Koert van Mensvoort – filosoof, kunstenaar én optimist – kruipt in de huid van een 128-jarige die al heel wat toekomst voorbij zag komen. Hij heeft tien tips om die toekomst zonder vrees tegemoet te treden.
Als kind wilde ik lang leven, de toekomst zien. Wonderwel, het is gelukt. Onlangs ben ik 128 jaar oud geworden. Inderdaad, ik zie er goed uit voor mijn leeftijd. Dank je. Het kost me een klein fortuin aan crèmes, pillen en levensverlengende elixers. Zeer kostbaar en niet voor iedereen weggelegd, vandaar dat ik mijn verjongingspraktijk liever niet aan de grote klok hang.
Sinds mijn geboorte in 1894 heb ik onvoorstelbare dingen mogen zien en meemaken. Mijn eerste herinnering is de wereldtentoonstelling in Parijs in 1900. Als zesjarige stapte ik er op de aldaar voor het eerst gedemonstreerde roltrap. Dat was wat. Gebouwen als machines. De eerste Parijse metrolijn was net in gebruik genomen en we beklommen het hoogste gebouw op aarde; de ijzeren dame die Gustave Eiffel voor een eerdere wereldtentoonstelling bouwde. Oorspronkelijk zou zijn Eiffeltoren na twintig jaar worden ontmanteld, maar hij staat er nog steeds! Er waren meer innovaties die nog altijd in gebruik zijn. Rudolf Diesel demonstreerde zijn dieselmotor, die overigens liep op puur plantaardige olie; biodiesel. Er werd ook voor het eerst een film met geluid afgespeeld. Net echt!
Mijn ouders kochten een souvenir voor mij. Ik kwam thuis met een kaartenset met toekomstvisies over het leven in het jaar 2000. Prachtige beelden. Echt goed. Er waren kaarten met een vliegende postbode, een leermachine, luchttaxi, een schoonmaakrobot en een volautomatische boerderij, kapper en keuken. Toekomstvoorspellingen voor het jaar 2000. Het is daar, op dat moment, dat ik besloot het jaar 2000 te willen meemaken.
Intussen nadert 2023. Wat een rit, wat een leven, 128 rondjes om de zon.
Koert van Mensvoort is kunstenaar, filosoof en schrijver. Hij is oprichter en directeur van Next Nature. Onlangs heropende hij het Evoluon in Eindhoven met de tentoonstelling Retro Future, over de toekomst van gisteren. Die is nog te zien tot 23 maart 2023. Zie nextnature.net/retrofuture
Toen ik negen was vloog het eerste vliegtuig. Ik kende ze alleen van de plaatjes van Leonardo Da Vinci, die in de 15de eeuw al vliegmachines en zelfs helikopters tekende. Maar Leonardo was een dromer, een fantast. Die gast liep met zijn hoofd in de wolken. Kon nooit wat afmaken. Totdat de gebroeders Wright kwamen. Ze deden het! Ze vlogen! Een ongelofelijke en onverwachte doorbraak. Een klassiek menselijke droom werd werkelijkheid, en niet lang daarna was het gewoon.
Toekomstverlangen
Vanaf de allereerste dag dat er mensen zijn, dromen ze over de toekomst. Een vallei vol voedsel aan de andere kant van de berg. De droom om op afstand te kunnen communiceren met een geliefde. De droom om sneller, verder te kunnen reizen. Langer gezond te leven. Nieuwe werelden te verkennen. De zoektocht naar een perfecte samenleving, een hemel op aarde. De droom om alles te willen weten.
Mijn gehele kindertijd was ik toekomstdromer. Beetje naïef. Ik was een kind en wist niet beter. Ik had de eerste film met geluid gezien. Het eerste vliegtuig zien opstijgen. Ik kon niet wachten op al het moois dat nog zou komen. Persoonlijk ben ik niet teleurgesteld. De oude Egyptenaren droomden al van levenselixers. Eeuwen leek het niet te lukken. Heel bijzonder om zo’n drankje voor het eerst te mogen nuttigen. Jammer dat het nog niet voor iedereen bereikbaar is. Ik bedoel, als iedereen altijd maar zou kunnen blijven leven zou de aarde overvol raken. Beter om het exclusief te houden.
Met vliegen is dat niet gelukt. Goedkope vakantievluchten, vervuiling, klimaatverandering, ontbossing, geluidshinder. Had visionair Da Vinci vliegschaamte voorzien? Dromen zweven wattig in de blauwe lucht. Totdat ze uitkomen. Dan treedt een zwaartekracht van onvoorziene bijeffecten in.
