Filosoof
Stine Jensen kreeg tijdens een yogaweek onwetend een koekje met
hallucinerende werking en dat opende haar ogen voor de gevaren van
moderne spiritualiteit. Ze schreef er een boek over. ‘Eeuwige
verlichting is een illusie.’
Filosoof
Stine Jensen (47) ging in de lente van 2016 vol goede moed naar een
cursusweek mediteren in Frankrijk. Als ze met haar bagage de afgelegen
boerderij in de Alpen betreedt, heeft ze nog geen idee dat ze die later
die week halsoverkop zal verlaten. Ze zegt dat ze tijdens een meditatie
met een koekje is gedrogeerd door de leiding, waardoor ze in ‘een soort
psychose’ belandde.
Dit
bizarre incident deed Jensen inzien dat moderne spiritualiteit soms
lang niet zo ‘zen’ is als we denken. Haar nieuwe boek ‘Goeroes’ is een
persoonlijke zoektocht naar de verleidingen en gevaren van moderne
spiritualiteit. Maar voordat ze er daar een aantal van uitlicht, moeten
we eerst terug naar Frankrijk.
De
meditatieweek was een standaardonderdeel van Jensens opleiding tot
yogadocent. “Het was een week voor gevorderden”, zegt Jensen, “waarin ik
voor het eerst een module volgde bij de leraar Karta Singh.”
Jensen
merkte al snel dat Karta de yogische principes wel erg ver doorvoerde.
Zo eten yogi’s lichte maaltijden en staan ze vroeg op. Maar hier waren
de maaltijden wel erg karig – “als ontbijt een paar appelschijfjes met
notenpasta, als avondeten wat kool en noten” – en werd de nachtrust
gereduceerd tot drie uur slaap. In combinatie met urenlange meditaties
en de opdracht om twee dagen lang geblinddoekt door te brengen was de
week, zacht uitgedrukt, nogal pittig.
Tijdens
een meditatie, waarbij Jensen razende honger had, gebeurde er iets
onverwachts. Jensen: “We moesten een cirkel vormen, een tijdje hand in
hand rondlopen op een mantra, en vervolgens tot stilstand komen en onze
armen voor ons houden, de handen in een kommetje.” In elk kommetje werd
een kruidig koekje gelegd. Ze kregen ook een bekertje koffie. Dat
ritueel herhaalde zich nog twee keer. “Ik was verbaasd want koffie met
een koekje was toch uit den boze in de yogawereld?”, schrijft ze in haar
boek. “Maar yogisch of niet, ik stortte me uitgehongerd en als een
bezetene op het koekje.”
Wat er daarna
gebeurd is, weet Jensen niet meer precies. “Het zal een uur of vier,
vijf ’s middags zijn geweest toen ik een raar gevoel kreeg in mijn
hoofd. Ik liep naar de deur en keek naar de groep, met een groot gevoel
van afstandelijkheid”, zegt ze. Jensen zag een groep van zo’n zestig
mensen, gehuld in witte kleding in kleermakerszit op schapenvellen
zitten met hun handen gestrekt in de lucht. Sommige mensen maakten
spastische bewegingen, anderen fladderden met hun armen. “Bij mij voelde
het alsof mijn bewustzijn aan het splijten was, alsof ik twee hoofden
had, alsof ik gek aan het worden was. Ik werd extreem angstig, paranoïde
en voelde mijn hersenen tegen mijn schedel bonken.”
Paniek
Jensen
loopt weg van de groep, belt in paniek haar vriend op en vertrekt de
volgende ochtend. In het vliegtuig heeft ze last van waanbeelden.
Eenmaal thuis neemt ze contact op met de organisatie en komt ze erachter
dat er nootmuskaat in de koekjes moet hebben gezeten. Dat kan in grote
hoeveelheden zorgen voor een psychedelische trip, in Jensens geval een bad trip.
Via
een assistent-trainer hoort Jensen later dat het niet de bedoeling was
dat zij een koekje kreeg. De leiders hadden al gemerkt dat zij ‘geen
vertrouwen had’ en zich niet veilig voelde. In die omstandigheden kun je
sneller een bad trip krijgen.
Pas een
paar dagen na het gebeurde voelde haar hoofd weer normaal. “Ik verbaas
me er nog steeds over dat ik als enige weg ben gegaan en zestig anderen
zijn gebleven, ervan uitgaande dat alles wat Karta deed goed moest
zijn.”
Het incident zorgde ervoor dat
ze opeens wantrouwig naar haar yoga-matje keek. In 2015 schreef Jensen
nog het boek ‘Go East’, waarin ze vertelt hoe kundalini-yoga haar
geholpen heeft bij een burn-out en ervoor zorgde dat ze zich weer
levendig en in contact met haar lichaam voelt. Na die ervaring in
Frankrijk, waar ze de schaduwzijden van een spirituele training ervoer,
stopte ze tijdelijk met yoga. “Ik was gaan twijfelen aan het medicijn
dat ik zo hartstochtelijk verdedigde in mijn boek en in de media. Toen
besloot ik ‘Goeroes’ te schrijven, om ook de schaduwkanten van
spiritualiteit te belichten.”
In het boek beschrijft ze vijf gevaren, op drie ervan gaat ze hier in.
