Het was even stil rond Jodie Foster. Maar nu is de Amerikaanse actrice terug als advocate in The Mauritanian, een aangrijpend drama over 9/11 en het mensonterende gevangenisregime van Guantánamo Bay. ‘Alle films waaraan ik heb gewerkt gaan over de vraag: hoe doe je het goede?’
Op haar derde, als hoogblonde kleuter, maakte ze al haar eerste televisiespotje voor zonnebrandolie. Jodie Foster was een kindster in Hollywood. Series en films volgden, waaronder wereldsuccessen als The Accused en The Silence of the Lambs. Ze kreeg er Oscars voor. Nu is ze 58 en kijkt ze terug op 55 jaar werk in de filmbizz. Tot haar eigen verbazing.
Nog steeds krijgt de actrice veel scripts toegestuurd maar ze is kieskeurig. “Alleen als ik een scenario heel erg de moeite waard vind, als het verhaal me bij de lurven grijpt en de regisseur me aanspreekt, stem ik toe”, vertelt ze tijdens een Zoom-interview vanuit haar huis in Los Angeles. Sinds zeven jaar woont ze er samen met haar vrouw, fotografe Alexandra Hedison, de ex van Ellen DeGeneres. Fotolijstjes met haar twee zonen Charlie (22) en Kit (19) sieren de achtergrond.
Het verhaal waarvoor Jodie Foster na enkele jaren afwezigheid weer in actie wilde komen, is The Mauritanian. De film vertelt het aangrijpende verhaal van Mohamedou Ould Slahi, een dertiger uit Mauritanië, noordwest-Afrika, die werd verdacht van betrokkenheid bij de organisatie van de aanslagen op 11 september 2001. Hij werd opgepakt.
Intens spel
Zonder aanklacht kwam Slahi in 2002 in Guantánamo Bay terecht, het beruchte Amerikaanse detentiecentrum op Cuba, waar hij veertien jaar onder mensonterende omstandigheden gevangenzat. Slahi schreef er zijn autobiografie, Guantánamo Diary, die uiteindelijk een New York Times-bestseller werd.
In de film zie je hoe Slahi vreselijke martelingen ondergaat, hoe mensenrechten geschonden worden en hoe gedreigd wordt zijn moeder iets aan te doen. Onder grote fysieke en psychische druk wordt een bekentenis afgedwongen. De Frans-Algerijnse acteur Tahar Rahim, wiens intense spel al vaker is vergeleken met dat van Robert De Niro, is de man op overlevingstocht. Jodie Foster is zijn vasthoudende advocate, Nancy Hollander.
“Het verhaal van Mohamedou fascineerde me”, zegt Foster. “Zijn geschiedenis was voor mij de motor. Daarna kwamen alle andere vragen: wie is de regisseur? Wat is zijn of haar visie? Wat voor films heeft hij of zij eerder gemaakt? Spreekt het werk me aan?” Foster zegt uitgebreid research te doen voordat ze met een filmmaker in zee gaat. “Wat me in de Schotse regisseur Kevin Macdonald aansprak, is zijn achtergrond als documentairemaker. Dat leek me voor zo’n complexe, waargebeurde vertelling als van Mohamedou een pre.”
Een briljante student
Op te verfilmen boeken of scripts laat Foster een soort tekstanalyse los. “Ja, ik heb een heel analytische geest, dat bleek ook tijdens mijn studie.” Rond haar twintigste nam Foster even afstand van de filmwereld om literatuur te gaan studeren aan Yale University. Ze ontpopte zich als een briljante student. Op haar 23ste studeerde ze magna cum laude af op de Afro-Amerikaanse schrijfster Toni Morrison, en iets specifieker op Morrisons roman Song of Solomon waarin het levensverhaal werd verteld van een Afro-Amerikaanse man. Een academische carrière lonkte, maar ook Hollywood bleef trekken, met succes.
Dat wil zeggen: The Mauritanian oogt wel als een Amerikaanse film maar is een Brits initiatief. De Britse acteur Benedict Cumberbatch die een bijrol heeft, is een van de producenten; de BBC een van de deelnemende partijen. Een eerdere opmerkelijke film over het controversiële Amerikaanse gevangenenkamp kwam ook al uit Engeland: Michael Winterbottoms The Road to Guantánamo, over drie Brits-Afghaanse moslims die twee jaar zonder aanklacht gevangenzaten.
“Ik denk dat de Britse filmploeg er zeker van wilde zijn dat ze niet werd gecensureerd en dat ze niet met een Amerikaanse partij hoefde mee te bewegen”, legt Foster uit. “Op deze manier konden de Britten de film maken die ze wilden maken. Het doel was Mohamedou’s verhaal zo veel mogelijk vanuit zijn gezichtspunt vertellen en een complex karakter introduceren: een moslimman die het slachtoffer wordt van xenofobie.”
Terreur en angst
Twintig jaar na 11 september laat de film volgens Foster ook zien hoe het direct na de aanslagen met Amerika was gesteld. “Amerikanen werden geconfronteerd met terreur en angst. Maar de vraag is wat we deden met die gevoelens. De Amerikaanse regering gebruikte de losgewoelde emoties vooral om wraak te nemen. Zo werd ook Mohamedou het slachtoffer van terreur en angst, maar het geweldige aan zijn karakter is dat hij zich niet liet breken. Het tegenovergestelde gebeurde. Mohamedou liet zich zien als een vergevingsgezind en liefdevol mens, geholpen door zijn geloof, de islam. Dwars tegen alles in toonde hij zijn menselijkheid. Dat is de verbazingwekkende les van de film: mens blijven in onmenselijke omstandigheden.”
Heerlijk vond Foster het om in deze mix van gevangenis- en rechtbankdrama de advocate te spelen, die op afgelakte dossiers stuit en jarenlang vecht voor Slahi’s vrijlating. Grinnikend: “Mijn moeder riep altijd dat ik advocate of dokter zou worden. Actrice was ik al, dat kon ik niet meer worden.”
Ze is als vanzelf het vak ingerold, het was nooit een bewuste keuze. “Daarom vroeg ik me ook altijd af of ik wel een goede acteur was. Ik ben zelf altijd heel bang geweest om te falen. Geen idee waar dat vandaan komt, maar ik leef ermee. Misschien heb ik daarom veel films over angsten gemaakt, thrillers lenen zich prima om die te onderzoeken. Mijn eigen angst begin ik inmiddels een beetje onder de knie te krijgen. Ik heb niet meer het gevoel dat ik sterf als ik faal.”
Vlot meisje met een hese stem
En dat terwijl Foster van jongs af aan veel lof kreeg voor haar acteerwerk. Twaalf jaar was ze toen ze de jonge straatprostituee Iris speelde in Martin Scorsese’s psychologische misdaadfilm Taxi Driver. Foster, die voor de film haar eerste Oscarnominatie kreeg, viel op: een vlot meisje met een hese stem, een spleetje tussen de voortanden en een kuiltje in de kin dat snel schakelde van grappig naar ernstig. Samen met Scorsese en tegenspeler Robert De Niro stond ze in 1976 op de rode loper in Cannes waar de film de Gouden Palm won.
Foster is een van de weinige Hollywoodactrices die ook ging regisseren en produceren. Zo stippelde ze haar eigen koers uit. Daarbij ontwikkelde ze een voorkeur voor de rol van strijdlustige vrouw: karakters die terugvechten, uit de slachtofferrol stappen. Overrompelend sterk was ze eind jaren tachtig in The Accused, over een jonge vrouw die ervoor vecht de daders van een groepsverkrachting veroordeeld te krijgen.
In haar tweede Oscartriomf The Silence of the Lambs speelt ze een FBI-agente die het moet opnemen tegen een opgesloten seriemoordenaar – een psychologische krachtmeting. Maar voor Foster ging de thriller ook en vooral over een jonge vrouw in een mannenwereld die ervoor streed het leven van een andere jonge vrouw te redden.
