Theaterregisseur Ivo van Hove werkte in de lockdown door, onder meer aan Age of Rage, te zien op het Holland Festival
Bovendien komt vanaf zondag een droom van Van Hove uit: toneelmarathon Romeinse Tragedies wordt, deels juist dankzij corona, in feuilletonvorm uitgezonden op tv.
In februari 2020 werden in Azië de eerste speelbeurten van zijn gezelschap geannuleerd, ‘toen het hier nog de ver-weg-show was’, vertelt Ivo van Hove (62), directeur van Internationaal Theater Amsterdam (ITA). Hij weet niet eens meer waar ze speelden, Shanghai misschien? En het drong zeker niet door dat dit virus een wereldwijd probleem zou kunnen worden. Van Hove: ‘Ik vloog op dat moment steeds heen en weer tussen Parijs, waar ik met Isabelle Huppert La ménagerie de verre repeteerde, en New York, waar ik werkte aan West Side Story, dus ik zat een beetje in een tunnel. Ik zag mensen in Parijs elkaar groeten met hun elleboog, maar ik stond er niet echt bij stil. Daar had ik geen tijd voor.’
La ménagerie de verre ging in première op 7 maart 2020, en heeft een week kunnen spelen. Van Hove is nu net terug uit Parijs, waar de productie binnenkort opnieuw te zien zal zijn. In de tussenliggende 14 maanden werden van zijn internationaal toerende gezelschap wereldwijd zo’n zeventig voorstellingen geannuleerd. ‘Dat is natuurlijk wel heel zuur.’
Zelf maakte u hiervoor zo’n zes producties per jaar, en reisde voortdurend de wereld over. Ook dat viel allemaal weg.
‘Ja, maar het wonderlijke toeval was dat ik, samen met Jan (Versweyveld, zijn levenspartner en vaste scenograaf, red.) juist had besloten om tussen maart en september geen nieuwe voorstellingen te maken. De jaren daarvoor hadden we een nogal forse productie gehad, veel internationaal, en met een paar heel bijzondere hoogtepunten, zoals de samenwerking met David Bowie bij Lazarus en de nieuwe West Side Story op Broadway. We hadden net bedacht dat het goed zou zijn om even iets minder te doen, en toen stond de wereld stil.’ Lacht: ‘Alsof ik het zo had bedacht.’
De voordelen van de theatersluiting? ‘Ik ben een ochtendmens, dus ik vind het niet zo erg dat ik nu niet iedere avond in het theater hoef te zijn. Ik heb eindelijk een stapel ongelezen boeken kunnen lezen. Jan en ik zijn veel gaan wandelen, en we hebben meer dan ooit gekookt. Jan vooral, want ik kan niet koken. Behalve frietjes dan.’
Een lockdown betekent in het universum Versweyveld-Van Hove overigens niet – nóóit – dat er minder wordt gewerkt. Van Hove, glimlachend: ‘Integendeel.’ Zijn gezelschap kwam de eerste lockdown door met een lezingenreeks van Boccaccio’s Decamerone, en in december pakte ITA op vergelijkbare wijze Alice in Wonderland aan. Tussendoor regisseerde Van Hove toch nog een (kleine) productie – de solo Wie heeft mijn vader vermoord naar het boek van Édouard Louis. En ondertussen ontwikkelde het gezelschap ambitieuze livestreamplannen voor het onlineplatform ITAlive. Van Hove: ‘Die innovatie was al langer een wens, maar is als gevolg van corona in een stroomversnelling gekomen. We hebben nu heel vrij kunnen experimenteren met cameravoering, en veel geleerd.’
Een andere innovatie is theater op tv. Toneelmarathon Romeinse Tragedies uit 2007 wordt vanaf 30 mei in tien afleveringen van een half uur op tv uitgezonden. Waarom is voor deze vorm gekozen?
‘Een feuilleton! Dat is een oude droom van mij, die had ik destijds, in 2007, al. Toen was er in een vroeg stadium ook contact met een omroep, maar werd vijf uur Shakespeare nog te moeilijk geacht voor tv. Maar sinds corona, en het extra geld dat de NPO ontving om te investeren in cultuur, hebben televisiemakers ons nu toch echt ontdekt. En hebben ze kunnen constateren dat wat wij maken wel degelijk toegankelijk is, en er een groot potentieel publiek voor bestaat.
‘Romeinse Tragedies gaat over de wisselwerking tussen politiek, volk en media. In de theaterversie konden de toeschouwers – het ‘volk’, zeg maar, zich mengen onder de acteurs. Nu, op tv, kunnen we juist de mediacomponent versterken. Zo lopen er voortdurend cameramannen door het beeld, en worden de politici elk moment gefilmd. De afleveringen benadrukken de omloopsnelheid, de korte adem. Daarmee wordt het nadrukkelijker een commentaar op het mediacircus rond de politiek. En dat is weer enorm actueel: kijk naar de formatie en de aantekeningen van Kajsa Ollongren. Overal staat een camera op.’
Na de uitzending van Romeinse Tragedies wacht Internationaal Theater Amsterdam in juni een heuse heropening. Op het Holland Festival speelt het gezelschap de nieuwe marathonvoorstelling Age of Rage, een grootscheepse montage van zeven stukken van de Griekse toneelschrijver Euripides, over de gevolgen van de Trojaanse oorlog, en hoe die generaties lang voelbaar blijven.
Age of Rage past in Van Hoves ambitieuze, meer politiek geladen producties, zoals Romeinse Tragedies, The Fountainhead (2014) en Kings of War (2015). Van Hove: ‘Dat zijn grote, complexe voorstellingen die vertrekken vanuit één ogenschijnlijk simpel idee: doorgeslagen neoliberalisme in The Fountainhead, leiderschap in Kings of War. In Age of Rage is het woede. Hoe woede meer en meer een drijvende kracht achter sociale en politieke omwenteling wordt, en we dat als samenleving ook aanvaarden.’
Hoe bedoelt u dat precies?
‘Kijk naar de voorbije jaren: de gele hesjes in Frankrijk, de protesten in Hongkong, de opkomst van de Black Lives Matter-beweging. Maar ook: de bestorming van het Capitool en de anti-lockdownprotesten. Over de gehele breedte van het politieke spectrum is er opstand. De overtuigingen variëren, maar de woede is vergelijkbaar.
‘Het lijkt alsof problemen steeds moeilijker opgelost kunnen worden op de democratische manier, via bureaucratie, rechtspraak, wetgeving. Oplossingen moeten steeds vaker geforceerd worden.
‘Zo lijkt de ene strijd de volgende op te roepen, waarbij ik me weleens afvraag: is de democratie daar tegen bestand? Voor je het weet beland je in een cyclus van woede en geweld. Onze voorstelling gaat over hoe de ene gewelddaad de volgende opwekt, en mensen dat altijd weer voor zichzelf zullen rechtvaardigen. Het is een groots, universeel en actueel verhaal, en het is fantastisch om dat weer voor publiek te kunnen spelen.’
En daarna, wat staat er voor ITA in het nieuwe seizoen op het programma? Valt dat al enigszins te plannen?
Nu moet Van Hove een ergernis van het hart. ‘Die chaos rond het heropeningsplan voor de cultuursector! Dat wordt maar erger en erger. Als je het vergelijkt met andere landen is dat gerommel met data hier… laat ik het netjes zeggen: niet stimulerend. Je kunt op z’n minst heldere afspraken maken en die goed communiceren. Die duidelijkheid ontbreekt totaal.’
Aan de andere kant: zijn gezelschap heeft de afgelopen tijd drie volwaardige producties klaargestoomd, die komend seizoen zeker zullen gaan spelen: Romeo en Julia in regie van Michiel van Erp, Cliënt E. Busken, naar het bekroonde boek van Jeroen Brouwers in regie van Maria Kraakman, en Michael Cunninghams De Uren, geregisseerd door Eline Arbo.
Daar komt bovendien nog een bijzondere wereldpremière bij. Van Hove verwierf als eerste de rechten voor een toneelbewerking van de nieuwe roman van Édouard Louis: Combats et métamorphoses d’une femme (‘Gevechten en metamorfosen van een vrouw’), dat half april in Frankrijk verscheen en in juni uitkomt in de Nederlandse vertaling.
Van Hove: ‘Édouard kwam kijken bij Wie heeft mijn vader vermoord, en was daar erg over te spreken. Toen stuurde hij me een nog ongecorrigeerde drukproef van zijn nieuwe boek; een groot blijk van vertrouwen. Of ik interesse had. En dat had ik.’
Na het boek over de tragische teloorgang van zijn vader, in een hard, kansarm arbeidersmilieu, duikt Louis in ‘Gevechten’ in het leven van zijn moeder, een vrouw die na een ongelukkig huwelijk op haar 40ste voor zichzelf koos en een nieuw leven opbouwde in Parijs.
