onnodig wreed voor de nabestaanden van de slachtoffers”.
In Bosch Dreams op
1 oktober in Kunstmin, komen de schilderijen van Jeroen Bosch op
magische wijze tot leven. Een excentriek gezelschap neemt je mee op een
tijdreis tussen 1516 en 2016. Laat je meevoeren in de wereld van Bosch
tijdens deze spectaculaire show.
NRC's citaat van de dag “Ambtenaren
moeten zich niet blindstaren op regeltjes, maar kunnen inschatten wat
iemand nodig heeft. Toch even dat kopietje voor iemand maken, al is het
na vijven, zodat de mens aan je loket zich kan ontspannen. Daarvoor moet
je weten wat er zich in je wijk afspeelt en wat voor mensen daar
wonen.” Adelheid Roosen, theatermaker WijkSafari
Essay
Neem meerdere partners tegelijk, dan zul je van liefdesverdriet nooit
last hebben, zeggen polyamoristen. Jan Drost bezingt liever de
duoliefde.
Polyamorie wordt nogal eens gepropageerd als het medicijn voor al onze liefdeskwalen
Van cultuurfilosoof Jan Drost (1975) verscheen in 2011 'Het romantisch
misverstand. Anders denken over liefde'. Afgelopen jaar publiceerde hij
'Denken helpt' (2015).
Als filosoof word ik regelmatig gevraagd
voor lezingen over de liefde; dat krijg je ervan als je er een boek over
schrijft. Een paar jaar geleden viel me op dat er steeds vaker ook een
hersenwetenschapper bij werd uitgenodigd, die dan zijn objectieve licht
op de liefde moest laten schijnen. Dit vanuit de gedachte dat als wij
ons brein zijn, onze liefde daar dan ook wel zal zetelen.
De
laatste tijd verschuift dit: er schuiven bij zulke avonden over de
liefde nauwelijks nog breinwetenschappers aan. En de thematiek verandert
ook: de gesprekken gaan vaak over monogamie versus polyamorie, waarbij
dat laatste nogal eens wordt gepropageerd als het medicijn voor al onze
liefdeskwalen.
Voorstanders van polyamorie worden in de media
niet moe monogame relaties af te doen als uit de tijd, bezitterig,
preuts, iets voor bangeriken, onvrij en onnatuurlijk. Waarom doen zij
dat? Bewijzen ze de liefde er een dienst mee?
Er is niets mis mee om aan je geliefde te vragen of die er in de eerste plaats voor jou zou willen zijn
Jan Drost schreef het boek 'Het Romantisch Misverstand'.
Een hart onder de riem steken
Laatst was ik gevraagd
voor een lezing in Amsterdam over het 'Het einde van de monogamie'.
Mijn eerste gedachte was: ik ga de monogamen een hart onder de riem
steken. Ik had behoefte de 'duogeliefden' duidelijk te maken dat zij
allesbehalve niet meer van deze tijd zijn.
Er is niets mis mee
om aan je geliefde te vragen of die er in de eerste plaats voor jou zou
willen zijn. Dat is niet per se egoïstisch of bezitterig, verre van
zelfs. Want een dergelijke vraag veronderstelt wederkerigheid: jouw
antwoord aan de ander moet dan zijn dat jij er in de eerste plaats voor
de ander zult zijn. En dat schept verantwoordelijkheid.
Tijdens
mijn lezing vroeg ik aan het publiek: Wie voelt zich wel eens bang of
bezorgd als monogame relaties weer zo worden afgeserveerd? Aardig wat
mensen staken hun hand op.
Waarna ik een pleidooi hield voor de
vrijheid om zelf de liefdesrelatievorm te kiezen die bij jou en de ander
past - oprecht monogaam, of oprecht polyamoreus, of wat dan ook. Dat
zou pas echt van deze tijd zijn. We zijn geen tegenstanders, als we
erkennen dat we allemaal op onze manier ernaar verlangen liefde te geven
en te ontvangen.
