Frankrijk staat even stil: ‘Iedereen die een hart heeft, sidderde bij de beelden’

Passanten bekijken de Notre-Dame, waarvan het dak verwoest is in de brand. Beeld AFP

Frankrijk rouwt om de brand in de Notre-Dame, en de rampspoed lijkt de Fransen te verenigen. Zo voelen ze dat ook in die andere, minder bekende Parijse kerk: de Saint-Sulpice. ‘Of je nu religieus bent of niet, zoiets raakt iedereen.’

Daan Kool16 april 2019, 21:51

Priester Jean-Loup Lacroix kan de sleutel van zijn kantoor niet vinden. ‘Ik had hem toch hier neergelegd?’, vraagt hij aan een collega in een paars habijt. Terwijl hij zoekt, rinkelt zijn telefoon onophoudelijk. ‘Nee, dit is niet bepaald een handige dag om mijn sleutels kwijt te raken’, zegt Lacroix met gevoel voor understatement.

Père Lacroix is de beheerder van de Saint-Sulpice, de op een-na-grootste kerk van Parijs. De 17de-eeuwse kathedraal is onder kunsthistorici vooral bekend om het indrukwekkende houten orgel. Poëzieliefhebbers zouden de kerk kunnen kennen als de plek waar de Duitse dichter Heinrich Heine trouwde. Maar de meeste toeristen laten de Saint-Sulpice – zo’n twee kilometer ten zuidwesten van de Notre-Dame – links liggen.

Macron: herbouwen in vijf jaar

President Emmanuel Macron heeft dinsdagavond in een televisietoespraak beloofd de Notre-Dame binnen vijf jaar te herbouwen. ‘We gaan de kathedraal weer opbouwen nog mooier dan ze was en ik wil dat het binnen vijf jaar van nu gebeurt’, aldus Macron. ‘Dat kunnen we. Maar laten we niet in de val trappen van overhaasting’. Voor het herstel van de Notre-Dame is in minder dan een dag al meer dan 700 miljoen euro bijeengebracht, met name door een klein aantal vermogende families uit het Franse bedrijfsleven.

Maar nu doet de kerk van Lacroix ineens dienst als ‘surrogaat-Notre-Dame’. De missen die in de aanloop naar Pasen in de door brand gehavende kathedraal zouden plaatsvinden, zijn verplaatst naar de tweede kerk van de Franse hoofdstad. Als aanstaande vrijdag de kruisdood van Christus wordt herdacht, zullen de gedachten van de kerkgangers ongetwijfeld ook uitgaan naar de Notre-Dame, en naar de brand die de middeleeuwse Oude Dame van Parijs maandagavond deels in de as legde.

Iets goeds

‘Ik wil geloven dat een verschrikkelijke ramp als deze brand ook iets goeds voortbrengt’, zegt Père Lacroix. ‘Dat mensen zich realiseren dat we samen moeten leven, en samen iets op moeten bouwen.’

Pere Lacroix zat met zijn confrères te eten, toen hij op de televisie beelden zag van de brand. Hij was ‘totaal verdoofd’. ‘Je realiseert je op zo’n moment dat er iets gebeurt wat je niet kunt bevatten.’ Lacroix had desondanks de tegenwoordigheid van geest om meteen contact op te nemen met zijn collega’s bij de Notre-Dame, en zijn hulp – en kerk – aan te bieden. Een dag later zijn de voorbereidingen voor de Sainte Semaine, de heilige week voor Pasen, in volle gang.

Vlammen slaan uit het dak van de Notre-Dame. Beeld AP

‘De Notre-Dame is onze geschiedenis’, zei president Macron maandagavond voor de brandende kathedraal, terwijl het blussen nog in volle gang was. ‘De plek waar we al onze grote momenten hebben beleefd. Onze epidemieën, onze oorlogen, onze bevrijding. Het is het epicentrum van ons leven.’ Gevoelsmatig is de Notre-Dame het hart van Frankrijk. Vlak voor de kathedraal ligt het ‘point zero de Paris’, het nulpunt van Parijs. Wie in Frankrijk een bord ziet met het aantal kilometers tot Parijs, ziet in feite het aantal kilometers tot de Notre-Dame.

Winterjas

Frankrijk rouwt om de brand in de Notre-Dame, en de rampspoed lijkt de Fransen te verenigen. ‘Iedereen die een hart heeft, iedereen met enig gevoel voor schoonheid, heeft gesidderd bij het zien van de beelden van de brand’, denkt Guy Nicard, een 70-jarige man die in een rode winterjas op de houten kerkbanken in de Saint-Sulpice zit. Hij leest Le Parisien, het Parijse dagblad dat een huiveringwekkende foto van de brandende Notre-Dame op de voorpagina heeft staan.

‘Of je nu religieus bent of niet, zoiets raakt iedereen. Hier kun je niet ongevoelig voor zijn.’ Zelf is Nicard ‘eigenlijk niet echt gelovig’. Toch komt hij regelmatig in de Saint-Sulpice, om even tot rust te komen. ‘Als klein jongetje heb ik daar gestaan, als misdienaar’, vertelt Nicard terwijl hij naar het altaar wijst.

Dinsdagmiddag verzamelden mensen zich voor de Saint Sulpice voor een wake. Beeld AP

Priester Lacroix werd het meest geraakt toen hij hoorde dat de eerste steunbetuiging die de aartsbisschop van de Notre-Dame gisteravond ontving van een rabbijn kwam. Maar Lacroix hoopt toch ook dat ‘meer mensen het belang van de christelijke traditie voor ons land erkennen’.

President Macron prees de ‘extreme moed’ van de brandweerlieden, die er met hun inspanningen voor hebben gezorgd dat de structuur van de kathedraal nog overeind staat, evenals de twee kenmerkende torens aan de voorzijde. Frankrijk maakt een diepe buiging voor zijn soldats du feu, de soldaten van het vuur, zoals brandweermannen en -vrouwen genoemd worden. Met recht: het brandweerkorps is in Frankrijk een onderdeel van het leger.

Heldenrol

Een bijzondere heldenrol werd gespeeld door Jean-Marc Fournier, de kapelaan van de brandweerbrigade. De brandweerman-kapelaan wist, met zijn kennis van religieuze objecten, onder meer de wereldberoemde ‘doornenkroon van Christus’ in veiligheid te brengen. De brandweerlieden werden ook geholpen door een relatief nieuwe collega: Colossus, de eerste Franse brandweerrobot.

Ook in de zeer gepolariseerde Franse politiek heeft de brand tijdelijk voor eendracht gezorgd. President Macron besloot zijn televisietoespraak die het sluitstuk moest vormen van het grote nationale debat – dat werd gevoerd naar aanleiding van de gelehesjescrisis – te annuleren. De campagne voor de Europese verkiezingen is tot nader order opgeschort. ‘Natuurlijk staken wij onze campagne’, twitterden ook Macrons gedoodverfde tegenstanders van het uiterst rechtse Rassemblement National.

De enige die politieke harmonie doorbrak was Nicolas Dupont-Aignan, lijsttrekker van de kleine conservatief-nationalistische partij Debout La France. In een Thierry Baudet-achtige actie doorbrak hij de ongeschreven afspraak om de brand niet te politiseren. ‘Woedende Parijzenaars’ wilden volgens Dupont-Aignan zo snel mogelijk weten of de brand een ongeluk was, of een aanslag. Volgens de autoriteiten – die uitgaan van een ongeluk, mogelijk veroorzaakt door restauratiewerkzaamheden – wijst niets op een terreurdaad.

Vorige maand brak ook een brand uit in de Saint-Sulpice. Beeld Reuters

Geweldsincidenten

Dat sommige Fransen die lezing in twijfel trekken, heeft onder meer te maken met eerdere geweldsincidenten in kerken. Aan het begin van dit jaar vernielden vandalen in negen kerken beelden en andere religieuze objecten, onder meer in Dijon en Nîmes. Een maand geleden brak bovendien brand uit in de Saint-Sulpice. Volgens de politie werd die brand aangestoken.

Priester Lacroix wil er geen onduidelijkheid over laten bestaan. ‘Antichristelijk geweld en vandalisme zijn een reëel probleem in Frankrijk. Maar we kunnen niet zomaar alles op één hoop gooien. De brand in onze kerk is volgens de politie veroorzaakt door een dakloze die een tas met kleding in de fik heeft gestoken. Dat is geen terreurdaad, maar een daad van een arme geesteszieke.’

Lacroix twijfelt er geen moment aan dat de brand in de Notre-Dame een ongeluk was. De priester heeft bovendien alle vertrouwen in een succesvolle wederopbouw van de legendarische gotische kathedraal. Franse multinationals en gefortuneerde families doneerden al honderden miljoenen om de kerk in volle glorie te herstellen. ‘Maar tot die tijd zal iedere Parijzenaar met weemoed langs de Notre-Dame lopen.’

Het vuur in de Notre-Dame is geblust, nu is het afwachten hoe groot de schade binnen is. Wat zijn de belangrijkste bezienswaardigheden in de kathedraal?