Sommer: 'Over Ockels niets dan goeds, maar hou zijn bewonderaars in de gaten'

OPINIE - Martin Sommer − 08/06/14

© anp. Wubbo Ockels en koningin Beatrix in november 1985.

column In de duurzame religie van Wubbo Ockels bestaan geen conflicten meer. Dat is een griezelige gedachte die uiteindelijk leidt tot tirannie, schrijft politiek commentator Martin Sommer.

•  Aandacht trekken kon Ockels en hij schaamde zich er niet voor.

Bij ons in de bieb was een altaartje ingericht voor de onlangs overleden Wubbo Ockels. Er lagen wat boeken, waaronder dat van Al Gore over het klimaat. En een folder over Ockels, de 'gepassioneerde pleitbezorger voor het voortbestaan van de mensheid'. In de Space Shuttle was hij ooit gefotografeerd, in korte broek en met geitewollen sokken.

Aandacht trekken kon hij en hij schaamde zich er niet voor. Tot op zijn sterfbed, waar hij een bevriende journalist van het AD bestelde. Diekreeg de tien geboden van Wubbo Ockels in handen gedrukt. Zijn boodschap: duurzaamheid moet de nieuwe religie worden. Een nieuwe religie die ons allemaal samenbrengt. Want: 'We zijn te ver gegaan, we vernietigen onze levensbronnen, we moeten een ander pad kiezen.'

Macht van ideeën
Over de doden niets dan goeds. Daaruit volgt niet dat je hun ideeën schouderophalend afdoet. Alles begint met de macht van ideeën en die van Wubbo Ockels vinden breed weerklank. 'Kan niet, bestond niet voor hem', zei onze premier bewonderend. Zo denk ik er ook over, maar dan anders. Kan niet bestaat niet, daar begint inderdaad het geloof. Met zijn rituelen en dogma's, en niet te vergeten zijn intolerante kanten.

•  Vink vertelt hoe de jonge journalist Wouter van Dieren het Rapport van de Club van Rome naar Nederland haalde.

Het milieu was al langer een religie. Vroege Vogels, het radioprogramma dat Wubbo Ockels uitluidde,  heeft alle trekken van een seculiere zondagochtendmis. Met de verkondiging van het groene evangelie. Wouter van Dieren was er present, las op de radio de tien geboden van Wubbo voor. Van Dieren is al sinds 1971 hogepriester, schreef als 'duurzame vriend' een ingezonden brief naar deze krant tegen de cynische toonzetting van de necrologie van Ockels. Daarin schemerde al door dat Wubbo niet met gewone maatstaven beoordeeld kan worden. 'Wie goed keek, zag een andere, completere rationaliteit'.

Wouter van Dieren komt ook voor in het nieuwe boek van Jaffe Vink, Wie is er bang voor de vooruitgang. Jaffe Vink is de bevlinderstrikte oud-hoofdredacteur van het gesneefde meningenblad Opinio. Zijn boek is net uit, boordevol even geestige als onthutsende anekdotes over een milieudenken dat overal de ondergang ziet. Vink is geen klimaatontkenner, ontkent evenmin dat er tastbare vervuilingsproblemen bestaan. Hij laat zien dat er telkens oplossingen worden gevonden en dat het aangekondigde einde van de planeet steeds weer wordt gelogenstraft. Het bossterven ging niet door, de grote hongersnood bleef uit. 'Waarom maken we er  zo'n apocalyptische kermis van?'

Al Gore
Vink vertelt hoe de jonge journalist Wouter van Dieren het Rapport van de Club van Rome naar Nederland haalde. Het was 1971 en dit was het eerste wetenschappelijke rapport over de toekomst. Grondstoffen, bevolkingsgroei, vervuiling, het werd allemaal in de computer gestopt en dat zag er niet goed uit. In alle Nederlandse huizen lag dat rapport, Aulapocket 500, met een voorwoord dat als twee druppels leek op het testament van Wubbo Ockels. 'Beslissend keerpunt... fundamentele veranderingen in onze levensfilosofie en gedrag...' Op het grijze omslag prijkte een grafiek die radeloos omlaag wees - precies omgekeerd aan die van Al Gore die steil omhoog voerde.

•  Berlin wordt ten onrechte niet meer gelezen, vermoedelijk omdat hij een kind was van het totalitarisme van de vorige eeuw.

Wel  allebei naar een zekere ondergang. De doorgaans bedaarde journalist W.L. Brugsma had het maar liefst over de 'Endlösung der mensheid'. Het was de rare kwibus Willem Oltmans die begreep dat de keizer geen kleren aanhad, en dat een computer precies datgene uitspuugt wat je er eerst ingestopt hebt, als een lachspiegel van je eigen angsten en verwachtingen. Het toentertijd net ontkerkelijkte Nederland bleek nog in de ban van de oefening van berouw. 'We leven heel ons leven fout', haalt Jaffe Vink de dichter Martinus Nijhoff aan.

Ruim veertig jaar later is het niet anders met de wetenschappelijk aangestuurde religie van Wubbo Ockels. Hij bedoelde het goed, maar goede bedoelingen kunnen kwaad uitpakken, vooral wanneer de gesuggereerde oplossingen tirannieke trekken hebben. In de kerkloze religie van Ockels bestaan geen conflicten meer - 'omdat we één zullen zijn' - 'een religie die ons allemaal samenbrengt'.  Dat dat een griezelige gedachte is, leren we van de politiek filosoof Isaiah Berlin (1909 - 1997).

Wetenschappelijke waarheid
Isaiah Berlin laat zien dat harmonie in de samenleving zowel onmogelijk als onwenselijk is. Alle neuzen een kant op, dat kan alleen in een dwangbuis. Mensen hebben nu eenmaal uiteenlopende levensdoelen en het idee dat er één groot rationeel doel kan zijn, een definitieve oplossing, is historisch vals. Berlin kritiseerde de geesteshouding waarin mensen tot het besef gebracht moesten worden van een waarheid die hen overstijgt, een waarheid die ze moeten leren waarderen. Dat kan rechtvaardigheid zijn, geluk of gelijkheid, of een mooie aarde in het algemeen.

Als het niet lukte ze te overtuigen, moest er geestelijke begeleiding aan te pas komen. Of in het uiterste geval geweld. Het was immers de waarheid, en als het een wetenschappelijk vastgestelde waarheid was, viel daar niet aan te tornen. Het verklaart waarom alomvattende oplossingen juist zo populair zijn bij bèta's.

Berlin wordt ten onrechte niet meer gelezen, vermoedelijk omdat hij een kind was van het totalitarisme van de vorige eeuw. Zijn hele oeuvre betoogt dat de schitterendste ideeën over de inrichting van de samenleving telkenmale in hun dictatoriale tegendeel verkeren, van Plato tot Stalin. Maar het aards paradijs komt er niet. We zijn veroordeeld tot eeuwige politieke ruzies. Gelukkig maar. Laten we Wubbo Ockels zijn religie niet kwalijk nemen. Maar hou die bewonderaars in de gaten.

_{Martin Sommer is politiek commentator van de Volkskrant}