Tja, lachte ze, "als je polyamoreus was geweest, had je dat niet gehad"
Moddergooiers
Aan het einde van de avond kwam Simone
van Saarloos naar me toe. Ze vroeg of ik op haar doelde toen ik het had
over de moddergooiers tegen de monogamie. Ik knikte. Ze zei dat ze in
haar boek 'Het monogame drama' veel genuanceerder was en gaf me een
exemplaar. Ze was benieuwd wat ik ervan vond.
Daarna vroeg ze hoe
het met me ging. Ze had gehoord dat mijn relatie voorbij was. Ik
vertelde dat ik daar behoorlijk stuk van was geweest.
Tja, lachte ze, "als je polyamoreus was geweest, had je dat niet gehad".
Ik zag dat ze het niet onvriendelijk bedoelde.
In
haar boek schiet Van Saarloos met grof geschut: ze heeft het over het
'failliet van de monogamie' en dat het bewijs dat een monogame relatie
niet werkt 'al voldoende aanwezig' is. Zo'n relatie is een
'contraproductieve illusie', "geen warme cocon waarin het vredig
thuiskomen is, maar een verstikkende uiting van hang naar veiligheid -
vroeger economisch, nu veelal emotioneel, die ons kwetsbaar maakt. En
die gedoemd is om dood te bloeden, want waar gewenning optreedt, kwijnt
het verlangen weg."
En de vele gelukkig samenlevende geliefden dan? Bestaan die niet?
En de vele gelukkig samenlevende geliefden dan? Bestaan die niet? Liegen
die hun liefde? Simone van Saarloos' oplossing is simpel: het hebben
van meerdere liefdesrelaties tegelijk: polyamorie.
Valse romantiek
Onder
polyamoristen schijnt mijn boek 'Het romantisch misverstand' populair
te zijn, waarschijnlijk omdat ik niet pleit voor één specifieke
liefdesstijl. Waar het mij om gaat is dat valse romantiek de vijand is
van elke liefdesrelatie, niet het feit dat je voor een exclusieve
liefdesrelatie kiest.
Maar ook wie meerdere relaties tegelijk
probeert te onderhouden, kan ten prooi vallen aan romantische
misverstanden. Misschien dan zelfs meer. Het risico bestaat dat je
jezelf in het middelpunt plaatst en als een romantisch consument de
geliefden bij elkaar shopt tot jouw hele behoeftepalet gedekt is. De
vijand van de liefde is agressief idealiserende en veeleisende
romantiek, niet monogamie.
Misschien kunnen sommige polyamoristen gewoon niet geloven wat Hans Andreus dichtte, dat
alleen maar een man alleen maar een vrouw,
dat een mens een mens zo liefhad
als ik jou.
Die alleenmaareenmanalleenmaareenvrouw-relatie kende Van Saarloos zelf,
twee jaar lang. Ze was jaloers op haar voorgangster en ze probeerde dat
weg te redeneren. "Zolang ik aan haar bleef denken," schrijft ze,
"zolang ik mezelf naast haar zette, voelde ik onvermogen en pijn. Maar
zodra ik mijn geliefde als een ongrijpbare ander kon zien - iemand met
wisselende rollen en kanten -, was het ineens minder moeilijk.
Een intellectueel rookgordijntje
De
eerste polyamoreuze verhouding die op mijn monogame relatie volgde,
vereiste dezelfde denkstappen. Dit keer moest ik ervaren dat de
acceptatie van het verleden als grote afwezigheid ook over elementen in
het heden - andere, gelijktijdige geliefdes - kan gaan. Iets hoeft niet
achter slot en grendel te liggen om het ongemoeid te laten."
Dit
is wat je noemt een intellectueel rookgordijntje. Want de moeilijkheid
is juist dat hier níet dezelfde denkstappen zijn vereist. Weten dat jouw
geliefde van iemand gehouden heeft voordat hij jou ontmoette, is iets
heel anders dan weten dat hij van iemand houdt en wellicht met haar
vrijt op hetzelfde moment dat jij thuis op de bank zit. Doen alsof
verschillende dingen hetzelfde zijn maakt ze nog niet hetzelfde.
Een
voordeel van meerdere liefdesrelaties is volgens Van Saarloos dat er
'nooit een vanzelfsprekende nummer één' is, 'waardoor je aandacht altijd
moet bevechten'. Mij riekt dit naar een soort neoliberalisme - alsof ik
het zusje van Rutte hoor praten. Een vrije markt waarin vaste
contracten als hopeloos ouderwets worden weggezet en losse, tijdelijke
contracten zonder enige sociale zekerheid de hemel in worden geprezen.
Dan houd ik toch liever een pleidooi voor het behoud van de liefde als
verzorgingsstaat. Voor mij gaan liefde en veiligheid onlosmakelijk
samen. Veiligheid is niet iets wat je helemaal uit jezelf haalt, zo
werkt dat niet. Ze komt juist tot stand door er voor elkaar te zijn.
Zonder anderen geen veiligheid.
Dat veronderstelt wel een
afhankelijkheidssprong, je moet het risico nemen een ander te
vertrouwen. Maar het omgekeerde geldt dan ook: om het vertrouwen van de
ander waard te zijn moet jij ook je best doen een veilige haven voor de
ander te zijn. Misschien ligt daar het probleem voor veel mensen, hebben
ze daar geen zin in, lijkt dat in hun ogen te veel op onvrijheid, een
te groot offer om te brengen voor een ander.
De juiste hardheid
Van
Saarloos citeert de Libanees-Amerikaanse auteur (en
ex-derivatenhandelaar) Nassim Nicholas Taleb: "Aangenomen dat we over de
juiste hardheid beschikken, hebben we behoefte aan toeval, chaos,
avonturen, onzekerheid, zelfontdekking, bijna-traumatiserende
gebeurtenissen, alle dingen die het leven de moeite waard maken."
Niet wakker liggen om iets wat je een ander hebt aangedaan, klinkt mij nogal gewetenloos in de oren
Aan de hand van een essay van de Amerikaanse auteur Joan Didion stelt ze
voor dat die 'juiste hardheid' te vinden in zelfrespect. "Wie
zelfrespect heeft, ligt 's nachts niet wakker. Zelfrespect hebben
betekent dat je niet wordt verteerd door schuldgevoelens over voorvallen
in het verleden."
Niet wakker liggen om iets wat je een ander
hebt aangedaan, klinkt mij nogal gewetenloos in de oren. Deze hardheid
past niet bij mijn mensbeeld en mijn ethiek. Liever streef ik naar het
cultiveren van de juiste zachtheid, waarin je je desnoods ten koste van
je nachtrust om de ander blijft bekommeren. Schuldgevoel is een
kwetsbaar menselijk vermogen, waaruit empathie blijkt en het voornemen
kan ontstaan het goed te maken, het beter te doen, en in het vervolg
meer rekening te houden met de ander.
Ik denk niet dat we leven
in een tijd van het einde van de monogamie. Ik denk dat we nu een kans
hebben op een nieuw en beter begin van de liefde. Als mensen zich veilig
voelen bij elkaar, kunnen zij het leven beter aan. En ik kan mij
voorstellen dat voor de meeste mensen die basisveiligheid het beste vorm
te geven is in een exclusieve liefdesrelatie, een duoliefde, omgeven
door de ruimere veilige kringen van vrienden en familie.
liefhebben gaat niet zonder pijn
Ik geloof in de scheppende kracht van cultuur en in de invloed ervan op
onze ervaring van liefhebben. Liefhebben gaat niet alleen, daarvoor heb
je anderen nodig, meerdere anderen dan alleen een geliefde. Een
liefdesrelatie moet begrepen, gedragen en bevestigd worden door de
ideeën en opvattingen van de mensen eromheen.
Als ik voor mezelf
spreek: ik heb het nodig dat er genoeg mensen in de wereld rondlopen die
weet hebben van liefde, toewijding, trouw en tederheid, en die het
ongelooflijk mooi vinden om hun best te doen een veilige haven voor een
ander te zijn. Een culturele oorlogsverklaring aan de liefde heeft
niemand verdiend.
Soms eindigt een exclusieve liefdesrelatie in
een drama, dat is waar. En daar kun je stuk van zijn. Maar hoe je het
ook doet, hoe je het ook vormgeeft, liefhebben gaat niet zonder pijn.
Daar is geen medicijn tegen. De pijn van liefdesverdriet verwijst naar
wat je had, en met wie je dat had, en dat was heel wat.