Roerende speech
Als meisje koos ze filmrollen altijd met haar moeder die haar manager was, een zogeheten momager. “Mijn moeder was mijn grootste rolmodel”, zegt Foster desgevraagd. “Ze is twee jaar geleden overleden maar ik hoor haar stem nog steeds als ik met levensvragen zit. Mijn moeder was geen heilige, begrijp me goed, ze maakte er af en toe ook een zootje van, maar ze was zeker een leidend licht in mijn leven.”
Fosters moeder was een single mom die haar vier kinderen in haar eentje opvoedde, om de hoek bij Hollywood Boulevard, en altijd relaties had met vrouwen. Zelf maakte Foster haar coming-out vrij laat openbaar, op 50-jarige leeftijd, tijdens een Golden Globes-speech. Het was al bekend dat Foster lesbisch was maar de tijd – het was 2013 – vroeg om een officiële ontboezeming. Tijdens haar roerende speech speelde ze met de dwang om de wereld deelgenoot te maken van iets wat ze als heel persoonlijk ervoer, haar seksuele voorkeur. Juist omdat Foster als kleuter al in de schijnwerpers stond, had ze altijd sterk de behoefte gevoeld om haar privéleven af te schermen.
Wat ook een belangrijke rol speelde bij het bewaken van haar persoonlijke levenssfeer was de ervaring die ze als achttienjarige had. In 1981 werd een moordaanslag gepleegd op president Ronald Reagan. De dader was John Warnock Hinckley, Fosters stalker, die zei de daad uit liefde voor Foster te hebben gepleegd. Voor de jonge actrice die een tijdlang werd bewaakt, was het een grote schok. Ze werd meegesleurd in het wereldnieuws, in een verhaal waar ze eigenlijk niks mee te maken had.
Hoe doe je het goede
Op een bepaalde manier spiegelt The Mauritanian die ervaring. Ook Mohamedou Ould Slahi raakte betrokken bij een afgrijselijke geschiedenis, een verhaal op het wereldtoneel, waar hij niets mee van doen had. Het koste hem veertien jaar van zijn leven.
“Ik denk dat al mijn films wel een ethische component hebben”, zegt Foster. “Ik voel me tot dat soort verhalen aangetrokken. Alle films waaraan ik heb gewerkt gaan over de vraag: hoe doe je het goede?
“Dat zeg ik ook altijd tegen mijn kinderen: ik verwacht niets van jullie. Als ik morgen doodga, is het enige wat jullie moeten onthouden: doe het goede. Het betekent niet dat je geen fouten kunt maken. Het betekent dat je het probeert, dat je je bewust bent van het vermogen om te leren.”
De recensie van The Mauritanian vindt u op www.trouw.nl/cultuur en morgen op de filmpagina‘s.
Ere-Gouden Palm in Cannes
Voor haar hele oeuvre krijgt Jodie Foster een ere-Gouden Palm op het (uitgestelde) filmfestival van Cannes. Dat vindt dit jaar plaats van 6 t/m 17 juli. Foster is een graag geziene gast in Cannes, ook omdat ze op het Lycée Français in Los Angeles vloeiend Frans leerde spreken. Als 13-jarige bezocht ze het festival voor het eerst, samen met Robert de Niro, om de Gouden Palm voor Taxi Driver in ontvangst te nemen. Vijf jaar geleden ging haar vierde film als regisseur er in première: Money Monster, een thriller met George Clooney en Julia Roberts over de gevolgen van de financiële crisis.
In Filmmuseum Eye kun je op reis naar de innerlijke wereld, maar dan zonder smartphone
Wat gebeurt er als filmmakers het tweedimensionale bioscoopdoek doorbreken? Dan sta je ineens tussen de Argentijnse geesten, of op een druk Chinees kruispunt, zo blijkt op de zomerexpositie van Filmmuseum Eye.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten