Natuurlijk is veroudering omkeerbaar, zegt hoogleraar Andrea Maier
Onze gezondheidszorg is een ziekenzorg, zegt Andrea Maier. “Artsen wachten af totdat de kwaal zich voordoet. Als een man van zeg vijftig jaar bij de dokter komt voor een jaarlijkse controle, dan is de uitslag vaak: prima, alle waardes zijn normaal. Komt u volgend jaar maar weer eens terug. Totdat ze niet meer normaal zijn en de man suikerziekte heeft. Bij de meeste mannen van vijftig zijn die waardes al niet meer oké, ze zijn gestaag slechter geworden. De geneeskunde gaat ervan uit dat deze aftakeling erbij hoort, maar in mijn vak zeggen we: we moeten niet wachten tot de waardes abnormaal zijn, we moeten ernaar streven dat ze optimaal zijn.”
Andrea Maier is hoogleraar veroudering, maar ze houdt zich naar eigen zeggen bezig met langlevendheidsgeneeskunde. “Veroudering is een ziekte die je kunt behandelen. Als je ziet dat iemands suikerspiegel stijgt, kun je met veranderingen in gedrag en leefstijl de kans op diabetes verkleinen en zo iemands gezonde levensduur verlengen. Dat is van belang voor die persoon én voor de zorg in het algemeen. Een groot deel van de kosten gaat op aan ouderdomsziektes.”
Ze ontvangt in een fantastisch gerestaureerde scheepswerf in Zoeterwoude – “we hebben ons huis ook een verjongingskuur gegeven”. Buiten springt hond Fritz enthousiast tegen de tuindeuren, binnen serveert ze thee met appelflappen en aardbeien. “Het een heb ik gekocht omdat het zo lekker is, het ander vanwege de gezondheidswinst. Wist u dat aardbeien een stofje bevatten dat wellicht veroudering tegengaat? Je moet heel veel aardbeien eten voordat het effect heeft, wel een pond per dag. Maar je zou het stofje in een pil kunnen concentreren.”
Vijf jaar geleden verwierf ze bekendheid met haar boek Eeuwig houdbaar. Media besteedden veel aandacht aan haar bewering dat de levensverwachting in Nederland nog flink zal stijgen. Wie halverwege deze eeuw geboren wordt, zou volgens haar gemiddeld 110 jaar voor de boeg hebben. En een enkeling zelfs 140 jaar. Maar dat was niet haar hoofdboodschap. Het ging haar erom dat mensen gezond oud worden. Dat ze de aftakeling tegen kunnen gaan. Controleer eens wat vaker je eigen oliepeil, was haar motto.
Is veroudering of aftakeling niet gewoon een natuurlijk proces? Iets wat je niet met medische ingrepen moet willen beïnvloeden?
“Ik weet niet wat u bedoelt met ‘natuurlijk proces’. Ik gebruik dat begrip nooit. Het is waar, veroudering bestaat, het gaat gepaard met verschijnselen die met het toenemen van de kalenderleeftijd vaker voorkomen. Maar er is een kwal die niet veroudert, althans, wij zien het niet. En de naakte molrat kan dertig jaar oud worden, terwijl de gewone rat hooguit vijf jaar wordt. Dus wat is natuurlijk? Ik zal de laatste zijn om te beweren dat wij niet hoeven te verouderen. Maar dat wil niet zeggen dat wij het proces niet kunnen afremmen of terugdraaien.”
Wat verstaat u dan precies onder veroudering?
“Dat is heel eenvoudig. Veroudering is de schade die het lichaam tijdens het gebruik oploopt. De krassen die je aan de buitenkant ziet, zoals de rimpels en de grijze haren, zitten ook binnenin. Organen die door de opgelopen schade niet meer goed functioneren. Ook het bindweefsel is minder geworden, spieren zijn slapper, cellen communiceren niet goed meer, eiwitten worden niet goed gevouwen.
“Kijk, zodra het lichaam iets van een cel vraagt zoals: neem contact op met andere cellen, dan komt-ie in actie en dat levert onherroepelijk schade op. De vraag is: hoe goed gaat een cel daarmee om? Meestal worden cellen, als de schade te groot is geworden, opgeruimd door het immuunsysteem, maar soms gaan ze in een soort slaapstand. Ze delen niet meer, maar scheiden nog wel stofjes uit waar de afweer op afkomt. Dat geeft ontstekingsreacties waardoor de gezonde cellen eromheen beschadigd raken. Zo hopen de problemen zich op. Oudere mensen hebben naar verhouding meer van deze slapende, of senescente cellen. En die zijn een oorzaak van veel ouderdomsziektes zoals aderverkalking, dementie of kanker.”
Veroudering is dus een ophoping van cellen die niet meer functioneren?
“Dat is één van de mechanismen. We kennen er negen! Veroudering is ook een gevolg van veranderingen in het DNA, in onze genen. In de epigenetica, om precies te zijn. Wij hebben bij onze geboorte allemaal genen meegekregen, maar die kunnen, afhankelijk van ons gedrag, worden uitgeschakeld, bijvoorbeeld doordat een zogeheten methylgroep de boel blokkeert. Dan heb je misschien wel het gen dat je immuunsysteem nodig heeft bij de afweer van virussen, maar dan doet het gen het niet meer. De hoeveelheid epigenetische veranderingen is een maat voor veroudering. Maar je kunt veroudering ook afmeten aan de kwaliteit van de stamcellen, aan de lipiden in je bloed, of aan de vouwing van je eiwitten.”