De huidige conflicten in Syrië en Irak, de verbetenheid van IS: veel
valt terug te voeren op koloniaal landjepik. Hoe Londen en Parijs het Midden-Oosten verdeelden.
De huidige conflicten in Syrië en Irak, de verbetenheid van IS: veel
valt terug te voeren op koloniaal landjepik, vandaag precies honderd
jaar geleden bezegeld in het Sykes-Picotverdrag.
François-Georges Picot, de Franse consul-generaal in Beiroet
De Britse en Franse belangen stonden voorop. Een degelijke toekomstvisie ontbrak
Hongerige grootmachten met het mes in de aanslag boven een taart, klaar
om het lekkers in stukken te snijden. Het was in de negentiende en begin
twintigste eeuw dé manier voor tekenaars van spotprenten om geopolitiek
voor te stellen.
Ver bezijden de waarheid was het niet. Na de
nederlaag van Napoleon hadden diplomaten op het Congres van Wenen de
kaart van Europa op deze manier hertekend. Tussen pakweg 1880 en 1914
hadden de landen met imperialistische ambities de koek in Afrika
verdeeld.
Niet heel lang daarna, in december 1915, riep de Britse
premier Herbert Asquith Midden-Oostenexpert sir Mark Sykes bij zich op
10 Downing Street. Spoedig zouden Londen en Parijs om de tafel zitten
over de toekomst van het Midden-Oosten. Wat was in dat geval wijsheid?
"Ik
zou graag een lijn trekken van de o van Akko naar de laatste k van
Kirkuk", antwoordde Sykes. Het was een advies dat naadloos aansloot bij
de traditie van taart verdelen. Zonder acht te slaan op de complexe
realiteit van de regio trok Sykes een diagonaal op de kaart, van de kust
in het noorden van Palestina tot in het hart van Koerdistan. Het gebied
erboven was voor de Fransen, dat eronder voor de Britten.
De
onderhandelingen tussen Sykes en Picot, vertegenwoordiger van Parijs,
zouden pas in 1916 plaatsvinden. Maar bij het geheime verdrag dat ze
uitonderhandelden en in mei van dat jaar ondertekenden bleef de lijn van
Akko naar Kirkuk overeind. Frankrijk kreeg zeggenschap in Libanon en
Syrië, gebieden waarmee het van oudsher, al sinds de kruistochten, een
band had. Groot-Brittannië mocht zich ontfermen over Transjordanië en
Irak. Dat diende de strategische belangen rond het Suezkanaal en
richting Brits-Indië en verzekerde Londen van toegang tot de olie in het
oude Mesopotamië. Palestina zou onder internationaal bestuur komen.
In
het Midden-Oosten worden de dealmakers van toen tot op de dag van
vandaag door velen vervloekt. Hun namen zijn synoniem geworden voor de
manier waarop de belangen van de bewoners van in de regio in de
afgelopen eeuw keer op keer zouden zijn verkwanseld door het Westen. In
juni 2014 riep Islamitische Staat een kalifaat uit in Irak en Syrië.
Symbolisch was de vernietiging van de grenspost tussen de twee landen
door de jihadisten. Een IS-strijder legde het als volgt uit: "Dit is het
einde van Sykes-Picot". De Koerdische leider Massoud Barzani verklaarde
dat het Sykes-Picot-tijdperk over is. Westerse diplomaten moeten
misschien nog aan het idee wennen. "Maar het is de werkelijkheid op de
grond." Tijd voor onderhandelingen over een nieuw akkoord, vindt
Barzani, waarbij de kaart van het Midden-Oosten wordt hertekend.
Sykes was een gewilde gast op feestjes en kon prachtig karikaturen tekenen
Eerste Wereldoorlog Het in de regio zo verafschuwde
verdrag is een erfenis van de Eerste Wereldoorlog en vooral van het
onverwacht lang voortslepen daarvan. In de zomer van 1914 ging vrijwel
iedereen nog uit van een korte strijd. Een paar maanden hooguit. Dan zou
de oorlog zijn beslist. In de loop van 1915 drong stilaan tot iedereen
door dat de ellende niet zomaar over zou gaan.
