Eberhard van der Laan bij VPRO zomergasten

interview nadat zijn ziekte bekend werd

Eberhard van der Laan in Zomergasten

In een brief met als aanhef 'lieve Amsterdammers' maakte Eberhard van der Laan begin dit jaar bekend dat bij hem uitgezaaide longkanker was vastgesteld. Amsterdam reageerde geschokt op het naderend verlies van een burgemeester die ongekend geliefd is in de hoofdstad. Duizenden, tienduizenden brieven, bloemen en berichten kreeg Van der Laan toegestuurd. Zondagavond gaf hij bij het programma Zomergasten zijn eerste grote interview. In Amsterdam kwamen mensen samen om het te volgen. Wat had hij te zeggen over zichzelf, en zijn visie op de politieke situatie van Nederland? En hoe moet het volgens hem verder met Amsterdam, de stad die de laatste tijd onder zijn eigen populariteit lijkt te bezwijken?

Door: Tjerk Gualthérie Van Weezel 30 juli 2017, 23:30

Over zijn ziekte

Voor de zieke Eberhard van der Laan maakte Zomergasten een uitzondering op de regel dat het programma al bijna dertig jaar live wordt uitgezonden. 'Vermoeidheid', is een probleem waardoor hij de laatste tijd nog weleens wordt overvallen, vertelde Van der Laan. 'Dan is het een hele fijne gedachte dat we eventueel even zouden kunnen stoppen, of desnoods morgen verder gaan.' Op wat pijn na voelt hij zich op zich niet slecht. 'Maar de situatie is natuurlijk wel heel slecht.'

Van der Laan sloot zijn slechtnieuwsbericht aan de Amsterdammers begin dit jaar af met de zin dat hij hoopte nog 'een poosje' hun burgemeester te mogen zijn. Een zin die hij twee jaar eerder ook al eens gebruikte toen hij zich beschikbaar stelde voor een tweede termijn.

Ik heb iets wegduwerigs

Van der Laan over zijn ziekte

Veel Amsterdammers zijn op de hoogte van de ongekende arbeidsethos die Van der Laan erop nahoudt - 80 uur in de week is standaard. Daarom schreven velen hem de afgelopen maanden dat ze hoopten dat hij ook meer tijd met zijn jonge gezin zou doorbrengen.

Ja, hij heeft overwogen om te stoppen, zei Van der Laan zondag tegen interviewster Janine Abbring. Maar hij vindt het nou eenmaal 'een groot voorrecht om burgemeester van Amsterdam te zijn'. Intussen nemen wethouders en ambtenaren veel van hem over en brengt hij zeker meer tijd door met familie en vrienden, verzekerde hij. 'Die steunen mij extreem.'

Praten over zijn ziekte en de naderende dood is niet iets dat hij veel doet, bekende Van der Laan. 'Ik heb iets wegduwerigs.' Werken is voor hem dus misschien wel een prettige manier om met zijn ziekte om te gaan.

Wie bepaalt er uiteindelijk of doorwerken in zo'n belangrijke positie nog wel verantwoord is? 'Ik moet ervoor zorgen dat niemand mij daarop hoeft te wijzen', zei Van der Laan. 'Die taak ligt dus bij mij.' Maar de zin 'ik hoop nog een poosje uw burgemeester te zijn', is voorlopig nog van toepassing.

Dan komt het verdriet over de ziekte alsnog. Via de band met fragmenten over het onlangs door een hartstilstand getroffen Ajaxtalent 'Appie' Nouri. De steun en verbroedering die Nouri's ongeluk teweeg brachten, vertonen dan ook wel zeer opzichtige overeenkomsten. 'De F-side en Marokkanen die samen een prachtige dienst neerzetten, daar wordt een burgemeester blij van.' En dan, haast fluisterend: 'Ik hoop dat Amsterdam een lieve stad blijft.'

Over de politiek

Het burgemeestersambt is een ambt waarin het wel meer mensen lukt om als onpartijdige 'burgervader' brede waardering te oogsten. Maar de manier waarop het Van der Laan is gelukt om tot ver buiten de stadsgrenzen harten te winnen is uitzonderlijk. Hij is zonder twijfel een van de populairste politici van deze tijd. Al ziet hij zichzelf liever niet als politicus. 'Liever een burger die zich met het bestuur bezighoudt.'

De vraag wat hem tot zo'n geliefd politicus maakt, kwam niet expliciet aan de orde. Wel kwamen de drijfveren en eigenschappen voorbij die zoveel Amsterdammers in hun burgemeester prezen. 

Van der Laan en Janine Abbring tijdens de uitzending van Zomergasten. ©

Voorop staat een grenzeloos geloof in de mogelijkheden dat je als mens de kans hebt om echt iets te veranderen. Een idee dat hij aan het begin van de avond markeerde met een compilatie van de zes Europese dictaturen die hij in zijn leven heeft zien sneuvelen. Het besef dat je dingen kunt veranderen zit diep bij Van der Laan, die zegt dat 'verantwoordelijkheidsgevoel zijn middelnaam is'. Zo kwam hij zelf als piepjonge rechtenstudent met groot succes op voor de huurrechten van Amsterdammers in de Staatsliedenbuurt.

In zijn burgemeesterschap koos hij er onder meer voor iets te doen aan de grote groep van criminele veelplegers in de stad. Dat begon met de weduwe van een vermoorde juwelier waar hij op de stoep stond met een bosje bloemen - ook weer zo'n typische Van der Laan-gewoonte die in de stad zeer wordt gewaardeerd. Van der Laan vertoonde zondag een interview met de weduwe.

Mensen stemmen niet om politici vervolgens vier jaar lang ruzie te zien maken en oude koeien uit de sloot te zien halen

Samen met meer dan veertig instanties stelde hij vervolgens een Top 600 op van veelplegers. Zij worden met topprioriteit vervolgd, maar krijgen ook een opleiding en training. Zo lukte het om de recidivecijfers in een groep overwegend Marokkaanse Amsterdammers spectaculair naar beneden te krijgen. 'En zo neem je ook een voedingsbodem weg voor politici die misbruik maken van het grote aandeel Marokkanen onder criminelen', stelde Van der Laan tevreden vast.

Zonder dat de naam van Geert Wilders valt, is die wel meer als dreiging aanwezig in het interview. Van der Laan toonde hoe Haagse partijpolitici elkaar vliegen afvangen en zwart maken in het debat na de aanslag op Charlie Hebdo. Dat soort gedrag is hem een gruwel en het vergroot volgens hem het cynisme over de politiek. 'Mensen stemmen niet om politici vervolgens vier jaar lang ruzie te zien maken en oude koeien uit de sloot te zien halen.' Politici moeten representeren en problemen oplossen, vindt Van der Laan.

Over Amsterdam

Natuurlijk waren er ook veel fragmenten over Amsterdam, de stad waaraan Van der Laan als studentje zijn hart verloor. Over de twee zielen die de stad in haar borst draagt: aan de ene kant vond de Februaristaking er plaats, het enige openbare verzet tegen de Jodenvervolging, en aan de andere kant is er haast geen stad waar zo'n groot deel van de Joden werd gearresteerd. Een vraagstuk waar Van der Laan al heel lang mee bezig is. Zijn conclusie: het verwijt dat Nederlanders slappelingen waren, klopt niet.

Maar Van der Laan spreekt ook over het Amsterdam van nu. Een hele andere stad dan de verloederde wereld die hij aantrof toen hij er als student aankwam. Dat is de stad waarin we Van der Laans leermeester Jan Schaefer in zijn Volkswagenbusje zien rondrijden. Schaefer was een Amsterdamse banketbakker die als actievoerder voor betere huisvesting in de politiek verzeilde. Hij werd voor de PvdA Kamerlid en maakte naam met uitspraken als 'in gelul kun je niet wonen' en 'is dit beleid of is erover nagedacht'. In het fragment dat Van der Laan van hem toont, leidt Schaefer de cameraploeg rond door de destijds zwaar verloederde volkswijk De Pijp. Inmiddels wordt er in die wijk meer dan zesduizend euro per vierkante meter betaald.

De stad ligt er nu veel beter bij, en dat is geweldig, vindt Van der Laan. Hij ziet het als het succes van zijn leermeester Schaefer. Tegelijkertijd was hij vier jaar geleden een van de eersten die waarschuwden voor wat inmiddels 'de drukte in de stad' is gaan heten. De huizenprijzen, de druk van toeristen, Airbnb.

Hij sprak zijn zorg er zondagavond opnieuw over uit. Hij vreest dat de stad Londen achterna gaat, waar de gemiddelde Londenaar drie kwartier moet reizen voor hij op zijn werk is. Het succes van de stad is een luxeprobleem, erkent Van der Laan. Maar een heel groot luxeprobleem. Als we dat niet oplossen, kunnen kinderen niet meer in de stad wonen.

Aan de hand van een fragment uit The Full Monty, over een groep werkloze Britten die besluit te gaan strippen, heeft Van der Laan het over zijn motto voor Amsterdam: verantwoordelijke hoofdstad. Al die strippers uit de Full Monty zijn hun baan kwijtgeraakt door de mondialisering van de economie, waar Londen juist van geprofiteerd heeft, is zijn conclusie.

'En ik ben ervan overtuigd dat de Brexit een afrekening was van de rest van Engeland met het kosmopolitische Londen.' Daarom moet Amsterdam als verantwoordelijke hoofdstad in het buitenland wel het visitekaartje zijn van Nederland, maar er ook steeds voor zorgen dat de rest van het land meeprofiteert van de welvaart in de stad.

Lees meer