We lijken het lijden verleerd / Goede Vrijdag bezinning / Trouw

Vandaag mag dan de dag van het ultieme lijdensverhaal zijn, in de samenleving is lijden 'uit', merkt de Antwerpse psychiater Dirk De Wachter. 'Eigenlijk moet het elke dag een beetje Goede Vrijdag zijn.'

 

Hoe gaan wij volgens u tegenwoordig om met lijden?

“Onze westerse samenleving met haar grootstedelijke cultuur, haar technologische vernuft en haar materiële welstand, creëert de illusie dat er geen lijden is. Ik noem dat leukigheidscultuur. Je ziet het op Facebook, al die de feestjes, de vakanties, de pretparkerigheid. Ik heb niets tegen mensen die zich amuseren, maar ik merk dat we het onvermijdelijke lijden ontkennen.

“Daarom hebben psychiaters het zo druk. Mensen verdragen de ongemakken van het leven niet meer. Ze noemen het ziekte, terwijl de maatschappij problematisch is. Ze gaan naar de dokter en vertellen onder medisch geheim: ‘Ik sta glimlachend op Facebook, maar ik voel me zo slecht, geef me een pil.’ Dat is kort door de bocht, maar zo komen mensen ook bij mij.”

Wat bedoelt u met onvermijdelijk lijden?

‘We moeten alles alleen kunnen en vanuit onszelf succesvol en fantastisch zijn. Lijden past niet in dat idee.’

“Hongersnood of oorlog kennen we nu niet in het Westen, we hebben het heel goed. Maar het kan dat onze kinderen niet doen wat we wensen, dat onze geliefde wegvalt, naar andere oorden vertrekt, dat we ouder worden, of ziek, ondanks onze goede ziekenhuiszorg, of stel u voor: dat we doodgaan! Al die dingen zijn des levens, ze overkomen je.”

Accepteren we dat echt minder dan vijftig jaar geleden?

“We leven anders dan vroeger in een ikkige tijd. De vrijheid die ‘ik’ heet, kan alles alleen. Dat ultieme autonome denken zit ons in de weg. We moeten alles alleen kunnen en vanuit onszelf succesvol en fantastisch zijn. Lijden past niet in dat idee van maakbaarheid, dus doen we maar alsof het er niet is.”

Geldt dat ook op Goede Vrijdag?

“Deze Goede Vrijdag geeft mij hoop, omdat er, merk ik, meer aandacht is voor lijden in het geseculariseerde Nederland. Blijkbaar is er toch behoefte aan een ritueel, aan collectieve sacralisering van lijden. Alsof er een barst zit in de leukigheidscultuur, dat het even oké is om betraand te luisteren naar Bach. Tegelijkertijd: als we maar één dag plaats geven aan het lijden en de troost, is dat mij te weinig. Eigenlijk moet het elke dag een beetje Goede Vrijdag zijn.”

Was het vroeger allemaal beter?

‘De noodzaak van de medemens toont zich in het lijden’

“Nee, denk aan de hypocrisie, de onderdrukking van de arbeidersklasse en vrouwen. Toch moeten we de tradities en de goede zaken uit onze geschiedenis niet zomaar weggooien. In het enthousiasme waarmee we ons religieuze systeem hebben afgebouwd, zijn we een deel van onze zingeving, ons rituele denken en de plaats van lijden kwijtgeraakt. De ultieme uitdaging van de volgende generatie is zin. Het zal toch ergens een plaats moeten krijgen, maar misschien niet in de kale kerken van onze grootouders.”

Jonge mensen mediteren toch al bij bosjes en doen aan yoga?

“Ik zie inderdaad dat zij heel erg op zoek zijn, dat is goed. Ze gaan allerlei oosterse, soms obscure methoden gebruiken, trekken sandalen en lange kleren aan, gebruiken wierookstokjes. Ik wil hen niet belachelijk maken, maar ik ben soms ook bezorgd. Het lijkt soms of de zinsvraag voortkomt uit de dagelijks doordrammende wereld maar pas zwaar op ons hoofd terechtkomt bij ervaringen van tegenslag en verlies. Het lijkt mij nuttig om erover na te denken voor we struikelen.”

Wat is een goede manier om te lijden?

“Daar kan ik kort over zijn: met elkaar. Ik bedoel niet dat we een soort emo-cultuur moeten creëren, waarin we lijden uitvergroten. Ik bedoel gewoon dat als je thuiskomt en je baas is lastig geweest, dat je geliefde, die je gezicht ziet, vraagt: ‘Schat, wat is er aan de hand’, en dat je samen op de bank gaat zitten en elkaar eens stevig vasthoudt. Dat je erover spreekt. De noodzaak van de medemens toont zich in het lijden, daarom is het misschien wel extra nodig in individualistische tijden. Dat is een wezenlijk punt, volgens mij: de zin verschijnt in ogen van de vragende medemens.”

Verdrietdokter met Reve als inspiratie

Psychiater alias ‘verdrietdokter’ Dirk de Wachter (1960) legde in 2012 de samenleving op de sofa in het boek ‘Borderline Times’. In dat boek past hij de persoonlijkheidstoornis toe op de maatschappij van nu. Hij concludeert dat de scheidslijn tussen gewone mensen en psychiatrische patiënten dun is.

De kern van zijn betoog, ook in zijn latere boeken, is: we moeten ongelukkig durven zijn.

De psychiater is hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven.

Het boek ‘De avonden’ van Gerard Reve, met zijn interne monologen, inspireerde hem om psychiater te worden.