De Britten zochten
naar mogelijkheden om de strijd in hun voordeel te beslissen. In het
westen van Europa leken de opties beperkt. Het front zat muurvast. Maar
de keizerrijken Duitsland en Oostenrijk-Hongarije waren niet de enige
vijand. Zij hadden nog een bondgenoot, het Ottomaanse Rijk. Was het geen
verstandige strategie om eens lekker te gaan prikken in de zachte
onderbuik van de Centralen, het Midden-Oosten, om zo de vijand te
verzwakken?
Ondertussen was het zaak dat de Britten met de
Fransen om tafel gingen, vond Sykes. "Het was duidelijk dat een
Arabische opstand (tegen het Ottomaanse rijk, red.) vroeg of laat zou
uitbreken, en dat de Fransen en wijzelf dan maar beter een goede
verstandhouding konden hebben, opdat die opstand geen vloek zou worden
in plaats van een zegen." De Arabieren konden het de Turken lekker
lastig maken, maar Londen en Parijs wilden hen wel onder controle
houden.
Begin 1916 begonnen Sykes en Picot als vertegenwoordigers
van hun regeringen gesprekken in Londen. Ze verschilden behoorlijk qua
karakter. Sykes was het soort bonte vogel waar het Foreign Office er
nogal wat van had rondlopen. Na gesjeesd te zijn als student begon de
edelman aan een avontuurlijk leven, waarbij hij onder meer veel reisde
door het Midden-Oosten. Sykes schreef ook een aantal boeken over de
regio. Hij diende in het leger, zat in het parlement en werkte als
diplomaat.
Bij al die serieuze klussen hield hij oog voor
lichtheid: Sykes was een gewilde gast op feestjes en kon prachtig
karikaturen tekenen. De jurist Picot stamde uit een geslacht van trouwe
dienaren van de Franse staat. Hij was een wat stijve, steile man. Na
jaren op onder meer de ambassades in Kopenhagen en Peking werd hij kort
voor de Eerste Wereldoorlog de Franse consul-generaal in Beiroet.
Sykes
kende de regio een stuk beter dan zijn Franse tegenspeler. Maar ook hij
had moeite om zijn oriëntalistische bril af te zetten: vooroordelen
over de plaatselijke bevolking zaten diep, evenals het geloof dat de
westerse mogendheden bijna vrij konden beschikken over deze achtertuin
van hun continent.
Opportunisme regeerde. De Britse en Franse
belangen stonden voorop. Een degelijke toekomstvisie ontbrak. Iedereen
die mee kon helpen om onrust te stoken in de regio werd gepaaid met
mooie beloften. De Russen, altijd al dromend van een warmwaterhaven aan
of dichtbij de Middellandse Zee, kregen Constantinopel als buit
voorgespiegeld. Italië, dat eerst neutraal was gebleven in de Eerste
Wereldoorlog, werd lekker gemaakt met het vooruitzicht dat de
groen-wit-rode driekleur kon gaan wapperen in delen van Anatolië.
De
Britten paaiden bovendien Arabische nationalisten, zetten hen aan tot
een revolte tegen de Turken. De jonge officier T.E. Lawrence (bekend
geworden als 'Lawrence of Arabia') wist de Hasjemitische heerser over de
heilige plaatsen Mekka en Medina, sjarif Hoessein, enthousiast te
krijgen voor een opstand. Bij succes zou hij kunnen heersen over een
groot islamitisch en Arabisch rijk dat zich uitstrekte van Aleppo tot
Aden, was de worst die hem met valse bedoelingen werd voorgehouden.
Lawrence
had geen hoge pet op van Sykes ("Een en al vooroordelen, intuïties en
halve waarheden") en vond het handjeklap met de Fransen verraad aan de
Arabieren: "We roepen hen op voor ons te vechten op basis van een leugen
en ik kan het niet uitstaan."
Lawrence werkte veel samen met
Hoesseins zonen, Abdullah en Feisal. Laatstgenoemde informeerde hij over
het geheime verdrag, waarin de Arabieren er bekaaid af kwamen. Als ze
samen in de strijd tegen de Turken voor wapenfeiten op de grond zouden
zorgen, zouden Londen en Parijs wellicht hun oorspronkelijke beloftes
aan de Arabieren nakomen.
In een toch al complexe regio was in een jaar of acht de kiem gelegd voor langdurige vetes
Joods kapitaal De bazen van Lawrence gingen
ondertussen vrolijk door met het doen van moeizaam te rijmen beloftes.
De voorheen neutrale Amerikanen waren nu partij in de oorlog, maar nog
terughoudend met de inzet van troepen. Londen ging er vanuit dat de druk
van machtig Joods kapitaal in de VS ervoor kon zorgen dat die er alsnog
zou komen, als Londen enige steun aan de zionistische zaak zou
betuigen.
Tegelijk maakten de Britse geheime diensten melding van
veel Joden op invloedrijke posities bij de bolsjewieken, een steeds
machtiger wordende partij in het door een revolutie getroffen Rusland.
In rapporten werd geopperd dat types als Trotski wellicht beter hun best
zouden doen voor de geallieerde zaak en het voortzetten van de oorlog,
als Londen een Joods tehuis in Palestina niet in de weg stond.
Op
9 november 1917 werd de Balfour-verklaring gepubliceerd, resultaat van
onderhandelingen tussen de Britse minister Balfour (geassisteerd door
onder anderen Sykes) en de zionistenleider Chaim Weizmann. 'De Britse
Regering ziet de vestiging in Palestina van een nationaal tehuis voor
het Joodse volk met welgevallen tegemoet', stond erin. 'Waarbij het
duidelijk is dat er niets zal worden gedaan dat de burgerlijke en
godsdienstige rechten van bestaande niet-Joodse gemeenschappen kan
schaden.' Dat leek iets van een garantie. Tegelijkertijd werd hier ruim
negentig procent van de bevolking van Palestina op dat moment weggezet
met de wat vreemde noemer 'niet-Joods'.
De bolsjewieken in
Rusland waren, anders dan de Britten vooraf dachten, helemaal niet bezig
met het zionisme. De inkt van de Balfour-verklaring was nog niet droog
of ze grepen definitief de macht in Rusland. Onder leiding van Lenin
stuurden ze niet alleen aan op een snelle einde van de oorlog. Om de
imperialisten in het westen in hun hemd te zetten, maakten ze ook het in
de archieven van de tsaar gevonden Sykes-Picot-verdrag openbaar.
Nu
konden alle Arabieren kennis nemen van het bedrog. Het akkoord bleek
bovendien geen dode letter. In de vredesonderhandelingen na de oorlog
kregen de Fransen en de Britten wat ze hadden afgesproken. De diverse
delen van het Midden-Oosten werden mandaatgebieden van Frankrijk en
Groot-Brittannië. Die zouden hen namens de nieuwe Volkenbond als voogden
naar zelfbeschikking begeleiden.
Feisal, die Syrië mee had
veroverd en bestuurd en er zelfs was uitgeroepen tot koning, werd
weggebonjourd door de Fransen. Als troostprijs mocht hij van de Britten
koning worden van Irak. Zijn broer Abdullah kreeg de troon van
Transjordanië. Hun vader, de sjarif, behield nog de zeggenschap over
grote delen van het Arabisch schiereiland en riep zich in 1924 uit tot
kalief, religieus leider. Dat wekte de woede van de Wahabieten, een
bedoeïenenstam onder leiding van de al-Sauds, tot op de dag het
koningshuis van Saudi-Arabië.
In de strijd die ontstond, deed
Hoessein nog troonsafstand ten gunste van zijn zoon Ali. Maar de
nederlaag tekende zich af. De al-Sauds vestigden hun tot op de dag van
vandaag bestaande koninkrijk. De nationalistische droom van één groot
Arabisch rijk viel in duigen.
In een toch al complexe regio was
in een jaar of acht de kiem gelegd voor langdurige vetes. Na honderd
jaar zijn ze onder meer in Irak en Syrië tot volle wasdom gekomen.
Wat jaren niet voor mogelijk werd gehouden, gebeurde vanmiddag voor de
'speciale Afrikaanse rechtbank' in de Senegalese hoofdstad Dakar.
Hissène Habré is veroordeeld tot levenslang wegens misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en marteling.
© Brechtje Rood.