Ze zaten er allemaal naast
Wist je dat Aristoteles zich in de 4de eeuw voor Christus al druk maakte over overbevolking? De stad zou onbestuurbaar worden! Rond het jaar 200 – er leefden op dat moment nog geen 250 miljoen mensen op aarde – verklaarde kerkvader Tertullianus dat ‘de wereldbevolking groeit en krioelt. Onze aantallen zijn een last voor de aarde, die nog maar amper voldoende voorraden heeft om ons in leven te houden.’ Het maakt niet uit hoeveel mensen er op aarde rondlopen, het zijn er altijd te veel. Ook Nostradamus en de Maya’s voorspelden het einde van de Aarde. Ze zaten er allemaal naast. Wij zijn hier nog steeds. Toch blijft de nachtmerrie opspelen.
Als kind ben je bang voor een monster dat niet echt bestaat. Naarmate je ouder wordt ga je patronen herkennen. De wereldwijde bestseller Population Bomb uit 1968 las ik als 74-jarige al met enige scepsis. De toentertijd 38-jarige Stanford-professor Paul R. Ehrlich waarschuwde met veel trommelgeroffel dat de aarde onvoldoende voorraden had om de 3,5 miljard mensen in leven te houden. Hij voorspelde dat in de jaren zeventig 65 miljoen Amerikanen van de honger zouden omkomen. Inmiddels zijn er 8 miljard mensen en is overgewicht een groter probleem in de VS.
Maanreizen heeft geen businessmodel
Ook de toekomstoptimisten zitten er vaak naast. Ten tijde van de maanlandingen, eind jaren zestig, was de verwachting dat de mensheid in het jaar 2000 op meerdere planeten zou leven. Omdat in de jaren daarvoor de mobiliteit enorm was toegenomen, dankzij de massaproductie van auto’s, voorspelde men dat deze mobiliteitstrend zich in de ruimte zou doorzetten. Ligt na een vakantie richting de Grand Canyon een trip naar Mars in het verschiet? Kon het gevreesde overbevolkingsprobleem worden opgelost door naar andere planeten te emigreren? Misschien zelfs buiten ons zonnestelsel? Niet zo snel. De eerste mens op de maan was een prestigeproject, een letterlijke moonshot. De kosten om er te komen zijn, ironisch genoeg, astronomisch. Maanreizen heeft geen businessmodel.
Een weersvoorspelling die zegt dat ‘het morgen hetzelfde weer zal zijn als gisteren’, komt regelmatig uit, maar zal juist die onverwachte storm of hittegolf niet voorzien. Vergelijkbaar heeft men in de tijd van de maanlandingen de invloed van het internet en de smartphone niet voorzien. Inmiddels heeft digitalisering ons leven veranderd en voorspellen trendwatchers een zich doorzettende trend, waarin we een digitale versie van onszelf gaan uploaden in een metaverse; het weer van morgen als een voortzetting van het weer van vandaag. Ondertussen wacht ik nog steeds op mijn jetpack, vliegende auto en ruimtekolonie.
Twee weken geleden, op 14 december 2022, was het vijftig jaar geleden dat er voor het laatst een mens op de maan was. Een andere planeet is nooit bereikt. Van de twaalf mensen die ooit op het maanoppervlak liepen zijn er nog vier in leven, de jongste is 88. Gaat er de komende jaren eindelijk weer eens een mens naar de maan – graag een vrouw dit keer! – of wordt dit het tijdperk waarin geen levend mens op aarde de maan ooit heeft bezocht? Is dat erg? Misschien moeten er eerst hier op aarde enkele uitdagingen worden opgelost voordat we het heelal koloniseren.
Tijdloze uitdagingen
Sinds het jaar 2000 leven we in de toekomst. Is het de wondere wereld geworden waar ik op hoopte? Niet helemaal. Vliegen, film, penicilline, zonne-energie, internet, beeldbellen. Maar ook klimaatverandering, ontbossing, gameverslaving, cybercrime en deepfakes. Iedere technologische revolutie levert een nieuwe setting, een next nature, met een onverwachte dynamiek.
Zo gaat het keer op keer.
Al sinds de dag dat een verre voorouder het allereerste kampvuur maakte, brengt onze menselijke inventiviteit nieuwe kansen en verworvenheden, maar ook nieuwe risico’s en verantwoordelijkheden. Iedere waargemaakte droom levert een bijsluiter van uitdagingen. De auto als sneller paard. Fantastisch! Maar snel daarop volgt de veiligheidsgordel, rijbewijs, snelweg, files en een brandstofprobleem. Wist je dat mensen al eeuwen ongeveer anderhalf uur per dag reizen? In de middeleeuwen liep je door de stad of ging je met paard en wagen, nu neem je een auto, trein of vliegtuig, straks misschien een hyperloop of starlink; je verplaatst je sneller en verder, maar de reistijd blijft gelijk.
Hoewel ik spectaculaire innovaties heb mogen meemaken, lijkt een aantal uitdagingen onveranderd: hoe leven we samen? Hoe wonen we? Hoe werken we? Hoe communiceren we? Hoe voeden we ons? Hoe blijven
we gezond? Hoe gaan we om met onze omgeving? Hoe ontdekken we de wereld? Wat kunnen we weten? Aboriginals, farao’s, Romeinen en ruimtereizigers, verenigt u zich rondom deze tijdloze menselijke uitdagingen.
Tips voor een toekomstbestendig leven
Bestaat vooruitgang eigenlijk wel? Sommige culturen zien tijd als een cyclisch verschijnsel. De gedachte dat het verleden ook de toekomst is, de toekomst ook het heden, en dat het einde in het begin ligt besloten. De westerse wereld beziet tijd lineair; opgedeeld in heden, verleden en toekomst. Met een kalender, agenda en klok om dit te beheersen.
In het vooruitgangsdenken zat de aanname dat eerdere generaties primitief, of op zijn minst minder ver waren. Dit is een vergissing. Mensen hebben altijd goed gedacht, en in diverse culturen en tijden ook over de toekomst gedacht. Wat kunnen wij daarvan leren? Hoe kan het ons helpen toekomstbestendig te leven?
Als ik één ding heb geleerd van een dikke eeuw toekomstverlangen dat ik de jeugd wil meegeven: laat je de toekomst niet als een opgelapte tweedehandsauto aansmeren. Voorspellers kijken vaak zo’n dertig jaar vooruit. Tegen de tijd dat de voorspelling uitkomt (of niet), zijn ze allang gevlogen – zoals de goedkope tweedehandsauto die net na de garantieperiode stukgaat. Het wemelt van de kwakzalvers en zelfbenoemde trendwatchers die een belang hebben jou een bepaalde toekomst voor te spiegelen.
Als 128-jarige – inderdaad, opa vertelt – kan ik melden dat er geen jaar is waarin ik liever zou willen leven dan vandaag, in het hier en nu. Iedere dag opnieuw voel ik mijn geluk dat ik een stukje van de wereld ben. Dat ik de wijsjes van de sijsjes en de merels ken. Dat ik mee mag doen met al wat leeft. En mee mag ademen met al wat adem heeft.
Hier zijn tien tips om toekomstgezwalk te herkennen en toekomstbestendig te worden.
1
Er is niet één toekomst, er zijn vele mogelijke toekomsten. Wie een eenduidige toekomst voorspelt is een gokker en een fatalist. Keuzes die we maken doen ertoe.
2
Een toekomstbeeld waarin alles fout gaat of waarin juist alle problemen opgelost zijn trekt aandacht en komt zelden uit. Zoek nuance. Denk niet zwart-wit, maar in alle kleuren.
3
Veranderingen uit het recente verleden worden veelal in toekomstbeelden doorgezet. Kan het schip ook van koers veranderen? Zoek de niche. De vlinder die een weersomslag gaat veroorzaken.
4
Bekijk het belang van de voorspeller. Een bank die jou een hypotheek wil verkopen is niet neutraal in haar toekomstige renteverwachting. Een bedrijf dat olie oppompt meent dat het wel meevalt met de klimaatverandering, terwijl een activistengroep juist dramatiseert en het einde van de wereld voorspelt.
5
Pas op voor de hype-cyclus. De snelheid waarmee een toekomst op ons afkomt wordt eerst overschat, en zodra het tegenvalt, juist onderschat. Surf de grote golven. Laat je niet afleiden door gespetter in een glas water.
6
Sociale innovatie en technologische innovatie gaan samen. In de keuken van de toekomst staat geen vrouw achter het aanrecht.
7
De toekomst is als een horizon; ze verschuift zodra je er naartoe loopt. Je perspectief bepaalt wat je ziet. Wat je ziet, is waar je al naar op zoek was. Kijk beter. Kijk opnieuw. En nog eens.
8
Het enige wat zeker is over de toekomst: dingen zullen veranderen. Zodra er geen verandering is, is er geen toekomst.
9
Het is makkelijk een toekomst voor te stellen waarin alles misgaat. Het vergt verbeelding een mogelijke wereld voor te stellen waarin je zelf wilt leven.
10
Leef de toekomst die je wenst.
Heeft u zin in morgen? Reacties (max.150 woorden) zijn welkom via tijdgeestreacties@trouw.nl. Graag naam en woonplaats vermelden.
Lees ook:
Louis Kalff, de man die de toekomst tekende
De bedenker en ontwerper van het Evoluon zou dolblij zijn geweest met de recente heropening. Louis Kalff, ontwerper, reclameman, architect én kunstenaar, geloofde als geen ander in de toekomst.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten