even (3 weken) in Nieuw Zeeland / 3 weeks (only!) in New Zealand / 3 semaines seulement (hélàs!) en Nouvelle Zélande!....
en dan / nu alles en nog wat / des choses et d'autres ensuite / allerlei dann bzw. jetzt / other things which now matter (to me!)
De Engelse blogger Baktash Noori trok na de aanslag in Manchester de
stad in om zoveel mogelijk mensen te knuffelen. Hij deed een blinddoek
om en nam plaats naast een bord met het opschrift 'Ik ben een moslim en
ik vertrouw je. Vertrouw je mij genoeg voor een omhelzing?'
Jeff Buckley verdronk
twintig jaar geleden in Memphis. Schrijver Auke Hulst, fan van het
eerste uur, trok naar Tennessee, op zoek naar sporen van de tragische
rocker.
Auke Hulst
Foto Merri Cyr
‘Well, it’s my time coming / I’m not afraid / afraid to die…’
Het was in een tijd waarin de wereld nog niet volcontinu via Twitter
en Facebook bij je op de stoep stond; waarin modems krakend het
universum aanriepen in de hoop op schamele post. Er was een
krantenbericht, er was een voetnoot bij Het Journaal –
informatie was schaars. Jeff Buckley, de zanger-gitarist met de stem van
een gekwelde engel, was op 29 mei 1997 verdronken, 30 jaar oud.
Zelfmoord? Een ongeluk? Ik wist alleen dat Buckley uit een rivier bij
Memphis, Tennessee, was gevist en dat ik nog nooit van de betreffende
rivier had gehoord.
Die rivier is de Wolf River, een zijarm van de Mississippi. Ze
ontspringt in Holly Springs National Forest om uiteindelijk zo’n honderd
mijl noordwestelijk uit te monden in de waterweg die door de lokale
bevolking The Big Muddy wordt genoemd. De rivieren vloeien samen bij een
landtong die Mud Island heet en die de locatie vormt van een
jachthaventje. Het schiereiland is gescheiden van Memphis door de Wolf
River Harbor – wie wil oversteken kan een voet- of autobrug nemen, de
monorail of het pontje. En zwemmen? Het roerloze water is nauwelijks
breder dan een 50-meterbad.
Memphis is blues, soul en rock-’n-roll en meer verbonden met de
nabijgelegen Mississippi Delta dan met het door country gedomineerde
Tennessee. Dit is de stad van Sun Records en Stax Records, van B.B. King
en Beale Street, van de Gibson-gitaarfabriek en Graceland, het landhuis
van Elvis, kind en koning van de stad. Maar wie weet nog dat Jeff
Buckley hier in een shotgun shack woonde, een houten huisje nauwelijks groter dan een schuur, en twintig jaar geleden verdronk?
Ondanks het weer – nog niet zo klam als het kan worden – is er weinig
beweging op Mud Island. Ik sta aan de kant van de stad, de hoogbouw in
mijn rug. Een briesje streelt mijn gezicht, de zon weerkaatst op de
glazen piramide van de Bass Pro Shops, een megastore voor vissers en
jagers, inclusief binnenmoeras met alligators. In de verte raast het
verkeer over de brug die Tennessee met Arkansas verbindt.
Op zoek naar het gedenkbankje dat door een fan geplaatst is, daal ik
over keien, houtsnippers en zwerfafval af naar de oever. Het water heeft
de kleur van slappe koffie met een wolkje melk. Een zwerver die zich
ruggelings ligt te verwijlen op Cobblestone Landing roept me toe: „Hey
broer, heb-ie dollar voor een flessie water? Godskolere, zo’n dorst,
broer.” Ik reageer niet en hij sluit zijn ogen weer.
Maar nergens dat bankje. Dus informeer ik er naar bij twee millennials die onder het genot van blikjes Heineken zitten te kaarten in het gras.
Justin heeft hip kreupelhout op het hoofd, Emily heeft de oneffen
huid die hoort bij leven op de limiet. Toch zijn ze beiden, op een
rafelige manier, reclameknap. Ze reizen door het land als de geliefden
uit Simon & Garfunkels America en sprokkelen de kilometers
en calorieën bij elkaar. „Deze zomer gaan we werken in Alabama”, zegt
Emily. Justin, aangeschoten: „Als ik genoeg gespaard heb kan ik mijn
eigen reisbedrijfje beginnen.”
Maar ook zij hebben geen gedenkbankje gezien. Sterker: ze hebben van die hele Buckley nog nooit gehoord.
Grace
‘Eternal Life is now on my trail / Got my red glitter coffin, man / just need one last nail…’
Toen de clip van Buckley’s debuutsingle Grace in high rotation
ging op MTV, was het of iemand de ramen openzette. We schrijven 1994,
het jaar van Reel 2 Real, 2 Brothers on the 4th Floor en 2 Unlimited. Ik
deelde met mijn broer een zolderkamer waar we elk moment uit konden
worden gezet – wat gebeurde – en was verworden tot spookstudent. Ik was
19, had geen vrienden, geen meisje. Dus las ik veel en luisterde ik naar
muziek van voor mijn tijd.
De impact van Grace zal met het barre muzieklandschap te
maken hebben gehad. Buckley, een dromerige jongen in die lange traditie
van Amerikaanse misfits, vermengde de pathos van blues en operette en
versterkte met zijn etherische stem een tekst waarin velen later de
aanzegging van zijn vroege dood zouden lezen. Later, toen ik mezelf
enigszins geschoold had, werd me duidelijk waarin de muzikale verrassing
school. Buckley en co-auteur Gary Lucas gebruikten andere dan de
standaard akkoorden, speelden met toonsoort en schuwden dissonanten en
een maatsoort in 12/8ste niet. Buckley combineerde hart en ambacht, wat
hem zeker niet de accidental hero van alternatieve rock maakte die velen in hem wilden zien, maar wel een talent van formaat.
1
YoghurtdrinksYoghurtdrinks kwamen
in ons onderzoek als zoetste uit de bus: tot
wel 13 gram suikers per 100 ml. Dat is dus
zes-en-een-halve suikerklont per drinkpakje!
Als je je kind voor de ochtendpauze,
middagpauze en na school deze yoghurtdrinks
geeft, dan heeft je kind al zo’n 20
suikerklontjes achter de kiezen!
2 ChocomelkWaarom
houden zoveel kinderen toch van chocomelk?
Omdat het extreem zoet is: tot wel zes
suikerklontjes per pakje. Dat is nog meer dan
in cola! Van de 21 drinkpakjes met meer dan 6
suikerklontjes per pakje, waren er 9 chocomelk.
En of de chocomelk nu vol, mager of halfvol is,
het kunnen allemaal evengoed suikerbommen zijn.
Vol, mager of halfvol zegt alleen iets over het
vetgehalte. Dergelijke chocomelk is dus géén
gezond alternatief.
3 ‘Vruchten’drankjesVeel
vruchtendrankjes pronken met mooie grote
stukken gezond fruit op de verpakking. Maar
vaak zit er amper echt fruitsap in. In veel van
dergelijke pakjes zit meer suiker dan fruit.
4 VruchtensapVruchtensap
heeft ten onrechte een gezond imago. In het
proces van fruit naar sap verdwijnen de meeste
gezonde stoffen, zoals de vezels. Wat
overblijft is vooral (vruchten)suikerwater. Je
lichaam verwerkt deze suikers anders dan
wanneer ze nog in vers fruit zitten, wat deze
suikers extra ongezond maakt. De New York Times
legt het hier goed uit.
5 Kunstmatige gezoete
drankjesDe overdaad aan suiker in
ons eten en drinken ligt terecht onder vuur. Dé
oplossing waar de voedingsindustrie mee komt,
is de suiker vervangen door kunstmatige
zoetstoffen. Deze zoetstoffen zijn echter
geen gezond alternatief. Ook kunstmatige
zoetstoffen worden in veel onderzoeken in
verband gebracht met obesitas en suikerziekte
(diabetes type 2). De specialisten van Harvard
ontraden kinderen drankjes met zoetstoffen te
drinken. Daarbij verpest het onze smaak: de
overmaat aan suiker zorgt ervoor dat – vooral
kinderen - andere smaken niet leren waarderen.
En dat zie je terug in hun eetgewoontes de rest
van hun leven.
Begin jaren negentig maakte de wereld kennis met een geheimzinnig
dorpje in de bossen van Washington. Televisie zou hierna nooit meer
hetzelfde zijn. Bijna 25 jaar later is Twin Peaks weer terug. We blikken
uitgebreid terug én vooruit.
De
dood lonkt, in Adriaan van Dis’ nieuwste boek, ‘In het buitengebied’.
‘Ik heb geprobeerd het boze te vangen en op te sluiten in een boek.’
Gedurende
ons gesprek houdt Adriaan van Dis de ogen gesloten. “Dan zie ik het
voor me wat ik zeg, dan formuleer ik beter.” Hij zit aan zijn
schrijftafel, op de enige stoel in zijn huis die niet aan zijn
rigoureuze esthetische norm voldoet. “M’n rug”, zo verklaart hij die
uitzondering. De gesloten ogen maken het mogelijk zijn gezicht te
observeren.
Het
zilvergrijze haar wordt wat dunner, de linker mondhoek hangt een
fractie lager dan de rechter. En op zijn voorhoofd zit een klein wondje.
“Ja, gisteren een ei tegen m’n kop geslagen, te hard.” Zijn stem brengt
het gezicht tot leven. Het spreken van Van Dis vormt een aparte vleugel
in het huis van de Nederlandse taal. Sommigen houden het voor bekakt,
anderen zwijmelen erbij.
Mij valt
vooral op dat hij de taal telkens inzet om zichzelf razendsnel te
ironiseren. Zoals aan het eind van het interview, wanneer hij ineens zal
zeggen: “Is het zo naar behoren, of had u nog dieper willen boren?” Hij
spreekt het uit als beheuren, en dus ook beuren.
In
de kraag van zijn overhemd schuilt een dofgouden schakelketting. In de
roman ‘Dubbelliefde’ (1999) ontworstelt de held zich aan zijn milieu met
behulp van een halsketting, aangeduid als Talisman. “Het is mijn
schrijfketting, hij geeft mij lef”, zegt Van Dis. Maar net als in de
roman wordt hij behoedzaam gedragen, niet ostentatief. “Het is niet vaak
dat ik hem om durf te doen. Straks te zien in het Literatuur museum,
naast de stofzuiger van Vestdijk.”
Van
Dis, achterover leunend, de geloken blik richting plafond, begint te
praten: “Ik heb een te groot talent om me in bepaalde types te
verplaatsen. Laatst zat ik in een stille zondagavondtrein. Het openbaar
vervoer is een verhalenmachine, ik ben de spoorwegen erg dankbaar,
vooral voor de vertragingen. Maar nu stapte een man in, die over zijn
broek een lange jurk aan had. Na een tijdje trok hij zijn broek uit en
schortte zijn jurk op.
Hij zat met
zijn blote billen op het skai leer van de NS. Ik had de indruk dat hij
zich overgaf aan een drang, een stem, die sterker was dan hijzelf. Hij
wilde het niet, maar hij moest dat doen. En ik werd die man. Ik kon het
te goed begrijpen. Niet per se de uitvoering met de broek en de jurk,
maar dat verloren gevecht tegen een aandrang.”
Hij
vertelt dat hij tijdens het schrijven soms wordt gesouffleerd door
‘Binnenstem’. Die bemoeit zich met wat hij schrijft. En Binnenstem,
lezen we in zijn nieuwe boek, heeft ook uitgesproken meningen over wat
hij zou moeten doen. Voor de trein springen bijvoorbeeld.
Nog
voordat ik een eerste vraag heb gesteld, zegt Van Dis: “Als ik in een
vliegtuig stap, hoop ik altijd dat het neerstort. Maar als we dan veilig
zijn geland, ben ik toch opgelucht.” Daarmee ligt meteen op tafel wat
ik met enige omzichtigheid had willen benaderen: het ‘stomme verlangen
naar de dood’, dat in het boek een grote rol speelt.
In
een aangrijpende scène laat de ik zich meevoeren met de stroom van de
rivier, half hopend op het einde. Hoe zit dat bij u, met dat ‘stomme
verlangen’?
“Natuurlijk wil
ik leven, want ik wil boeken schrijven. Maar in de schrijver die ik ben,
zit een vernietigende kracht, die wil mij ombrengen. Die kracht moet ik
tot zwijgen brengen, en dat doe ik met mijn pen. Dat gevecht is mijn
schrijverschap. Het gevaar van daarover praten is dat het al gauw koket
wordt.
"Ik wil het beslist
on-koketteren. Wat ik weet is dit: een deel van mij is altijd bezig met
een worstcasescenario: ouderdom, armoede, ziekte, lijden. Plus alles wat
rondzweefde in het huis waar ik ben opgevoed: oorlog, opsluiting,
gemarteld worden. Ten opzichte van die dingen is de dood een veilig
heenkomen.”
Maar een dode schrijver schrijft niet.
“Precies,
de woorden van Michel Houellebecq. Ik heb zijn tekst, ‘Leven, lijden,
schrijven’, laatst pas gelezen. Daarin zegt hij: lijden is de bron van
alle kunst. Zo is het. Maar als ik dat zou opschrijven, zou ik de eerste
zijn om mezelf hard uit te lachen. Of wat denk je van ‘Multatuli’,
Latijn voor: ik heb veel geleden. Ja, ik ben veel geslagen, buiten
westen geslagen, door mijn vader.
"Ik
weet niet hoe je dat in het Latijn zegt, maar ik haal het niet in mijn
hoofd om dat als nom de plume te kiezen. Ik wil geen zelfmedelijden. Ik
houd mezelf voor: maak het niet groter dan het is, schrijven is een
ambacht, zorg dat je dat naar behoren en vermogen uitoefent.”
Is het de aantrekkingskracht van de dood die u het zwijgen wil opleggen, meer dan een afschuw van het leven?
“Ja. Ik heb geprobeerd het boze te vangen en op te sluiten in
een boek. En dat ging ver hoor. Gepieker of ik de reservesleutel van
mijn auto op mijn bureau zou leggen met een briefje erbij: hij staat bij
de strekdam. Wat ik aan zou trekken - een schone onderbroek uiteraard! -
dat heb ik allemaal opgeschreven. En toen weer doorgestreept. Het
opschrijven was de bezwering. Slechts een fractie ervan komt de lezer
van dit boek onder ogen.”
Maar u bent ook een schrijver die het leven bezingt.
“Het
leven is een angstige zaak. Ik doe graag mee aan de beschaving, maar
beschaving is een dun laagje. Daaronder is de mens voor de mens een
wolf. Je zou misschien denken dat ik op mijn zeventigste inmiddels een
dikke huid heb ontwikkeld. Maar nee, die huid wordt steeds dunner. Ik
ben altijd bang voor de aai die een knijp wordt.
“Al
is er ook een kant van mij die helemaal niet bang is. Ik ga zonder
schroom op de televisie. Of op het toneel. Maar daarbij vermijd ik het
contact met het publiek, de ander. Bij televisie is die niet aanwezig,
en bij toneel zie je vanaf het podium niet wat er in de zaal zit. Na
afloop trek ik me dan terug in mijn cel. Voor zover er durf is in mij,
dan in de cocon van eenzaamheid. Van daaruit durf ik naar voren te
rennen en mezelf te laten zien. Maar daarna ren ik hard weg.”
Ook in de grimmige werkelijkheid van Zuid-Afrika onder de apartheid hebt u een zekere durf betoond.
“Op
bescheiden schaal hoor. Om een koffer met contrabande voor het verzet
het land in te smokkelen, maakte ik gebruik van mijn acteertalent. De
douanier sprak ik aan met ‘oom’, wat in het Afrikaans een teken van
eerbied en tegelijk vertrouwdheid is. Ik bezong het Afrikaanse land voor
hem, en vertelde hoe blij ik was eindelijk voet op die grond te
zetten.
"Binnen de kortste keren had
ik de benodigde stempels en krullen. Als het oorlog wordt, ben ik zeker
weer van de partij. Dan hoor ik uit en fluister door. Als kameleon ben
ik op mijn best. Voor mijn volgende roman gá ik zelfs naar
oorlogsgebied. Gek genoeg ben ik daar ook niet bang voor. Nee, meer wil
ik daar nog niet over vertellen.”
Het vermijden van de directe confrontatie, is dat ook de reden dat u vele genres beoefent maar nooit de polemiek?
“Absoluut.
Dat zou ik onmogelijk kunnen. Ik heb talent voor vileine spot, ik kan
nare dingen denken over sommige mensen, maar dat zal ik nooit op papier
zetten. Ik heb grote moeite met het dwangmatige labelen van alles en
iedereen. Twee ballen voor haar, drie sterren voor hem, deze homo, die
hetero… trouwens, niemand is volledig homo of hetero. Ik ben totaal
pan-seksueel! Ik kan het ook met een watermeloen, en waarom zou dat niet
mogen? ‘Roman’ is ook zo’n label. Connie Palmen zei eens: het is een
roman omdat ik dat vind. Daar ben ik het helemaal mee eens.”
Hoe is deze ‘roman in verhalen’ ontstaan?
“Ik
was bezig met een heel ander boek, iets vrolijks over een man die in
huis woont bij een psychiater en diens patiënten beschrijft op basis van
de geluiden uit de wachtkamer. Ik was al zeker honderd bladzijden op
streek, toen ik niet meer verder kon. Ik zat een verhaal te vertellen
maar de ik die dat zat op te schrijven, hier in deze kamer, die wilde
gewoon dood.
"Mijn binnenstem zei
toen: schrijf eerst dat maar eens op. Binnenstem, die ik in dit boek
bijna als een personage opvoer, is altijd bij mij geweest. Soms zegt
hij: stel je niet aan. Maar soms ook: laat je gaan en trek je geen barst
aan van mensen die zeggen dat je je aanstelt. Ik begon te schrijven en
wat ontstond waren deze vignetten over alleen-zijn.
“Wie
niet in het boek voorkomt maar wel een belangrijke rol in mijn leven
speelt is Nachtredacteur. Elke nacht om drie uur word ik wakker. Dan
krijg ik heel precieze inzichten over wat ik die dag heb geschreven. Een
zin die niet klopt, een bewering die niet houdbaar is. Die aanwijzingen
neem ik in dank over.
“Van blokkades
heb ik nooit last, schrijven vind ik alleen maar leuk. Ik heb altijd
behoefte aan lyriek, het liefst zou ik een hele roman in dichtvorm
schrijven. Het is niet zo dat ik dat erop leg, dat ik het herschrijf en
oppoets tot het zo is, nee, zo komt het eruit en daarna komt de
verkaling, dan streep ik door. In Nederland bestaat de glorie van de
kaalheid, in Latijns-Amerika zijn vier bijvoeglijk naamwoorden achter
elkaar doodnormaal. Ik zit daar tussenin.”
“Nee,
bij Elsschot vind ik het prachtig. Bovendien is mijn eigen stijl ook
niet constant. Ik werk wel altijd in dezelfde tuin en ik stuit altijd op
stronken uit het verleden, maar daar probeer ik steeds anders naar te
kijken, een andere kleur aan te geven.”
In
dit boek lijkt de oorlog zeer nabij. Maar ondanks zijn doodsverlangen
neemt de ik toch maatregelen om te overleven: hij gaat varkens houden,
benzine inslaan en rijst hamsteren.
“Van
mijn tiende tot mijn negentiende bezocht ik de zomerkampen van de
vrijzinnig christelijke jeugdcentrale. Andere kinderen werden daar
gestald voor een weekje, maar ik bleef wel een maand, want alles was
leuker dan thuis. Dus ik kan van een winterwortel een
driesterrenmaaltijd maken, en ik weet precies welke bessen in het bos je
kunt eten. Desnoods snijd ik de hals van een hert door. En thuis waren
wij permanent voorbereid op een oorlog. De kelder vol Lipton koffie, en
fietslampjes verbonden aan Witte Kat batterijen, zodat we ook als de
stroom uitviel nog de ‘Wenken voor de Jongste Dag’ zouden kunnen lezen.
“Dus
je moet het zo zien: The more you think of dying, the better you will
live. Een fles wodka achterover slaan en dan die rivier inlopen is de
laatste mogelijkheid, een levensverzekering.”
Zou u het graag meemaken, die Jongste Dag?
“Soms
denk ik bij alle verveling en klaagzang om ons heen wel eens nou, een
flinke tik op de vingers zou misschien niet slecht zijn. Ik heb besloten
dat dit tijdsgewricht vraagt om een andere manier van kijken naar de
werkelijkheid. Niet meer in opinies van dit is goed en dat is slecht, of
hier sta ik en daar sta jij. Meer beschrijvend. Dan komt tussen de
regels door vanzelf wel te voorschijn wat ik niet meer zo duidelijk wil
benoemen: de wankelmoedigheid, de twijfel, al het ongeluk, onze
vergissingen, onze kwetsbaarheden en de manieren waarop we ons
harnassen.”
‘In het buitengebied’, het
nieuwe boek van Adriaan van Dis, is een ‘roman in verhalen’. Plaats en
hoofdpersoon zijn telkens dezelfde: een mannelijke ‘ik’ op leeftijd, die
in de bocht van een rivier woont, als ‘een nieuwkomer onder de
achterblijvers’.
In de verhalen treden
verschillende figuren uit dat buitengebied naar voren, ‘een beetje arm,
een beetje gek, een beetje op de vlucht voor de tijd, die vreselijke
tijd’. Contact wordt gezocht maar niet gelegd, de ik-figuur blijft
alleen. De rivier lokt.
Adriaan van Dis - In het buitengebied Atlas Contact 160 blz. €18,99
Adriaan van Dis
Adriaan
van Dis’ debuut, de novelle ‘Nathan Sid’ (1983), was het compacte begin
van een wijd uitwaaierend maar hecht oeuvre. Behalve elf romans
(‘Familieziek’ is een doorwerking van ‘Indische duinen’, en dat weer van
‘Nathan Sid’) schreef hij boeken over zijn ervaringen in Afrika,
essayistiek en vorig jaar een theaterbewerking van zijn bekroonde roman
‘Ik kom terug’, waarin hij zelf de hoofdrol speelde. In 2015 ontving Van
Dis de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre.
Ik heb een te groot talent om me in bepaalde types te verplaatsen
Ik wil geen zelfmedelijden. Ik houd mezelf voor: maak het niet groter dan het is, schrijven is een ambacht
Het opschrijven was de bezwering. Slechts een fractie ervan komt de lezer van dit boek onder ogen
Ik
heb grote moeite met het dwangmatige labelen van alles en iedereen.
Twee ballen voor haar, drie sterren voor hem, deze homo, die hetero…
Ik heb altijd behoefte aan lyriek, het liefst zou ik een hele roman in dichtvorm schrijven
Soms
denk ik bij alle verveling en klaagzang om ons heen wel eens nou, een
flinke tik op de vingers zou misschien niet slecht zijn
Ook dit jaar is er weer dagelijks het Poëziecafé in het Ro Theater. Maud
Vanhauwaert en Thomas Möhlmann spreken in een informele setting met
festivaldichters en vertalers en gasten. Met een vooruitblik op de
programma’s, impressies uit het festival, een column van de dag en de
presentaties van aan het festival gerelateerde literaire uitgaven. wo 31 mei-za 3 juni, 16.00-17.30 uur, gratis, Ro Theater, Studio Presentatie: Thomas Möhlmann & Maud Vanhauwaert
Verspreid over de stad toont de tour werk van beeldend kunstenaars voor
wie taal, het woord en de poëzie een belangrijke inspiratiebron is of
deel uitmaakt van hun werk. Kris kras door Rotterdam, te voet of op de
fiets, ga je op zoek naar talige installaties, schilderijen,
illustraties, kunstenaarsboeken en taalexperimenten van gerenommeerde
kunstenaars en aanstormend talent. In de galeries worden de exposities
afgewisseld met voordrachten van dichters en performances. De Poetry +
Art Gallery Tour is gratis, reserveren is wel gewenst in verband met het
aantal beschikbare plekken en leenfietsen. wo 31 mei-za 3 juni, 13:30-16:00 uur, Poetry + Art Gallery Tours – Route Centrum, West, Noord en Zuid, vr 2 jun tijdens de Kunstavond, 19:00-20:30 uur en
zo 4 juni, 12:00-14:00 uur, Poetry + Art Street Tour
Film & Poetry
Burma Storybook "Director's cut"
Ontwerp: Joost Hiensch
Burma Storybook is een documentaire over de meest vooraanstaande nog levende dissidente dichter – Maung Aung Pwint.
Tijdens het festival is er een bijzondere 'director's cut' versie van
de film te zien. Een aan de documentaire gerelateerde
foto-tentoonstelling zal te zien zijn in de Kunsthal tijdens de Poetry +
Art Gallery Tours. Alle gedichten uit de film Burma Storybook worden
gebundeld in een speciale publicatie. Wil je meehelpen de publicatie van
Burma Storybook te realiseren? Vanaf 10 euro kan je dit
project op Kickstarter sponsoren. Voor 50 euro ontvang je een gesigneerd exemplaar! za 28 mei, 15:30-17:00 uur, Kunsthal, boekpresentatie tijdens de opening van 6e Poetry + Art Gallery Tours za 28 mei - di 22 aug, Kunsthal, tentoonstelling Burma Storybook. vr 2 jun, 13:00-15:00 uur, Ro Zaal, Filmvertoning
Een uur met Nooteboom
Fotograaf: HP Schaefer
Ook in zijn poëzie
toont Cees Nooteboom zich een waarnemer met oog voor details, een
toeschouwer die zichtbaar maakt hoe de werkelijkheid zichzelf verklaart
maar evengoed geregeld in de rede valt. Bas Kwakman spreekt met Cees Nooteboom
aan de hand van videofragmenten en ander beeldmateriaal onder meer over
zijn poëzie, zijn ervaringen als dichter in het buitenland en de
internationale poëzie in Nederland. wo 31 mei, 20:00-21:15 uur, Ro Zaal Presentatie: Bas Kwakman Het programma is toegankelijk met een dagticket of een Festival Passe Partout.
Adrian Goldsworthy
De Romeinen bestuurden hun duizendjarige Rijk met heel weinig
ambtenaren. In zijn nieuwe boek legt deze Britse historicus uit hoe dat
mogelijk was. ‘Het Romeinse rijk bemoeide zich niet met je persoonlijke
leven.’
Hendrik Spiering
Een uiterst geoefend historicus is de Brit Adrian Goldsworthy. Gek op
Romeinse geschiedenis, heeft hij een bijzondere carrière: niet
verbonden aan een universiteit, maar wel een autoriteit op het gebied
van de Oudheid. Goldsworthy (1969) promoveerde ooit in Oxford op een
studie van het Romeinse leger. Toen die goed verkocht liet hij de
universiteit achter zich om full time te gaan schrijven. Hij
publiceerde boeken over de Romeinse geschiedenis in brede zin: over de
Punische oorlogen, de burgeroorlog tussen Caesar en Pompeius en het
einde van het Romeinse Rijk. Ook schreef hij biografieën van Caesar,
Marcus Antonius en Cleopatra en Augustus.
En nu is hij in Amsterdam om zijn nieuwste boek te presenteren: Pax Romana. Oorlog en vrede in de Romeinse tijd. .
Het gaat over de beroemde ‘Romeinse Vrede’ in de eerste twee eeuwen van
het Rijk tussen de keizers Augustus en Caracalla. In die tijd handhaven
de keizers redelijk goed de openbare orde en wordt al te brute
machtsuitoefening afgestraft. Ernstige bedreigingen van buitenaf zijn er
niet, er is weinig reden tot rebellie, en het centrale bestuur staat
open voor invloeden uit de provincies. Iedere provinciaal kan
bijvoorbeeld Romeins burger worden, een ongekende situatie voor een
wereldrijk, aldus Goldsworthy. Hij schreef er een rijk boek over, met
aandacht voor de grote structuren, maar ook met detailverhalen,
bijvoorbeeld over hoe een grenspost in Egypte twee dagen lang wordt
aangevallen door ‘zestig barbaren’.
In een bewaard gebleven rapport beschrijft een Romeinse cavalerist
hoe in maart 118 vanuit het fort Patkoua het handjevol aanwezige
Romeinse soldaten moet toezien hoe een vrouw en twee kinderen worden
ontvoerd. „Een van die kinderen, of een ander, werd later dood
teruggevonden.” De Pax Romana-tijd was zeker niet geweldloos.
Goldsworthy heeft ook net weer een historische roman voltooid, Vindolanda,
het eerste van drie delen. „Het is een soort western aan de Romeinse
noordgrens in Brittannië”, vertelt hij. „Ik ben opgegroeid met films van
John Wayne. Mijn boek gaat over dat ‘grensleven’, maar dan in 98 n.Chr.
In zo’n roman vraag ik me af wat die Romeinen de hele dag doen. Een
goede mentale oefening voor een historicus! ”
Hoe werkt u? Heeft u assistenten?
„Oh nee, ik heb alleen mezelf. Ik heb wel een handicap: ik kan mijn
eigen handschrift niet lezen en moet onthouden waar wat staat. Bij het
schrijven ga ik terug voor de details. Voor een boek als Pax Romana doe
ik zes maanden algemeen onderzoek en dan werk ik per hoofdstuk, per
thema: eerst de research, dan schrijven, enzovoorts. Bijvoorbeeld over
het functioneren van dat Romeinse bestuur. Zo weinig ambtenaren, en zo’n
langzame communicatie! En toch werkte het. Er zit veel bluf in het
systeem. Het Rijk is mede gebaseerd op het feit dat iedereen denkt dat het geen zin heeft om het te bestrijden.
Het Romeinse systeem was ingericht om
rovers op de terugweg naar hun thuisbasis te verslaan. Dan zijn ze
beladen met buit en traag.
„Een andere vraag is hoeveel verzet er bestond. Opvallend is dat er
kort na een verovering vaak onrust heerst, zoals bij de opstand van
Vercingetorix in Gallië. Maar nergens zie je langetermijnverzet. Zelfs
bij de joden niet: een paar grote opstanden, maar daarna eeuwen waarin
niets gebeurt. Het Romeinse Rijk bemoeide zich ook niet met je
persoonlijke leven. Dat kon de Romeinen niks schelen, zolang je maar
belastingen betaalde en niet voor moeilijkheden zorgde.
„Ik ben heel trots dat ik in een later hoofdstuk vrij diep in ga op raiding: de hardnekkige gewoonte in Europa om op rooftocht te gaan in naburig gebied. Dat was voor veel chiefs
en koningen een belangrijke bron van prestige en rijkdom. Terwijl het
veel leed veroorzaakte. De Romeinen maakten daar binnen hun provincies
hardhandig een einde aan.”
Als die interne oorlogvoering voorkomen wordt, waarom zijn die raids dan zo belangrijk?
„Als je hun populariteit nauwkeurig bekijkt, begrijp je meer
van de Romeinse grensverdediging en zie je dat het Romeinse systeem
ingericht is om rovers op de terugweg naar hun thuisbasis te
verslaan. Dan zijn ze beladen met buit en traag. Ze dan uitroeien is een
goede afschrikking voor de thuisblijvers. ”
Niet zo leuk voor inwoners van het Rijk.
„Soms deed het Romeinse leger er helemaal niks tegen. Het is een
balans, je kunt die plunderingen van over de grens niet te ver laten
gaan, maar je kunt ook niet alles tegelijk. Hoe actief is de gouverneur?
Heeft de keizer interesse?
Waarom was het Keizerrijk dan zo veel gunstiger voor de inwoners van de provincies dan de republiek?
„Daar komt bij dat als de keizer senatoren te rijk laat worden, ze
een potentiële rivaal kunnen worden. En het Romeinse patronage-systeem
wordt uitgebreid naar de provincies. Daarbij verwachten cliënten
bescherming in ruil voor respect en macht. In het keizerrijk
worden steeds meer provincialen Romein en steeds meer provinciale
aristocraten gaan meedoen in dat systeem. Hun succes om toegang te
krijgen tot de keizer wordt steeds groter.”
Simpel gezegd: in het keizerrijk wordt het gemakkelijker om te klagen?
„Ja, in de republiek moest je als onderdrukte provinciebewoner maar
hopen dat een senator je aandacht gaf. En dan nog hielp het weinig. Maar
onder de keizer zijn de gouverneurs nerveuzer. Ze kunnen zich niet meer
alles permitteren, want de kans is dat iemand het aan het keizer zal
vertellen. Het is niet perfect, de democratie is helemaal verdwenen,
maar voor het rijk als geheel is het waarschijnlijk een vooruitgang. ”
Als wij nu door zo’n Romeinse gouverneur werden geregeerd, zouden we het een ramp vinden, een echte tiran.
„Vast, maar je moet niet vergeten dat de leiders die aan de Romeinen
voorafgingen, waarschijnlijk nóg slechter waren. En als het je eigen
koning is, kun je bij niemand een klacht indienen. Die eerdere
heersers zijn net zo ambitieus, wreed en agressief als de Romeinen, maar
minder stabiel en niet zo bureaucratisch. Alleen als er een
burgeroorlog of andere wanorde is, duiken ineens oude rivaliteiten weer
op. De mensen die je haat, zijn niet de Romeinen, maar je buren!
Eeuwenlang! Daarom blijven opstanden meestal lokaal en verspreiden ze
zich nooit over een groot gebied.”
„Een van de lessen van de geschiedenis is te laten zien hoeveel geluk
wij hebben met ons leven hier en nu: met onze vrijheid, levensstandaard
en levensverwachting. Toch meen ik dat de culturele mix van het
Romeinse Rijk heel speciaal was. De meest geavanceerde Romeinse
technologie is die van het badhuis: helemaal bedoeld om het leven
comfortabel te maken! En kijk eens naar het geld dat Romeinen aan
theaters en amusement uitgaven! Zoals wij nu veel geld en slimheid
investeren in speelgoed, films en games. Hun materiële cultuur was breed
verspreid: overal in het Rijk zie je dezelfde objecten, dezelfde
haarstijlen, dezelfde type schoenen. Modewisselingen verspreiden zich
binnen tien jaar over het hele Rijk, van Egypte tot Brittannië.
De meest geavanceerde Romeinse technologie is die van het badhuis: helemaal bedoeld om het leven comfortabel te maken!
„Heel bijzonder is dat veel van die cultuur niet oer-Romeins is, maar
gekopieerd van andere culturen in het Rijk. Het lijkt op de melting pot
van de Amerikaanse cultuur, waarin vreemdelingen uit de hele wereld
samen iets nieuws maken, terwijl ze ook hun eigen tradities houden. Maar
Amerika haalt de mensen naar binnen, terwijl het Romeinse Rijk juist
naar buiten gaat. Dat heeft geen enkel rijk ooit gedaan: gebied
veroveren en dan die mensen staatsburger maken.”
Hoe kon zoiets moois ooit mis gaan?
„Ik denk dat het rot van binnen was. Vanaf de moord op Caracalla
(217) tot aan de val van het Rijk in het westen (476) waren er maar drie periodes
van tien jaar of langer zonder burgeroorlog. Het Rijk scheurt zichzelf
eeuwenlang aan stukken. Er was een systeem ontstaan waarin een
succesvolle Romeinse generaal min of meer verplicht was in opstand te
komen. Anders zou hij met familie en al worden vermoord door de keizer,
omdat hij een bedreiging voor diens macht vormde. Daardoor kon het Rijk
steeds moeilijker met militaire bedreigingen omgaan. Neem de inval van
Gothen aan de Donau in 376. Dat was een enorm probleem, maar het is
echt niet anders dan wat Caesar met de Helvetiërs te stellen had. Toen
kon een provinciale gouverneur het wel afhandelen. Maar met de Gothen
was het hele Rijk erbij betrokken.”
„Uit angst voor rivalen wordt de macht steeds verder opgeknipt. En
vanaf de derde eeuw wordt de senaat steeds vaker gepasseerd. Dat is een
groep van 600 mannen die de keizer min of meer persoonlijk kent en
waaruit hij zijn hoogste militaire en civiele gezagdragers kiest. Maar
vanaf de derde eeuw wordt die groep veel groter, met steeds meer
equesterianen. Ook de provincies worden opgeknipt, vaak in vieren. En
daarin worden ook nog eens de civiele en militaire verantwoordelijkheden
gescheiden, met steeds meer bureaucraten en militaire commandanten, en
niet meer soldaten. Ieder groot probleem wordt hogerop opgelost: door
de keizer. Maar als die elders is, gebeurt er niks. De cultuur wordt
steeds argwanender.”
Waarom?
„Ik vermoed dat de we het effect van de grote epidemie aan het eind
van de tweede eeuw onderschatten. Die moet enorme chaos veroorzaakt
hebben in Europa, net als met de pest in de 14de eeuw.”
Maar dan nog: het Rijk is dan nog 250 jaar in verval. Dat is wel een beetje lang.
„Ja, maar het lijkt dan ook op een bedrijf dat zo groot is dat het
door niemand meer bedreigd wordt. Héél inefficiënt, maar het blijft
bestaan omdat niemand het omver kan duwen. Dat toont aan hoe
ongelofelijk sterk en dominant het was en hoe diep geworteld die cultuur
was. Niemand wilde het kwijt.”
Adrian Goldsworthy: Pax Romana. Oorlog en vrede in de Romeinse tijd. Omniboek, 544 blz. € 34,99
In 2016 leken compassie en menselijkheid soms heel ver weg. Oorlogen
dreunden door, medische hulp lag keer op keer onder vuur en voor
vluchtelingen op de Middellandse Zee was dit het dodelijkste jaar ooit.
Maar wij gaan door. We kunnen en willen niet anders. En gelukkig staan
we niet alleen. Dankzij de steun van mensen als jij kunnen wij hulp
bieden waar dat het hardst nodig is!
Op 3 juli 2012 volgden twee mannen milieuactivist Willem Geertman naar
zijn kantoor in de Filipijnen en schoten hem door zijn rug. Geertman is
niet de enige. Elke week worden, ergens op de wereld, drie
natuuractivisten vermoord. Natuurbeschermingsorganisaties beginnen een
actie om hen beter te beschermen.
Pers en politiek behandelen verkeersdoden meer als natuurverschijnsel
dan als 'beleidsproduct', vindt Martin Kroon, oud-projectleider snelheid
en rijgedrag bij de Rijksoverheid. Volgens hem is de hoofdoorzaak van
al die verkeersdoden de systematische verhoging van de snelheidslimieten op snelwegen.
Robbert-Jan Henkes heeft voor zijn virtuoze vertaling van Bij mij op de maan: een keuze uit de Russische kindergedichten vanaf de zeventiende eeuw
op het International Literature Festival in Utrecht de Filter
Vertaalprijs ontvangen. Uit het juryrapport: ‘De vertalingen zijn
adembenemend in hun hoge tempo, snelle rijmen en vele uitroepen en
uithalen. Bij mij op de maan is een festijn van rijm en ritme en een
dollemansrit van speelse taal en krankzinnige logica. In deze vertaling
wordt de
In
de serie 'tien geboden' interviewt Arjan Visser wekelijks bekende en
minder bekende Nederlanders aan de hand van de Bijbelse tien geboden
over hun leven, wereldbeeld en religie. Vandaag: Herman van Veen (1945) - podiumkunstenaar, schrijver, en muzikant.
I. Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben
“Het
is een begrijpelijk verlangen: er moet iemand zijn die op ons let. Een
sterke vader, een zorgzame moeder, een alom liefhebbend wezen. In
‘Meneer’ (van de cd ‘Kersvers’ uit 2014, AV) zeg ik waartoe ik allemaal
bereid ben, als God werkelijk zou bestaan: ‘En ik zal knielen en een
kleedje kopen/ voortaan gesluierd gaan en me besnijden/ varkenshaasjes
laten liggen/ Bier en wijn vergeten/ Kippensoepjes eten/ Mijn handen
vouwen en mijn hele dood en leven aan hem of haar of het toevertrouwen’.
Maar het is natuurlijk absurd om God te zien als een persoon. God als
gedachte is veel reëler. Alles begint met een gedachte. En dat wordt dan
iets. Iets uit niets. Een gedicht, een schilderij, een formule, een
gebouw, wat dan ook. Dus: niets is God, God is niets.
Ik
heb ooit de natuurkundige Stephen Hawkins een briefje gestuurd en hem
gevraagd of hij Het Grote Niets, van waaruit alles is ontstaan, voor mij
kon beschrijven. Ik kreeg geen antwoord. Dat was de enige, juiste
reactie. Het is namelijk niet uit te leggen - daar is geen beginnen aan.
Ik
denk te weten dat ik deel uitmaak van een onoverzichtelijk, schitterend
groter geheel, maar wat weet ik werkelijk? Ik kan er niet uitstappen om
de boel van een afstandje te bekijken... Dit wordt misschien een iets
te ingewikkelde filosofische Auseinandersetzung, maar ik leg hem toch
even aan je voor: wie heeft besef van wie of wat? Weet een boom dat ie
een boom is? Er schijnt zoiets te bestaan als het Wood Wide Web; de eik
in Nederland zou in contact staan met een soortgenoot in Zuid-Amerika.
Ik weet niet wat ik daar precies van moet vinden. Ja, zeer interessant,
maar daar blijft het bij. Ik hoor mensen heel verstandige dingen zeggen,
daar luister ik een tijdje naar en dan fiets ik door naar een plek waar
ook weer iets opmerkelijks gebeurt. Ik ben een reiziger. Een reiziger
in kennis. Een reiziger in ervaring. Ik blijf reizen tot ik niet meer
verder kan. En dan? Is het dan gedaan? Ook dáár heb ik geen antwoord op.
En ik geloof ook niet dat er iemand is die het antwoord wel kan geven.”
II.
Gij zult u geen gesneden beeld maken noch enige gestalte van wat boven
in de hemel, noch van wat beneden op de aarde, noch van wat in de
wateren onder de aarde is
“Toen
ik jong was, twee- of drieëntwintig, kon je in het medialandschap
ineens van nul naar duizend schieten. Als je op de televisie was
geweest, hadden maar weinig mensen je níet gezien of gehoord. Het was
een vervreemdende wereld; ineens was ik van belang. De
platenmaatschappij zag overal brood in en ik had al vrij snel in de
gaten dat het niet over mij, maar over het ‘product’ Herman van Veen
ging. Onderhandelingen daarover gingen gepaard met een bepaald soort
kritiekloosheid, een naar-de-mond-praterij die ik bijzonder onaangenaam
vond. Aan de andere kant van het spectrum stond het publiek waar ik me
ook mee moest leren verhouden. Ik vind het oprecht een eer als mensen me
vertellen of schrijven hoeveel ze aan bepaalde liedjes te danken hebben
- in Duitsland klom er zelfs iemand het podium op en zei dat een tekst
van mij hem ervan had weerhouden om zelfmoord te plegen - maar ik ben
ook een kind van mijn moeder: down-to-earth, aards.
Als
ik de deur van het theater achter me dichttrek, is de avond voorbij.
Dan ben ik alweer bezig met de volgende stap. Zal ik de tekst van dit
liedje aanpassen? Dat ene nummer morgen net iets anders zingen? Ik denk
in ieder geval geen moment aan die zogenaamde sterstatus. Ik loop daar
gewoon maar een beetje door de stad. Net als ieder ander.”
III. Gij zult de naam van de Here, uw God, niet ijdel gebruiken
“Iedereen die namens God spreekt, kletst uit z’n nek.”
IV.
Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt, zes dagen zult gij arbeiden
en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de Here uw God,
dan zult gij geen werk doen
“Het
artiestenleven geeft veel ruis. Daarom vind ik het zo fijn om te
schilderen. In mijn uppie, met een doek of een stuk papier, een
volstrekt abstract plan uitvoeren, zonder ambachtelijke belemmeringen -
omdat ik nu eenmaal geen geschoolde schilder ben. Alles is goed. Het is
puur zintuigelijk, een groot geschenk.
Er
gebeurt iets bijzonders als ik schilder: het is net alsof ik weer in
mijn ouderlijk huis ben. Waar mijn vader uren achter elkaar bezig is met
houtsnijwerk - een sigaretje in zijn mondhoek, rook kringelt naar boven
- en mijn moeder tussen het breien of het haken door broodjes en koffie
brengt. Daar ben ik als ik schilder. Thuis.”
V. Eer uw vader en uw moeder
“Weet
je waar dat thuisgevoel me ook kan overvallen? Als ik door de C&A
loop. In een tijd die ze, geloof ik, de midlifecrisis noemen en ik het
leven lastig en ingewikkeld vond, vluchtte ik die winkel wel eens in
omdat die zaak mij zo aan mijn moeder deed denken. Dan keek ik een
tijdje naar die winkelende mensen, luisterde naar het geschuif van de
hangertjes aan de kledingrekken en voelde me helemaal tot rust komen.
Daar ging ik altijd met mijn moeder naartoe. Daar ging ze op zoek naar
de beste, goedkoopste broek. Of we gingen de etalages van de Voorstraat
bekijken en bleven lang staan bij spullen die we toch niet konden
betalen. Doe ik nu nog wel eens. Even kijken. Even blijven staan. Even
dat gevoel van toen terughalen.
De
eerste drieëntwintig jaar van mijn leven woonde ik thuis. Ik heb
ontzettend veel mooie herinneringen, maar het was ook niet altijd pais
en vree. Mijn ouders, dat zijn toch twee mensen die de apocalyps hebben
overleefd. Ze kwamen uit de oorlog tevoorschijn en wisten één ding
zeker: dit nooit weer. Er was een groep mannen - de vader van mijn
moeder en een broer van haar moeder maakten er ook deel van uit - die in
het verzet had gezeten en na ’45 nog altijd bij elkaar kwam. Zo’n avond
begon rustig, maar al snel werden er dingen besproken die wij, mijn
twee zusjes en ik, niet horen mochten. Na dit soort bijeenkomsten wilde
mijn vader wel eens te veel gaan drinken. Een paar keer per jaar was hij
echt onaanspreekbaar dronken en dan begon hij over de oorlog. Mijn
moeder greep altijd in: ‘Jan, ik wil het graag horen, maar niet als je
dronken bent.’ ‘Jij was er niet bij,’ antwoordde mijn vader dan, ‘jij
hebt het niet gezien.’ En: ‘Ik drink wat ik wil, ik heb deze jenever
zelf betaald!’ Ik schrok van allebei; zowel van mijn vaders agressie als
van de nuchterheid waarmee mijn moeder op hem reageerde. Daarna kwam
het ontnuchteringsproces op gang: eerst kotste mijn vader de hele meuk
onder, daarna moest hij alles zelf gaan schoonmaken - ‘Je denkt toch
niet dat ik dat ga doen?’ - en vervolgens kwamen ze toch weer tot elkaar
en gingen ze hand in hand naar boven, naar bed.
Ik
hield zielsveel van mijn vader. Hij was mijn beste vriend. Ik heb de
wereld met hem rondgefietst. Hij wist alles van de natuur. Hoe
madeliefjes en eikenbomen groeien, hoe een karper zich gedraagt, waar
een zeelt het liefst gaat zwemmen - álles. En een ambachtsman hè? Hij
heeft als drukker bij Het Parool gewerkt en wist alles van letters, van
papier, van inkt... Prachtvent. Vrolijk, outgoing, optimistisch,
socialistisch.
Mijn moeder was een
volstrekt andere persoon. Psychologisch ook veel ingewikkelder. Vaak
ziek. Ik moet echt mijn best doen om me haar aangekleed te herinneren.
Ze liep meestal in een pyjama-achtig dingetje rond. Er was altijd iets,
er school veel verdriet in haar wezen. Mijn moeder kwam uit een armer
milieu dan mijn vader. Ze verloor op jonge leeftijd haar moeder, ging na
de lagere school in de huishouding werken. Alles wat ze wist, had ze
zelf geleerd. Zodra ze een boek zag, begon ze er in te lezen. En ze was
sociaal; ons huis was de Rode Kruis-post in de straat. Later, dacht ik
toen al, zal ik júllie helpen. Mijn vader kwam bij mij in dienst - heeft
zestien jaar bij ons gewerkt! - en ik nam mijn ouders overal mee
naartoe op reis. Ik was van plan om hen in huis te nemen als ze
hulpbehoevend werden. Mijn moeder vond dat geen goed idee. Ik woonde
toen in een dorp. ‘Daar heb je toch geen C&A?’ Na haar dood is mijn
vader nog wel bij ons ingetrokken. Ik had het gevoel dat ook hij niet
helemaal kon aarden. Na een paar weken besloot ik zijn oude stoel op te
halen. Misschien dat hij zich daardoor iets meer thuis zou voelen. De
stoel kwam en mijn vader liet zich er onmiddellijk, heel tevreden,
inzakken. Een dag later is hij overleden.”
VI. Gij zult niet doodslaan
“Er
is nooit een rechtvaardiging te vinden om wie dan ook te doden. Ik ben
dus ook tegen de doodstraf. Ik ben voor de vraag: hoe heeft dit kunnen
gebeuren? Ik ben voor analyse. Voor inzicht. Voor begrip. Euthanasie,
dat is een heel ander verhaal. Ik beschouw het als een mensenrecht om
zelf te kunnen beslissen of ik in een uitzichtloze situatie verder wil
leven of niet. Nee, ik heb nog niets op papier gezet - daar ben ik nog
veel te jong voor - maar... laat ik het zo zeggen: ik zal ervoor zorgen
dat ik niet thuis ben als de dood langskomt.”
VII. Gij zult niet echtbreken
“Op
mijn vierde wist ik één ding zeker: later ga ik met Marijke trouwen. Ze
woonde bij ons om de hoek. Onze vaders waren goede vrienden. Het ging
precies zoals ik het me had voorgenomen, en zoals het in die tijd
gebruikelijk was. De eerste kus was voor Marijke. Verliefd, verloofd,
getrouwd. Tot de dood ons zou scheiden. Dat was de bedoeling. En ik zou
onderwijzer worden en zij zou Italiaans studeren. Maar ik werd geen
onderwijzer. En zij ging geen Italiaans studeren. En ons huwelijk hield
geen stand. Je hebt nu eenmaal geen zicht op alle veranderingen: die van
jezelf, die van de ander en die van de omstandigheden. Ik zie de
echtscheiding niet als het bewijs van een mislukking, maar het was wel
zeer ingrijpend en ik denk dat ik me daarna in een relatie heb gestort
om die verdrietige vaststelling teniet te doen, om de stilte te
bestrijden. Er móest gewoon iemand zijn. Voor altijd. Ook dit huwelijk
strandde. En weer: niet mijn gevoelens, maar de omstandigheden
veranderden. Ik ben alle vriendschappen, alle liefdes in mijn leven,
trouw. Mijn vrienden zijn mijn vrienden voor altijd. Mijn exen zijn niet
meer mijn geliefden, maar ik heb ze nog wel lief.
Inmiddels
ben ik al zo’n dikke dertig jaar erg gelukkig met Gaëtane. Ik heb
moeten oefenen om het nu zo goed met haar te hebben. Zonder die ervaring
had het niet gekund.”
VIII. Gij zult niet stelen
“Wat
ik niet begrijp: hoe sommigen mensen het zichzelf permitteren om zo
buiten proportioneel rijk te zijn. Grenzeloze hebzucht, ten koste van de
mensen die het minder hebben. Ik vind het pathetisch. Hoezo moet je in
je eentje zoveel geld bezitten? Deel het! Je kunt het toch niet
meenemen. Om met mijn moeder te spreken: een doodshemd heeft geen
zakken.”
IX. Gij zult geen valse getuigenissen spreken tegen uw naaste
“Eerlijkheid
is de kortste weg naar het geluk, de kortste weg naar een goede
gezondheid. Dat heb ik mijn kinderen ook altijd voorgehouden: vertel nou
gewoon hoe het zit!
Ik heb ook geleerd
hoe ‘zeggen waar het op staat’ je soms in de problemen kan brengen.
Toen ik in november 2009, tijdens een bijeenkomst over het gevaar van
totalitaire systemen, onder andere had gezegd dat de PVV, door haar niet
democratische partijstructuur ervoor moest waken niet te worden zoals
de NSB, kreeg ik - nadat De Telegraaf er nogal ongenuanceerd over had
bericht - honderden verwensingen en wat doodsbedreigingen toegestuurd.
Ik ben me werkelijk rot geschrokken, vooral ook omdat ik nooit heb
willen beweren dat PVV’ers NSB’ers zijn of iets dergelijks.
Als ik mij zorgen maak over maatschappelijke ontwikkelingen, zoek ik doorgaans naar een theatrale vorm om die te uiten.
Ik
noem nooit namen, ik probeer stromingen zichtbaar te maken, te wijzen
op een mogelijk gevaar. Het is niet voor niets dat ik heel lang Willem
Wilminks ‘Ben Ali Libi’ op mijn repertoire had staan: ‘En altijd als ik
een schreeuwer zie/ met een alternatief voor de democratie,/ denk ik:
jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar/ voor Ben Ali Libi, de
goochelaar./ Voor Ben Ali Libi, de kleine schlemiel,/ hij ruste in
vrede, God hebbe zijn ziel.’”
X.
Gij zult niet begeren uws naasten huis; gij zult niet begeren uws
naasten vrouw, noch zijn dienstknecht, noch zijn dienstmaagd, noch zijn
rund, noch zijn ezel, noch iets dat van uw naaste is
“Ik
heb met willen nooit zo veel gehad of ja, ooit te kunnen voetballen
zoals alleen Piet Keizer zaliger dat kon, maar is dat jaloezie? Het is
vooral bewondering. Ik ben altijd al een bewonderaar geweest, maar ik
word er ook steeds beter in.
Misschien
heeft mijn leeftijd daar wel mee te maken. Alles gaat makkelijker met
het ouder worden. Ik ben gelukkiger dan ooit. Niet langer opgejaagd door
verwachtingen of verplichtingen. Ik ben niet bezig met het resultaat;
ik geniet van het zingen, het schrijven, het schilderen zélf. Nu.
Begrijp je? Anders gezegd: door het afnemen van toekomstige tijd ben ik
me van het heden veel meer bewust.”
Tambermas au nord du Togo