Aan al die processen kun je dus aflezen hoezeer iemand veroudert.
“Ja, we kunnen er zelfs een getal aan hangen. Hoe oud is het lichaam werkelijk, wat is de biologische leeftijd? Er zijn grote cohortstudies uitgevoerd waarbij gekeken is wat het verband is tussen leeftijd en de kans op bepaalde ouderdomsziektes. En hoe zich dat verhoudt tot die genoemde waardes, zoals de hoeveelheid slapende cellen of epigenetische veranderingen. Dat heeft een ijklijn opgeleverd, een biologische klok die aangeeft of iemand ouder of jonger is dan zijn kalenderleeftijd.”
Als ik het goed begrijp, kunnen jullie in mijn lichaam verschillende klokken onderscheiden. Lopen die een beetje synchroon?
“Interessante vraag. Een paar jaar geleden dachten we nog van wel. Die studies laten zien dat de verschillen tussen mensen onderling groter zijn dan tussen de klokken binnen één persoon. Maar helemaal synchroon lopen ze niet. Zelf ben ik volgens mijn paspoort 44 jaar oud, maar mijn biologische leeftijd is volgens de meeste klokken 39. Behalve als ik naar mijn immuunsysteem kijk. Dan ben ik 47. Die zwakte kende ik wel, ik heb een aantal allergieën, ben gevoelig voor infecties, maar nu kan ik het kwantificeren.
“En ik zou er wat aan kunnen doen, maar dan wil ik eerst weten wat werkt en wat niet. Op het gebied van een verouderde afweer zijn de bewijzen nog zwak.”
Maar kun je de veroudering terugdringen, kun je opgelopen schade herstellen?
“Natuurlijk wel. Het begint ermee dat we af moeten van dat zwart-witdenken uit de reguliere geneeskunde. Dat je gezond bent zolang je niet ziek bent. We moeten leren dat we ons lichaam moeten onderhouden. Net zo goed als je je auto regelmatig een grote beurt geeft en de olie ververst, moet je ook je lichaam in conditie houden.
“Dat kan met supplementen of medicijnen, maar het begint met een gezonde levensstijl. Ik vind het bijna onethisch om iemand met ouderdomsdiabetes of een versleten knie medicijnen voor te schrijven of een nieuwe knie te geven voordat je zo iemand hebt geholpen om meer te bewegen en gezonder te eten.
“Met die levensstijl is veel winst te halen. Als de gemiddelde Nederlander van een westers dieet zou overstappen naar een optimaal dieet, gaat zijn gezondheid er enorm op vooruit. Een zestigjarige krijgt er dan gemiddeld zes jaar bij. Een tachtigjarige nog altijd drie jaar. Daar is veel wetenschappelijk bewijs voor.”
Hoe zit het met die supplementen en medicijnen? Is daar ook bewijs voor?
“Minder. Er worden tientallen natuurlijke stoffen onderzocht die veroudering zouden kunnen vertragen. Net als bestaande medicijnen die mogelijk een gunstige bijwerking hebben. Neem lithium. Dat is een anti-psychosemiddel dat door die toepassing ook in het drinkwater zit. In wijken met hoge concentraties lithium lijken mensen langer te leven. Maar of dat door het lithium komt?
“Een ander voorbeeld is het alfaketoglutaraat, geen medicijn, maar een natuurlijke stof die deel uitmaakt van de citroenzuurcyclus. Laatst was er een studie waarbij proefpersonen dit middel zeven maanden hadden geslikt. Volgens hun biologische klok waren ze acht jaar jonger geworden.”
Acht jaar jonger? Door een voedingssupplement?
“Dat vonden wij ook wel een heel groot effect. We hebben besloten om die studie te herhalen.”
Is dat niet strijdig met jullie basisgedachte? Dat je medicijnen voorschrijft aan mensen om te voorkomen dat ze ziek worden en medicijnen nodig hebben?
“U vindt dat onnatuurlijk? Dat vind ik een lastige. Het is bijna een semantische discussie. Is het natuurlijk dat mijn lichaam veroudert? Het gaat mij erom dat wij leren hoe wij ons lichaam in de beste staat kunnen houden.
Een groter gevaar vind ik de wildgroei die aan het ontstaan is. Tal van bedrijven bieden tests aan waarmee ze de biologische leeftijd zeggen vast te stellen. Daar is ook veel vraag naar. Net als naar hun verjongingskuren. Ik wil geen oordeel over die bedrijven vellen, maar voor die kuren ontbreekt nu nog bewijs. Er is geen enkele indicatie dat een bloedinfuus of stamceltherapie effect heeft. Maar het gevaar dreigt dat dit vakgebied door enkele foutieve toepassingen in een kwaad daglicht komt te staan. Op mij en mijn collega’s rust de zware last dat we moeten waarmaken dat we veroudering kunnen behandelen.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten