‘Dat NS schadevergoeding betaalt voor vervoer naar concentratiekampen is historisch’

Samenleving

Harriët Salm– 21:22, 28 november 2018

Joodse gezinnen op een perron, de trein staat te wachten. Plaats en jaartal onbekend, mogelijk station Muiderpoort in Amsterdam. © Hollandse Hoogte / Spaarnestad Photo

Update

Dat de Nederlandse Spoorwegen zonder de gang naar de rechter bereid zijn tot individuele schadevergoeding, vanwege het vervoer van Joden naar concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog, is volgens Liesbeth Zegveld, advocaat en hoogleraar oorlogsherstel aan de Universiteit van Amsterdam, ‘historisch’. Zij is niet de enige die het besluit uniek noemt.

“Een schadevergoeding van een bedrijf op individuele basis en dus niet door een collectieve actie, zoals een museum financieren of herdenkingen subsidiëren, dat komt in Nederland niet veel voor”, stelt Zegveld. “Heel vaak moeten we individuele schadevergoedingen via de rechter afdwingen.”

NS-directeur Roger van Boxtel maakte dinsdagavond bekend dat het spoorwegbedrijf slachtoffers van de Holocaust die in de oorlog met de trein zijn vervoerd individueel een schadevergoeding zal betalen. De man die deze doorbraak forceerde is Salo Muller, oud-fysiotherapeut van Ajax. Hij benaderde advocate Zegveld begin dit jaar, vertelt zij. Mullers wens, een schadevergoeding van de NS, was tot dan toe niet verhoord.

Muller was vijf jaar toen de Duitsers in 1941 zijn ouders arresteerden, vertelde hij eerder al in het programma ‘Nieuwsuur’. Vervolgens kwamen ze met een van de treinen vanuit Amsterdam terecht in Westerbork. “Ze hebben daar precies negen weken gezeten. Toen zijn ze vervoerd naar Auschwitz en daar vergast”, zo zei Muller. Zelf zat hij ondergedoken in Friesland.

Uniek

Ook historicus David Barnouw, die momenteel werkt aan een boek over de historie van de Nederlandse Spoorwegen, vindt het NS-besluit om geen proces te voeren over deze kwestie historisch. “Verstandig ook. In 2005 heeft NS al excuses aangeboden voor de Jodentransporten, maar ja, wat zijn die excuses waard, vraag je je altijd af. Dat er nu deze oplossing komt is vrij uniek”, zegt de voormalige medewerker van het kennis- en informatiecentrum over oorlog, holocaust en genocide Niod. 

Aan de transporten in de oorlog heeft de NS ‘honderd procent’ meegewerkt, weet hij. “Toen de Duitsers kwamen was de afspraak: jullie blijven baas in eigen bedrijf maar dan moet je wel transporteren wat wij aanbieden.” Aan een oproep om mee te doen aan stakingen in 1943 gaf het NS-personeel geen gehoor. De NS wilde dat alleen als de regering in Londen daartoe opdracht gaf. Dat gebeurde pas na de zomer van 1944, vlak voor de slag om Arnhem, en die treinstaking duurde tot mei 1945. Aan de Jodentransporten heeft het bedrijf omgerekend naar schatting 2,5 miljoen euro verdiend.

Er komt een commissie van drie personen die het besluit van de NS verder vorm gaat geven. In aanmerking voor schadevergoeding komen alleen mensen die nog in leven zijn en zelf zijn terugkomen uit de kampen, hun (nog levende) partner of hun kinderen. Zegveld berekende dat deze nabestaanden bijna allemaal 75 jaar of ouder zullen zijn. Om hoeveel mensen het gaat, is nog onduidelijk. Ook de hoogte van de uitkering is onbekend.

Barnouw denkt niet dat deze zaak een precedentwerking heeft. “Ik zie geen vergelijkbare bedrijven. Gemeentevervoerbedrijven bijvoorbeeld vervoerden ook Joden, maar die staan op veel meer afstand van Auschwitz.”

Westerbork is blij met het NS-besluit

Het is voor ons een verrassende uitkomst, in positieve zin, reageert Dirk Mulder van Herinneringscentrum Westerbork op het nieuws over de schadevergoeding die de NS gaan betalen aan overlevenden en nabestaanden van de Holocaust. Een wijs besluit ook, stelt Mulder.

In totaal zijn naar schatting 107.000 mensen vanuit verschillende Nederlandse steden naar Westerbork vervoerd en van daaruit naar vernietigingskampen zoals Auschwitz, Bergen-Belsen en Theresienstadt.

Terecht dat de NS schadevergoeding betaalt, zegt ook José Martin, medewerkster op de afdeling collecties en archief in Westerbork. ‘Het gaat niet zozeer om de hoogte van de uitkering die mensen straks gaan krijgen, maar vooral om de erkenning van het leed van de Holocaust,” vindt zij. “Er was zelfs een soort dienstregeling voor het transport naar Duitsland. Slechts circa 5000 Joden die uit Westerbork werden gedeporteerd keerden terug na de oorlog.”

Lees ook:

Historicus Katja Happe werpt een nieuw licht op de deportatie van Joden uit Nederland

In haar standaardwerk over de Jodenvervolging in Nederland werpt Katja Happe nieuw licht op bekende feiten.