Van Hove: ‘Deze vrouw had een droom, ze wilde kok worden, maar wordt door haar huwelijk veroordeeld tot een leven als huisvrouw. Niets mag ze zelf bepalen, niet werken, geen rijles, ze mag niet eens haar eigen kleding kopen en draagt een oude jas van haar man. Met haar ontsnapping herwint ze haar autonomie. In Parijs is ze ook arm, maar nu is ze tenminste zelfstandig.’
Waarom sprak dit boek u zo aan?
‘Louis’ eerdere boeken, die ik allemaal erg goed vind, zijn heel hard en gewelddadig. Daar spreekt veel boosheid uit. Dit boek is heel anders, hierin schuilt een grote tederheid. Het gaat over de moeizame emancipatiestrijd van een vrouw, maar is ook een poging van haar zoon om zich met haar te verzoenen. Louis worstelt met zijn homoseksualiteit in een homofoob milieu, en zijn moeder, dat zagen we in eerdere boeken, laat zich daar vaak grof en onverdraagzaam over uit. Maar langzaam ontdekt hij dat haar gevecht en het zijne veel overeenkomsten hebben. Hij probeert haar echt te begrijpen.’
Raakte dat u ook omdat uw eigen moeder in 2019 is overleden?
‘Nee, dat geloof ik niet, er zijn niet zoveel overeenkomsten tussen zijn moeder en die van mij. Hoewel, dat zeg ik nu wel… Wat ze gemeen hebben is het gebrek aan kansen. Mijn moeder heeft nooit gewerkt, dat was simpelweg niet aan de orde. En ze was heel creatief, ze schilderde, maar ze heeft nooit de kans gehad om dat verder te ontplooien. Ze heeft alleen haar middelbare school afgemaakt. Daar was zij ook gefrustreerd over.’
Herkent u het milieu waarin Louis’ werk is gesitueerd?
‘Mijn vader was apotheker, dus wij hadden het relatief goed. Maar ik ken die sfeer en subcultuur wel uit het Kwaadmechelen van de jaren zestig, een klein dorp met aan de ene kant de Italiaanse gastarbeiders en aan de andere kant de boeren. Mijn opa was een eenvoudige stoffenhandelaar die met zijn handeltje op zijn brommer langs huizen ging. Het huis van mijn grootouders werd nog verwarmd met zo’n Leuvense stoof. Of beter gezegd: níét verwarmd. Ze hadden voor de hele winter aardappels in de kelder, en aten eens per week een stukje vlees. Ik vond het er heerlijk, maar die schraalheid, dat ploeteren, herken ik wel in het werk van Louis.’
En de homofobie waar Louis over schrijft, heeft u die in uw jonge jaren ook ervaren?
‘Niet op die manier, nee. Op mijn 11de ging ik naar een internaat, dus toen was ik weg uit het dorp. Ik had ook niet zo’n heftig conflict met mijn moeder als Louis. Wel zijn Jan en ik het huis uitgezet toen ik hem voor het eerst meenam. Hij was bij mijn ouders eerst niet welkom. Maar dat is geleidelijk aan goed gekomen; na een paar jaar veranderde dat. Ik heb mijn ouders daarin altijd gerespecteerd, en we zijn langzaam naar elkaar toegegroeid. Ik heb er vrede mee dat het zo gegaan is. Het was maar een paar jaar hè? Jan en ik zijn nu 42 jaar samen.’
Wie gaat de moeder spelen in het stuk?
‘Marieke Heebink. Zodra ik het las zag ik haar voor me; zij is geknipt voor deze rol.’
Romeinse Tragedies is vanaf 30 /5 te zien bij de VPRO. Age of Rage gaat 20/6 in première op het Holland Festival. Gevechten en metamorfosen van een vrouw is van 9 t/m 18/9 te zien in de Toneelschuur. Kaartverkoop start 15/6. Info en kaarten: ita.nl, toneelschuur.nl
Tien keer Romeinse Tragedies op tv
In Romeinse tragedies (2007) combineert Ivo van Hove de drie tragedies van Shakespeare over het oude Rome: Coriolanus (1608), Julius Caesar (1599) en Antonius & Cleopatra (1606). In de eerste verspeelt Coriolanus de gunst van het volk, de tweede toont de opmars van de populist Julius Caesar en in het derde stuk verschuift de focus naar de mensen achter de macht. Romeinse Tragedies speelde gedurende elf jaar 172 keer in twaalf landen. Vanaf 30/5 zendt de VPRO Romeinse Tragedies uit als 10-delig tv-feuilleton.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten