Op de set van ‘De Slag om de Schelde’: de ruïnes in Vlissingen komen er digitaal bij

De Slag om de Schelde Voor een oorlogsfilm in het kader van 75 jaar Bevrijding viel de keuze op een half vergeten episode: de slag om de Schelde. Een veldslag was in de Nederlandse film nog nooit gedaan.

• Coen van Zwol

28 januari 2020

Op de set van oorlogsfilm ‘De Slag om de Schelde’: opnames van de aftocht van de Duitsers uit Vlissingen. Foto Walter Herfst

Dolle Dinsdag in Vlissingen. De Wehrmacht druipt af langs de Sint Jacobuskerk: twee paardenkarren met koffers, plunjebalen en melkbussen, een motor met zijspan, een jeep gecamoufleerd door dennentakken, een truck beladen met matrassen. Zeeuwse burgers kijken behoedzaam toe, hoofdrolspeler Susan Radder (Teuntje) doorkruist druk kwetterend met een vriendin de Duitse colonne.
En cut! „Nog een potje met rook alsjeblieft”, vraagt regisseur Matthijs van Heijningen jr. als de Duitse karavaan zich na weer een rondje om de kerk op het beginpunt verzamelt voor een nieuwe aftocht, nu met een peloton vuile, bebloede soldaten extra. Het is mistig en heiig deze woensdag: ideaal weer. Achter de replica van een betonnen tankmuur worden straks digitaal de ruïnes van Vlissingen geplakt. Wat daar in 1944 na de talloze geallieerde bombardementen nog overeind stond, ging bij de Britse amfibische landing van 1 november tegen de vlakte.
De Slag om de Schelde, met een budget van 14 miljoen euro de duurste Nederlandse oorlogsfilm na Zwartboek, gaat over de vergeten ploeterslag om Beveland en Walcheren in de herfst van 1944. De première is op 26 november, daarna zendt NPO hem eenmalig uit en lanceert mede-financier Netflix de film in 2021 wereldwijd als The Forgotten Battle.

„Nog een potje met rook alsjeblieft” – opnames van ‘De Slag om de Schelde’.
Foto Walter Herfst

Vitaal belang

Het begon met het veteranenfonds, zegt producent Alain de Levita. Het Vfonds wilde in het kader van 75 jaar Bevrijding geld steken in een speelfilm die de Tweede Wereldoorlog voor jongeren tot leven bracht. De Levita: „Iets groots en iconisch als Soldaat van Oranje.” De Levita, net klaar met zijn oorlogsfilm Bankier van het Verzet, ging met regisseur-scenarist Paula van der Oest, partner in zijn nieuwe bedrijf Levitate Film, op zoek naar een nog niet verfilmde episode. Het werd de slag om de Schelde: van vitaal belang, maar half vergeten.
Regisseur Matthijs van Heijningen werd uitgenodigd om mee te denken, vertelt hij tijdens een lunch in de bibliotheek van Vlissingen, waar figuranten in Zeeuwse boerenkiel of Wehrmacht-uniform op hun beurt wachten. „Ik ben zelf best een oorlogsfanaat, als 15-jarige hield ik een spreekbeurt over Anton Mussert. Maar de regie over een opdrachtfilm van het Vfonds? Mwah. Dat klonk nogal schools en educatief.”
Matthijs van Heijningen jr., zoon van de flamboyante filmproducent, is een grootheid in de reclame. De met zijn gezin tussen Amsterdam en Los Angeles pendelende regisseur viel met zijn grappige minifilmpjes vaak in de prijzen; in 2017 was een spotje voor autofabrikant Kia met komiek Melissa McCarthy als milieustrijder het populairste reclamespotje van de Amerikaanse Superbowl. Maar een Hollywoodcarrière kwam niet echt van de grond: een zombiefilm in Las Vegas sneuvelde op de valreep, een verdienstelijke ‘prequel’ van horrorklassieker The Thing werd in 2011 geen succes.
Al meedenkend over De slag om de Schelde ging de regie toch lonken. Een veldslag was in de Nederlandse film nog nooit gedaan. Van Heijningen: „De slag om de Sloedam is echt super Hollands. Bagger, lege polders en een lange strekdam naar Walcheren zonder enige beschutting. Een beetje Eerste Wereldoorlog eigenlijk.” Bij de helse bestorming van die 1,4 kilometer lange dam met een bomkrater in het midden leden Canadese troepen begin november 1944 zware verliezen.
De slag om de Sloedam werd in november in Litouwen opgenomen, op een dam tussen twee visvijvers. Van Heijningen: „We mochten daar van alles opblazen zonder vergunningen of gedoe met de milieudienst. Het was een modderbad, met acteurs tot hun middel in het water.” Er volgden opnames in Sint Truiden – een vliegtuig dat neerstort – de slikken van het Lauwersmeer en in Veere en Middelburg. Driekwart van de film is nu klaar, schat De Levita. Vandaag hoopt hij op 2,5 minuten film: de Duitse aftocht en de intocht van verse troepen, soms gefilmd door de ruiten van de bakkerij waar het Zeeuwse verzet samenschoolt. Hopelijk zoomt de camera niet in op een Duitse verordening in het steegje: die gelast de evacuatie van Scheveningen.
Met digitale trucage kan je met 14 miljoen euro veel meer doen dan in 2006 bij Zwartboek, zegt producent De Levita. „Dit zal er niet misselijk uitzien.” Al was het weer niet genoeg om de bestorming van het Duitse hoofdkwartier in Grand Hotel Brittania in scène te zetten, die eerder het magistrale slotakkoord van oorlogsklassieker The Longest Day (1962) inspireerde. „Dat hotel nabouwen kostte een miljoen euro.”

Lees ook de achtergrond over de slag om de Schelde: was die echt nodig?

Geen ouderwetse reconstructie

Scenarist Paula van der Oest (Lucia de B.) zegt dat je bij De Slag om de Schelde niet moet denken aan een ouderwetse reconstructie als A Bridge too Far. In haar script kruisen drie verhaallijnen elkaar op een zeker moment. „Twee jongens en een meisje, zonder amoureuze verwikkelingen.” Acteur Tom Felton, bekend als Harry Potters vijand Draco Malfoy, speelt een Engelse piloot wiens hangglider boven Zeeland neerstort. Hij vecht aan de goede kant, maar om de verkeerde reden: lekker schieten. Gijs Blom is Marinus, een NSB-jongen die juist uit oprecht, maar misplaatst idealisme voor de Duitsers vecht, al wankelt zijn geloof na zijn ervaringen aan het Oostfront. Teuntje (Susan Radder) denkt neutraal te kunnen blijven. Zij is secretaresse van de NSB-burgemeester en ziet dat als een gewone baan. Maar haar broer zit bij het verzet.
Van Heijningen: „De Tweede Wereldoorlog is het ideale toneel voor al die grijze nuances van goed en kwaad. Annie M.G. Schmidt werkte indertijd in de bibliotheek van Vlissingen. Haar chef vroeg: heb je dat bordje ‘Verboden voor Joden’ al opgehangen? Wat doe je dan? Weigeren kost je je baan, ophangen is collaboratie. Annie M.G. Schmidt liet een collega dat bord ophangen. Ook een oplossing.”

Figuranten tijdens opnames van ‘De Slag om de Schelde’.
Foto Walter Herfst

De opnames lopen vandaag op rolletjes: slechts één keer slaat een antieke Duitse jeep af. Achter dranghekken leggen Zeeuwen de Duitse colonne met mobieltjes vast. Clasien Schreurs (85) huivert als een peloton Wehrmacht richting filmset marcheert. „Het brengt wel iets in je boven. Als meisje van tien zag ik zulke soldaten een Joods gezin onder schot houden.” Maar toen ze bij een herdenking in Rotterdam het brommen van gerestaureerde Britse Lancaster-bommenwerpers hoorde, vond ze dat nog veel akeliger. „Bij de Britse landing van 1944 schuilden wij op scheepswerf de Schelde, waar mijn vader werkte. Ik herinner me de Walstraat vol bakstenen, hout en draden, maar die Lancasters jagen me toch meer angst aan.”
De stemming in Zeeland is veel positiever dan bij De Storm, zegt Alian de Levita. Voor dat drama over de Watersnoodramp van 1953 week hij in 2009 na veel Zeeuwse tegenwerking uit naar de Vlaamse Potpolder. De Zeeuwen worden niet graag aan die ramp herinnerd, zeker niet via een film over een ongehuwde jonge moeder die aan haar benepen gereformeerde boerenmilieu wil ontsnappen. De Levita: „Dit keer is echt iedereen enthousiast. In 1944 hebben ze hier vreselijk geleden, dat verhaal is onder het tapijt geveegd. Deze film is ook een soort erkenning.”

NRC Film