Gevaar 1: een charismatische leider
De
gevaren van moderne spiritualiteit komen overeen met de verleidingen
ervan, stelt Jensen. “Elke positieve verleiding kan omslaan in een
gevaar. Neem de charismatische leider, of goeroe. Charismatisch
leiderschap kan fantastisch zijn, denk aan Obama. Het wordt gevaarlijk
wanneer zo’n gave om goed te spreken en mensen te beïnvloeden omslaat in
manipulatie.
“Dat is bijvoorbeeld
gebeurd bij Bhagwan, de Indiase goeroe die in de jaren zeventig en
tachtig populair was. Eerst wilde hij het beste in zijn leerlingen naar
boven halen, later gebruikte hij zijn charisma enkel voor zijn eigen
gewin en reed hij rond in Rolls Royces. Een goede leider wil van zijn
leerlingen ook een goede leider maken. Een slechte leider wil de
leerling aan zijn voeten.
“Nu zit er
natuurlijk een verschil in een hele yoga-opleiding volgen, zoals ik
deed, of één keer per week naar een lesje gaan. Maar ook dan is het van
belang om over de meester-leerlingrelatie na te denken. Ik sprak een
mannelijke yogadocent die zei dat hij op zijn matje het goede en het
licht vertegenwoordigt, ofwel hetgeen wat zijn leerlingen ambiëren. Na
de les staan er altijd zes vrouwen om hem heen die nog iets willen
vragen. De docent moet zich daartoe zien te verhouden, maar de leerling
ook. Denk er daarom bewust over na wat jij daar elke week doet en
zoekt.”
Gevaar 2: een groep met aantrekkingskracht
“Niet
alleen een leider kan charisma hebben, maar een groep, idee of techniek
ook. Het aantrekkelijke van een groep is dat je daarin ziet wat je zelf
kunt worden. Bijvoorbeeld sterke, bewuste mensen vol zelfvertrouwen die
goed in hun vel zitten. Daar kun je graag bij willen horen.
“We
leven in een individualistische samenleving, waarin we onafhankelijk
moeten zijn en velen zich eenzaam voelen. De populariteit van moderne
spiritualiteit zit hem vaak ook in de aantrekkingskracht van bij zo’n
gemeenschap horen. Een groep kan heel helend werken. Je vergeet even het
zelf, dat altijd zo druk is met zichzelf. En je kunt opgaan in de
energie van een groep: ik vond het lastig om thuis in mijn eentje te
mediteren, maar in een groep lukte het wel.
“Een
groep wordt gevaarlijk als er groepsdenken ontstaat. Je denkt dan niet
meer zelf, maar conform de groep en de idealen. Dat gebeurde ook bij dat
koekje. Mensen vertrouwden blind op Karta. Hij had toch het beste met
ons voor? En het hoorde toch bij het traject? Dat zijn ongezonde
situaties.”
Gevaar 3: de hoop op verlichting
“Verlichting
is de pot met goud aan het einde van de regenboog, het spirituele
einddoel. De kortste definitie van verlichting die ik ken, luidt: zijn
met dat wat is. Wie wil dat nu niet? Veel spirituele trainingen
verkondigen abstracte en positieve ideeën. Ik noem dat ‘charismatische
ideeën’. Naast verlichting vallen ook vaak de termen liefde, geluk,
vrijheid, compassie en positief denken. Ook die zaken willen we
natuurlijk allemaal wel, en het tegenovergestelde willen we absoluut
niet. Maar eigenlijk horen ze bij elkaar. Je kunt niet de hele tijd
gelukkig zijn, daarvoor moet je soms ook ongelukkig zijn. Net zoals er
geen licht is zonder schaduw.
“Er zijn
spirituele beloftes dat een wereld met alleen liefde en geluk mogelijk
is, en goeroes die beweren dat je opeens – poef! – voor altijd verlicht
zal zijn. Ik denk dat het gevaarlijk is om dat te geloven, omdat het een
illusie is. We leven nu eenmaal in dualiteit. Het blijft altijd werken
om non-duaal te zijn.”
Scheurtjes
Inmiddels wantrouwt Jensen haar yogamatje
niet meer. Ze heeft ingezien dat overgave geen doel is dat je kunt
bereiken, maar een proces. “Ik zal altijd heen en weer blijven gaan, me
de ene keer spiritueel meer kunnen overgeven dan de andere keer. Dat
nootmuskaatkoekje deromantiseerde mijn spirituele beeld. Ik dacht dat ik
alle antwoorden zou kunnen vinden in yoga en meditatie, maar dat is
niet zo.
“In mijn spirituele
ontwikkeling had ik eerst een soort verliefdheidsfase (‘ik heb het
gevonden!’), waarna een huwelijksfase volgde (‘ik ga hiermee door’).
Toen kwamen er wat scheurtjes (‘wat ben ik eigenlijk aan het doen?’), en
een tijdelijk moment van scheiding. Nu ben ik in de periode dat ik me
daartoe verhoud, en ervoor kies om me weer wat meer over te geven.”
Lees ook:
Yoga is de trend voorbij nu zelfs in het leger de workshops vol zitten
Nu zelfs in het leger de yoga-workshops vol zitten, kunnen we er niet meer omheen: yoga is mainstream geworden.
Nu zelfs in het leger de yoga-workshops vol zitten, kunnen we er niet meer omheen: yoga is mainstream geworden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten